Zbrodnia w Dubinkach – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zbrodnia w Dubinkach – mord na mieszkańcach litewskiej osady wojskowej, w tym kobietach i dzieciach, do którego doszło 23 czerwca 1944 roku w osadzie wojskowej Dubinki, opodal miasteczka Dubinki.

Przebieg

[edytuj | edytuj kod]

23 czerwca 1944 roku 5 Wileńska Brygada AK zaatakowała zamieszkaną przez wojskowych osadników litewskich osadę wojskową opodal miasteczka Dubinki, powstałą po parcelacji majątku Dubinki przez władze litewskie w okresie międzywojennym. Przez zaskoczenie został zdobyty bunkier broniony przez litewskich policjantów. Złamano również opór stawiany polskim partyzantom podczas wkraczania do samej wsi[1]. Posiadając listy osób współpracujących z aparatem okupacyjnym, rozpoczęto akcję odwetową[2]. W Dubinkach śmierć poniosło od 21[3] do 27 mieszkańców wsi, w tym kobiety i dzieci[2]. Przy zwłokach pozostawiono pisma w języku polskim i litewskim informujące, że jest to odwet za zbrodnię w Glinciszkach[4].

Wydarzenia były odwetem za śmierć mieszkańców Glinciszek[2]. 20 czerwca 1944 roku policjanci 3. kompanii 258. litewskiego rezerwowego batalionu Schutzmannschaft (kolaboracyjnej policji litewskiej) zamordowali w Glinciszkach 39 Polaków w tym kobiety, starców i jedenaścioro dzieci[a]. Działania sprowokowane były też serią mordów dokonanych przez formacje litewskie na ludności cywilnej w Pawłowie, Adamowszczyźnie i Sieńkowszczyźnie[2].

Dubinki stały się celem ataku, gdyż w nich mieszkały rodziny niektórych litewskich policjantów odpowiedzialnych za zbrodnie w Glinciszkach. Wśród ofiar była też Polka, Anna Górska, z czteroletnim synkiem[5].

Rozbieżności w ocenach

[edytuj | edytuj kod]
Tablica upamiętniająca ofiary masakry

Istnieją dwie różniące się wersje co do tego, które oddziały dokonały mordu w Dubinkach. Według pierwszej[6] dowódca 5 Brygady Zygmunt Szendzielarz, po otrzymaniu meldunku o masakrze w Glinciszkach, samowolnie nakazał swoim żołnierzom dokonanie odwetu w Dubinkach, łamiąc tym samym rozkaz komendanta Okręgu Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka” z 12 kwietnia, zakazującego represji na ludności cywilnej. Jednocześnie „Wilk” nakazał mjr. Mieczysławowi Potockiemu „Węgielnemu” dokonanie bezkrwawego rajdu na przedwojenne terytorium Republiki Litewskiej (Litwę kowieńską), mającego być demonstracją siły polskich oddziałów. Według drugiej[7] zabójstwa w Dubinkach były częścią tego rajdu, a wzięły w nim udział, prócz 5 Wileńskiej Brygady AK, także brygady „Narocz” i „Brasławska”[8].

Historycy spierają się co do liczby zabitych cywilów. Zdaniem Pawła Rokickiego w całej akcji odwetowej, obejmującej – obok Dubinek – Giże, Gorszwiany, Janiszki, Ołkuny, Reputany, Vymančiai, Zabelina i Zajeziorce, wynosiła ona 68 osób, z czego 75% stanowiły kobiety i dzieci[9]. Zdaniem Patryka Kozłowskiego w Dubinkach zabito 27 osób[10][11]. Według Pawła Rokickiego w osadzie wojskowej Dubinki śmierć poniosło prawdopodobnie 21 osób z sześciu gospodarstw[12].

