Zimowitowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zimowitowate
	; Zimowit powabny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	zimowitowate
	Nazwa systematyczna
	Colchicaceae DC. in Lam. & DC.; Fl. Franç., ed. 3, 3: 192. 17 Sep 1805, nom. cons.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zimowitowate (Colchicaceae) – rodzina roślin jednoliściennych. Obejmuje 15 rodzajów z 255 gatunkami. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Ameryki Południowej w strefie klimatu tropikalnego i umiarkowanego. Bardzo zróżnicowane są zwłaszcza w Afryce^[2]. Należą tu rośliny lądowe, będące zielnymi bylinami^[3].

Z powodu toksycznych alkaloidów rośliny z tej rodziny nie są zjadane ani przez ludzi, ani przez inne zwierzęta^[4], a podziemne organy spichrzowe obfitują w skrobię^[4]. Kolchicyna wykorzystywana jest w medycynie oraz do zaburzania procesu segregacji chromosomów podczas podziału komórki i uzyskiwania w ten sposób roślin poliploidalnych. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza z rodzajów: jagodowiec Uvularia, parnik Disporum, zimowit Colchicum, glorioza Gloriosa i sandersonia Sandersonia^[5].

Morfologia

Organy podziemne: Pod ziemią wykształcają cebule, bulwy i kłącza^[5].
Łodygi: Prosto wzniesione, czasem pnące, pełne, na przekroju obłe, zwykle zielne, wyjątkowo nieco drewniejące (Kuntheria)^[5].
Liście: Z nerwacją równoległą, całobrzegie, jajowate do równowąskich, ułożone skrętolegle, często dwurzędowe (wyrastające w jednej płaszczyźnie), rzadko naprzeciwległe do okółkowych. U nasady pochwowate, siedzące, czasem obejmujące łodygę. Wierzchołek zaostrzony, czasem (u gatunków pnących) wyciągnięty w organ czepny^[5]^[4].
Kwiaty: Pojedynczo wyrastają na szczycie łodygi lub w kątach liści, ewentualnie zebrane są w kwiatostany tworzące szczytowe grona, wierzchotki i baldachy. Kwiaty są promieniste, trzykrotne, okazałe, obupłciowe (rzadko jednopłciowe u Wurmbea). Listki okwiatu niezrośnięte (rzadziej nieco zrośnięte u nasady), barwne, z miodnikami u nasady. Pręciki w dwóch okółkach po trzy. Słupek trzykrotny, ze zrośniętych owocolistków, górny, z pojedynczą szyjką lub z trzema szyjkami. Znamię główkowate lub trójdzielne^[5].
Owoce: Torebki, rzadziej jagody (u Disporum)^[5]. Nasiona zwykle kuliste (jajowate u Wurmbea)^[4].

Systematyka

Ujęcie systematyczne rodziny było bardzo zmienne. Przez długi czas rośliny tu współcześnie zaliczane włączane były do szeroko ujmowanej rodziny liliowatych Liliaceae. Po podziale tej rodziny na szereg mniejszych przez długi czas trwały roszady między nimi. Do Colchicaceae przeniesiono rodzaje z wyróżnianej w niektórych ujęciach rodziny Uvulariaceae. Z Convallariaceae przeniesiono część gatunków Disporum (część włączona została do rodzaju Prosartes). Liczne zmiany nastąpiły w podziale na rodzaje, kilka dawniej wyróżnianych rodzajów włączono do rodzaju zimowit Colchicum^[5].

Rodzina ostatniego wspólnego przodka miała z siostrzaną rodziną krasnolicowatych Alstroemeriaceae około 64 miliony lat temu^[5].

Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie liliowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2014)^[2]

liliowce

	korsjowate Corsiaceae

	Campynemataceae

Petermanniaceae

	zimowitowate Colchicaceae

	krasnolicowate Alstroemeriaceae

melantkowate Melanthiaceae

liliowate Liliaceae

kolcoroślowate Smilacaceae

	Philesiaceae

	Ripogonaceae

Rodzaje zgodnie z podziałem systematycznym rodziny według Angiosperm Phylogeny Website^[2]^[6]

podrodzina Uvularioideae A. Gray (dawniej w randze plemienia Uvularieae Meisner):
- Disporum Salisb. ex G.Don – parnik
- Uvularia L. – jagodowiec
podrodzina Burchardioideae
- plemię Burchardieae J. C. Manning & Vinnersten:
  - Burchardia R. Br.
- plemię Tripladenieae Vinnersten & J. C. Manning:
  - Kuntheria Conran & Clifford
  - Schelhammera R.Br.
  - Tripladenia D.Don
podrodzina Colchicoideae Burmeister
- plemię Colchiceae Reichenbach:
  - Colchicum L. – zimowit
  - Gloriosa L. – glorioza
  - Hexacyrtis Dinter
  - Ornithoglossum Salisb.
  - Sandersonia Hook. – sandersonia
- plemię Iphigenieae Hutchinson:
  - Camptorrhiza Hutch.
  - Iphigenia Kunth
- plemię Anguillarieae D. Don:
  - Baeometra Salisb. ex Endl.
  - Wurmbea Thunb.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-03-11] (ang.).
↑ Colchicaceae. [w:] Monocot Families [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 217-218, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 145-146. ISBN 978-1842466346.
↑ Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-11]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-03-11] (ang.).

[3] Colchicaceae. [w:] Monocot Families [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2009-03-02]. (ang.).

[mabb-4] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 217-218, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[maarten-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 145-146. ISBN 978-1842466346.

[kew-6] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-03-11]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]