Zofia Rogoszówna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zofia Rogoszówna

Data i miejsce urodzenia	21 lipca 1881 Nowe Sioło
Data i miejsce śmierci	10 maja 1921 Szczawnica
Zawód, zajęcie	pisarka, tłumaczka
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Zofia Rogoszówna (ur. w 1881 lub 1882 w Nowym Siole pod Stryjem, zm. 10 maja 1921 w Szczawnicy) – polska pisarka dla dzieci, tłumaczka i poetka. Zapoczątkowała adaptowanie utworów ludowych w literaturze dla dzieci.

Zofia Rogoszówna urodziła się w Nowym Siole pod Stryjem w 1881 lub 1882, starsze źródła podają rok 1890.

Ojciec pisarki Józef Rogosz znany był jako publicysta i pisarz. Zofia, podtrzymując rodzinne tradycje, zajęła się pisarstwem. Wydała kilkanaście książek dla młodszych dzieci, wykazując głębokie zrozumienie dziecka, oryginalność pomysłów, duże poczucie humoru i wysoki poziom literacki. Swoją działalność traktowała jako pracę oświatową na rzecz nie tylko dzieci, ale i ich opiekunów.

W 1909 (lub 1911) ogłosiła Pisklęta, zbiór prekursorskich opowiadań czerpiących znacznie z prozy psychologicznej przełomu XIX i XX] w., traktujący o małych dzieciach, przeznaczony bardziej dla dorosłych niż dla ich pociech. Pod wspólnym tytułem znalazły się tu utworki takie jak: Jędruś – historia wiejskiego chłopca, pełna prostego humoru sytuacyjnego, Jureczek – opowiadający o tym, w jaki sposób budzi się świadomość dziecka wychodzącego z okresu niemowlęctwa, czy też Haluśka – szkic o wrażliwej i obdarzonej bogatą wyobraźnią dziewczynce, wychowywanej w środowisku artystów. Młoda pisarka dała w nich wyraz przenikliwej znajomości psychiki małych bohaterów.

W 1911 wydała powieść dla starszych dzieci pt. Dziecinny dwór. Utwór czyta się z przyjemnością, szczególnie ze względu na dobrze zarysowane sylwetki dziecięcych bohaterów. W opiniach niektórych krytyków utwór wzbudzał jednak swego czasu zastrzeżenia co do wartości pedagogicznych.

Jako pierwsza wprowadziła do literatury drobne utwory ludowe, przeznaczone dla dzieci i wydała je w trzech zbiorach: Sroczka kaszkę warzyła (1920), Klituś bajduś (1920 lub 1925) i Koszałki Opałki (1920 lub 1928). Zawierały one gadki, piosenki i zabawy dziecięce, spisane z ust ludu lub zaczerpnięte z wspomnień dzieciństwa. Rogoszówna rysuje się w nich jako wprawna zbieraczka wiejskiego folkloru. Dzięki niej znamy ludową wersję rymowanki Tańcowały dwa Michały, którą zaadaptował później Jan Brzechwa:

Tańcowała ryba z rakiem,

a pietruszka z pasternakiem;

cebula się dziwowała,

że pietruszka tańcowała.

Kolejna rymowanka jest dawną wersją zabawy:

Sroczka kaszkę warzyła

dzieci swoje karmiła:

Pierwszemu dała na miseczce,

drugiemu dała na łyżeczce,

trzeciemu dała w garnuszeczku,

czwartemu dała w dzbanuszeczku

a piątemu łeb urwała

i frrrrrr... do lasu poleciała.

czy też:

Gdzie jest wilk? – Za górą.

Co robi? – Gęsi drze.

Wśród tekstów zabaw zgromadzonych przez Rogoszównę jest wiele obscenów – roją się one od drastycznych wydarzeń i wątków miłosnych. Nie przeszkadza to jednak dzieciom w adaptowaniu ich do swoich potrzeb ludycznych.

W zbiorku Sroczka kaszkę ważyła znajduje się oryginalny wierszyk, zaczerpnięty wprost z folkloru wiejskiego, którego następne wersje – rymowanki są już tylko literacką adaptacją tego fragmentu:

Kaczka bieży po dolinie,

za nią kaczor w kożuszynie.

Czekaj kaczko,

dam ci cacko.

Nie postoję, bo się boję,

bym nie wlazła w torbę twoję.

Te trzy zbiorki Rogoszówny ujawniają zainteresowanie autorki światem dziecka i dziecięcym folklorem. Okazuje się, że to, co przetrwało w tradycji ludowej, bawiło od zarania dziejów i bawi do dziś. Ze względu na wierszowaną formę, melodyjność i rytmikę zagnieździło się w pamięci kolejnych pokoleń. Właściwości mnemotechniczne tych tekstów współgrają z potrzebą umysłowego treningu i rozwoju dzieci. Autorka we wstępie do zbiorku Sroczka kaszkę ważyła sama uzasadniła cele zbieractwa:

Z przytoczonego cytatu wynika, że dla autorki nie było to zwyczajne zamiłowanie do zbieractwa, ale również chęć do wychowywania patriotycznego, do szerzenia wiedzy o bogactwie polskiego dorobku kulturowego – szczególnie tego, który przechował się pod strzechą. Był to także sposób na budzenie w dzieciach i rodzicach świadomości, że mimo długiej niebytności kraju polskiego na mapach, przetrwała nasza tożsamość narodowa – język, a z nim dowcip i zamiłowanie do dobrej zabawy.