Według Pawła Rokickiego wydarzenia w Glinciszkach i Dubinkach to zbrodnie wojenne[13]. Kazimierz Krajewski i Grzegorz Wąsowski uważają tezy Pawła Rokickiego o osobistej odpowiedzialności por./mjr. Szendzielarza – „Łupaszki” za tendencyjne i przyjęte apriorycznie[b][15]. Analogiczne stanowisko zajmuje Tomasz Łabuszewski[c].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Był to odwet za śmierć czterech litewskich policjantów w starciu z 5 Wileńską Brygadą Armii Krajowej w zasadzce w okolicy wsi.
  2. ↑ "W tym kontekście zasadnicze pytanie brzmi: czy Rokickiemu rzeczywiście udało się ustalić kto po stronie polskiej był wówczas rozkazodawcą działań, które przyniosły śmierć kobiet i dzieci? W ocenie niżej podpisanych prawidłowa odpowiedź na to pytanie jest niekorzystna dla autora książki. Uważna analiza pracy Rokickiego uzasadnia bowiem tezę, że z góry założył on winę dowódcy 5 BW, por./mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, choć nie potrafił tego w przekonujący sposób dowieść. Jego tok rozumowania opierał się w tej kwestii, podobnie jak w wielu innych, na przypuszczeniach i spekulacjach. Tymczasem ustalenie dokładnej treści wydanego przez „Łupaszkę” rozkazu podjęcia działań odwetowych wobec Litwinów jest sprawą mającą absolutnie zasadnicze znaczenie dla przesądzenia o jego winie. Dokument ten nie zachował się, podobnie jak raport z odwetowego wypadu pododdziałów 5 BW na Litwę, choć jest wielce prawdopodobne, że takowy został sporządzony. Zapisy na temat owego rozkazu są w polskich relacjach i wspomnieniach bardzo ogólnikowe i wnoszą niewiele informacji. Z relacji „Rakoczego” wynika, że rozkaz istotnie wydał „Łupaszka” i była w nim mowa o egzekucji jako represji na ludności litewskiej. Kogo jednak taka represja miała dotyczyć, „Rakoczy” już nie precyzował. Jest wielce wątpliwe, że „Łupaszka” nakazał zabijanie kobiet i dzieci, ale dla Rokickiego wina dowódcy 5 BW jest oczywista. Dodajmy, że nigdy – ani wcześniej, ani później – rozkazów tego rodzaju „Łupaszka” nie wydał. Możemy posłużyć się analizą porównawczą z działaniami o charakterze odwetowym podejmowanymi przez odtworzoną w 1945 r. na Podlasiu 5 BW; w czasie kampanii wiosenno – letniej 1945 r. tej jednostki miały miejsce trzy tego rodzaju akcje, przy tym w żadnej nie wydano rozkazu represjonowania kobiet lub dzieci. Rokicki, nie znając treści rozkazu „Łupaszki” dotyczącego odwetowego wypadu na Litwę, swoje przekonanie o odpowiedzialności dowódcy 5 BW za śmierć kobiet i dzieci, opiera wyłącznie na przypuszczeniach(…)Zdaniem autorów niniejszego tekstu, „Łupaszka”, wydając rozkaz o zastosowaniu odwetu na Litwinach, nie nakazywał zabijania kobiet i dzieci, zaś ramy jego rozkazu zostały przekroczone przez „Rakoczego” i „Maksa” - dowódców pododdziałów 5 BW skierowanych wówczas przez „Łupaszkę” na przedwojenne terytorium państwowym Litwy w celu wykonania działań odwetowych (sam „Łupaszka” nie wziął udziału w tych działaniach, pozostając z resztą sił 5 BW po polskiej stronie starej granicy państwowej). W pierwszej i ostatniej fazie akcji odwetowej, a zatem bezpośrednio po odebraniu rozkazu „Łupaszki” i gdy bliski był powrót do miejsca postoju dowódcy 5 BW, zastosowano się ściśle do treści rozkazu „Łupaszki”, pozbawiając życia wyłącznie osoby wytypowane do likwidacji. W innych momentach działań odwetowych rozkaz ten przekroczono, wybijając całe rodziny. Kolejna istotną kwestią jest odpowiedź na pytanie czy odwet polski miał być rzeczywiście z założenia ślepy? Na liście osób wytypowanych do egzekucji znaleźli się osadnicy wojskowi, aktywni szaulisi, uczestnicy litewskiego ruchu powstańczego w czerwcu 1941 r., a także policjanci w służbie niemieckiej. Nie byli to ludzie bezbronni. Zaatakowane gospodarstwa zostały wskazane partyzantom 5 BW przez przewodników z siatki terenowej AK, którzy byli doskonale zorientowani, jak poszczególni Litwini zachowywali się w stosunku do Polaków. Że swej broni nie zdążyli oni użyć, to już zupełnie inna kwestia. Co oczywiście nie usprawiedliwia w najmniejszym stopniu tych partyzantów, którzy dopuścili się zabójstw kobiet lub dzieci[14]
  3. ↑ Z całą pewnością to, że doszło tam do zabójstwa wielu kobiet i dzieci jest czynem haniebnym i nigdy nie powinno to się zdarzyć, ale jeszcze raz powtórzę: nie ma żadnego dowodu na to, że Zygmunt Szendzielarz wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci. Wydał on rozkaz przeprowadzenia akcji odwetowej wobec litewskich sprawców represji na ludności polskiej, których wskazać miała miejscowa siatka konspiratorów z AK.[16]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 247.
  2. ↑ a b c d Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 246.
  3. ↑ Rokicki 2015 ↓, s. 51.
  4. ↑ Paweł Rokicki, „Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich”, Warszawa 2015, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-7629-736-1 s.53.
  5. ↑ L. Tomaszewski Kronika Wileńska 1941–1945 s. 45.
  6. ↑ R. Korab-Żebryk, 'Biała księga w obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, s. 135–139.
  7. ↑ L. Bednarczuk, Kronika 5 Brygady Łupaszki.
  8. ↑ Gazeta Wyborcza, 2001-02-14, Litewska prokuratura przesłuchuje weteranów AK, dostęp 7 czerwca 2006.
  9. ↑ Rokicki 2015 ↓, s. ?.
  10. ↑ Patryk Kozłowski, Jeden z wyklętych. Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko”, 2004.
  11. ↑ Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz, Armia Krajowa na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945), 1997.
  12. ↑ Paweł Rokicki, „Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich”, Warszawa 2015, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISBN 978-83-7629-736-1 s.51.
  13. ↑ Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich [online], Wydawnictwo ISP PAN [dostęp 2021-01-19] (pol.).
  14. ↑ "dr Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski W obronie dobrego imienia majora "Łupaszki"
  15. ↑ Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski, "W obronie dobrego imienia majora „Łupaszki”"
  16. ↑ Dr Łabuszewski: Nie ma żadnego dowodu na to, że "Łupaszka" wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci

Bibliografia, linki

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zbrodnia_w_Dubinkach&oldid=74469031”