French
DeutschWyszonki Kościelne – Wikipedia, wolna encyklopedia
| wieś | |
 Kościół parafialny | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 86 |
| Kod pocztowy | 18-214[4] |
| Tablice rejestracyjne | BWM |
| SIMC | 0398847[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego  | |
Położenie na mapie gminy Klukowo  | |
 52°45′45″N 22°37′30″E/52,762500 22,625000[1] | |
Wyszonki Kościelne – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Klukowo[5][6].
Wyszonki uzyskały lokację miejską około 1790 roku, zdegradowane przed 1825 rokiem[7]. Zaścianek szlachecki Kościelne należący do okolicy zaściankowej Wyszonki położony był w drugiej połowie XVII wieku w powiecie brańskim ziemi bielskiej województwa podlaskiego[8]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.
Historia wsi
[edytuj | edytuj kod]Na początku XIII w. Wyszonki Kościelne wzmiankowane w aktach Konrada wśród wsi kasztelanii święckiej pod nazwą Visuki. Ponownie zasiedlone zapewne na początku XV w.[9] przez ród Jałbrzyków herbu Grabie z Drążewa koło Ciechanowa. Jałbrzyk Wyszyńscy byli głównymi dziedzicami przez wiele lat[10]. W roku 1444 wymieniane w aktach ziemi bielskiej. Główna wieś okolicy szlacheckiej, zamieszkiwanej przez Wyszyńskich herbu Grabie, Pierzchała i innych[11].
W roku 1580 w Wyszonkach działał młyn, posiadający trzy koła młyńskie[12][10].
W 1827 wieś liczyła 20 domów i 168 mieszkańców. Pod koniec XIX w. w miejscowości znajdowały się: szkoła początkowa, przytułek dla ubogich i dwa wiatraki[9].
W 1891 wieś zamieszkiwana zarówno przez drobną szlachtę (6 gospodarstw) jak i chłopów (15 gospodarstw).
Wyszonki Kościelne w roku 1921 liczyły 38 domów i 278 mieszkańców, w tym 177 Żydów, którzy podali narodowość polską[10].
W roku 1926 została założona Ochotnicza Straż Pożarna, która funkcjonuje do dziś biorąc aktywny udział w życiu społecznym i kulturalnym miejscowości.
W okresie międzywojennym we wsi istniały:
- herbaciarnia J. Skowery
- Spółdzielnia Stowarzyszenia Spożywców
- piekarnia M. Kawiora
- trzy sklepy spożywcze: W. Braśnika, Sz. Sztejberga i A. Wyszyńskiej
- zakład ślusarski, prowadzony przez M. Tabakę
- wiatraki: A. Kozioła i J. Wyszyńskiego[10]
W latach 1954–1972 miejscowość wchodziła w skład Gromady Wyszonki Kościelne[13].
Historia kościoła
[edytuj | edytuj kod]
Pierwotna parafia pw. Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii i św. Leonarda została ufundowana w roku 1464 przez dziedziców wsi Pawła, Stefana i Wielisława Wyszyńskich. Kolejny kościół w 1657 r. zdewastowany, a następnie odbudowany. Spłonął w 1674. Następny, drewniany kościół zbudowano w latach 1714–1716. Rozebrany został po wzniesieniu w latach 1899–1904[14] kościoła murowanego, neogotyckiego, według projektu Franciszka Przecławskiego. Wieże zostały wysadzone w powietrze w 1944 r. przez Niemców w celu uniemożliwienia Rosjanom obserwacji położenia wycofujących się sił niemieckich. Wieże odbudowano w 1950[11]. U podstawy prawej wieży pozostawiono widoczne trzy pociski artyleryjskie upamiętniające zburzenie wież przez Niemców w 1944 r.
Obecnie kościół jest siedzibą parafii Narodzenia NMP. W strukturze Kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Szepietowo. W pobliżu kościoła znajduje się cmentarz parafialny. Obecnie istnieje możliwość skorzystania z wyszukiwarki osób zmarłych, pochowanych na cmentarzu[15].
Historia szkolnictwa
[edytuj | edytuj kod]W roku 1822 wzmiankowano, że we wsi jest nauczyciel, jednak brakowało budynku szkolnego. W 1868 roku zanotowano jednoklasową szkołę powszechną, która funkcjonowała do roku 1914. Językiem wykładowym był język rosyjski. Rok szkolny trwał od początków sierpnia do połowy czerwca. Jednak efektywna nauka trwała około czterech miesięcy, gdyż chłopi nie mogą się obejść bez pomocy dzieci przy niektórych robotach polnych, zwłaszcza przy pasieniu bydła i gęsi. Do ukończenia robót jesienią i po wznowieniu robót wiosną w większości szkół nie było dzieci[10].
W 1922 roku zorganizowano dwuklasową szkołę powszechną, w której uczyło się początkowo 126 uczniów. W roku 1923 była to szkoła trzyklasowa, natomiast w 1930 – czteroklasowa. W tym czasie liczba uczniów przekroczyła 200. Nauczycielami byli: Franciszek Kempowicz, Grzegorz Hołówka i Andrzej Wiśniewski[10].
Obiekty zabytkowe
[edytuj | edytuj kod]- Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny 1899–1904
- kapliczka cmentarna zbudowana w roku 1883
- kapliczki przydrożne z drugiej ćwierci XIX w.:
- Mogiła indywidualna żołnierza WP Henryka Bałazy poległego 10.IX.1939 r[16].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Wyszonki-Błonie
- Wyszonki-Chorążyce Podleśne
- Wyszonki-Klukówek
- Wyszonki-Nagórki
- Wyszonki-Piechacze
- Wyszonki-Posele
- Wyszonki-Włosty
- Wyszonki-Wojciechy
- Wyszonki-Wypychy
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153876
- ↑ Wieś Wyszonki Kościelne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-02-05], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1565 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 84-85.
- ↑ Anna Laszuk, Zaścianki i królewszczyzny : struktura własności ziemskiej w województwie podlaskim w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1998, s. 92.
- ↑ a b Wyszonki Kościelne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 156.
- ↑ a b c d e f Historia miejscowości w naszej gminie [online], Urząd Gminy w Klukowie [dostęp 2019-04-25].
- ↑ a b c Katalog zabytków sztuki, Województwo łomżyńskie, Pod redakcją M. Kałamajskiej-Saeed, Ciechanowiec, Zambrów, Wysokie Mazowieckie i okolice, PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1986, s. 92.
- ↑ Klukowo – Gminny Portal Internetowy – Wyszonki Kościelne.
- ↑ W. Jemielity, Podziały administracyjne powiatów wysokomazowieckiego i łapskiego w latach 1919 –1990 z Studia Łomżyńskie, tom VII. Łomża 1996 r. str. 108–110.
- ↑ Wyszonki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 706.
- ↑ Wyszukiwarka osób zmarłych
- ↑ Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. (2012-08-11)