Po wydaniu prekursorskich utworów Rogoszówny przez polską literaturę dziecięcą przetoczyła się fala adaptacji i publikacji utworów ludowych. Stało się to w owych czasach pewną modą, która powróciła w latach 50. XX w., wtedy też pojawiało się najwięcej wznowień prac autorów literatury dziecięcej czasów dwudziestolecia międzywojennego.

Dużą popularnością cieszyły się wielokrotnie wznawiane Dzieci pana majstra (1921) – wierszowane opowiadanie fantastyczne, odznaczające się żywą, barwną akcją. Treścią jego są przygody niesfornych dzieci majstra Tygodnia, za kradzież owoców w ogrodzie wróżki zamienionych w świnki i odczarowanych dzięki dzielności najmłodszej siostry Sobótki. Myśl pedagogiczna książki skupia się na zagadnieniu poszanowania cudzej własności. Język utworu jest chwilami niewolny od pewnych łatwizn i dłużyzn, lecz częściej okazuje się żywy i obrazowy. Książka, pełna humoru słownego, została opatrzona w barwne i wyraziste ilustracje Zbigniewa Rychlickiego.

Z utworów własnych Rogoszówny można wymienić jeszcze: Konfitury panny Michaliny ([911) i Wesołego ludka – zbiór krótkich realistycznych opowiadań prozą dla najmłodszych czytelników oraz wydane pośmiertnie: Pomyłkę jarzębią (1936) i Wesele Kuby (1936), a także napisane wespół z Józefiną Rogosz-Walewską opowiadanie Przez kolorowe okienko (1936).

Oprócz twórczości własnej i zbieractwa Rogoszówna uprawiała również przekład połączony z adaptacją. Na angielskim tekście oparła Przygody małego Murzynka i czterech łakomych tygrysów (1911). Przyswoiła w doskonałym tłumaczeniu kilka arcydzieł światowej literatury dla dzieci, m.in. O Gdakaczu, Gdakuli i Gdakuleńce Clemensa Brentano, Zazulkę Anatole’a France’a (wspólnie z Józefiną Rogosz-Walewską), Pierścień i Różę Williama Makepeace'a Thackeraya oraz Przygody Piotrusia Pana Jamesa Matthew Barriego.

Zofia Rogoszówna zmarła przedwcześnie 10 maja 1921 roku, w Szczawnicy. Pochowana została na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

• 1910 – Pisklęta (zbiór nowel)^[1]
• 1911 – Dziecinny dwór (powieść)^[2]
• 1911 – Przygody małego Murzynka i czterech łakomych tygrysów
• 1920 – Sroczka kaszę warzyła
• 1921 – Dzieci Pana Majstra (wierszowana bajka dla dzieci)
• 1920 lub 1925 – Klituś Bajduś
• 1920 lub 1928 – Koszałki Opałki. Gadki, piosenki i zabawy dziecięce
• 1911 – Konfitury panny Michaliny
• 1924 – Piosenki dziecięce (zbiór)
• 1926 – Wesoły ludek. 12 opowiadań dla małych dzieci
• 1936 – Pomyłka jastrzębia
• 1930 lub 1936 – Wesele Kuby
• 1936 – Przez kolorowe okienko (z Józefiną Rogosz-Walewską)
• 1938 – Uczta zwierząt^[3]

Tłumaczenia:

• Clemens Brentano O Gdakaczu, Gdakuli i Gdakuleńce (1911)^[4]
• Anatole France Zazulka (Abeille, wspólnie z Józefiną Rogosz-Walewską)
• William Makepeace Thackeray Pierścień i róża (The Rose and the Ring)
• James Matthew Barrie Przygody Piotrusia Pana (Peter Pan)

• Halina Skrobiszewska Książki naszych dzieci, czyli o literaturze dla dzieci i młodzieży, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971
• Stefania Wortman Baśń w literaturze i życiu dziecka. Co i jak opowiadać?, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 1958
• W. M. Thackeray Pierścień i Róża, czyli historia Lulejki i Bulby z rysunkami autora. Pantomima przy kominku dla dużych i małych dzieci, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1984, ISBN 83-06-01116-3
• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. Julian Krzyżanowski, t. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, ISBN 83-01-05369-0

• Tłumaczenia Zofii Rogoszówny w serwisie Wolne Lektury
• Utwory Zofii Rogoszówny w bibliotece Polona