Zygmunt Rumel – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zygmunt Jan Rumel
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1915
Piotrogród

Data i miejsce śmierci

10/11 lipca 1943
Kustycze, Wołyń

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

poezja

Ważne dzieła
  • poemat Rok 1863
  • wiersz Dwie matki
Zygmunt Jan Rumel
Mały, Krzysztof Poręba
podporucznik podporucznik
Data i miejsce urodzenia

1915
Piotrogród

Data śmierci

10/11 lipca 1943

Przebieg służby
Lata służby

1938–1943

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Bataliony Chłopskie

Stanowiska

komendant VIII okręgu wołyńskiego (Okręg Wołyń BCh)

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Batalionów Chłopskich

Zygmunt Jan Rumel[1] ps. „Mały”, „Krzysztof Poręba” (ur. 9 lutego?/22 lutego 1915 w Piotrogrodzie, zg. w nocy z 10 na 11 lipca 1943 koło wsi Kustycze na Wołyniu) – polski dowódca wojskowy; komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej. Poeta nawiązujący do tradycji polskiego romantyzmu, autor m.in. poematu „Rok 1863” i wiersza zatytułowanego Dwie matki, w którym wyraża swoje przywiązanie do dwóch ojczyzn – Polski i Ukrainy.

Tablica upamiętniająca Zygmunta Rumla na Pałacyku Rembielińskiego w Warszawie
Portret Z. Rumla niesiony na Marszu Jedności i Solidarności Kresów, 11 lipca 2013

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Władysława Rumla i Janiny z Tymińskich. Ojciec, z wykształcenia inżynier rolnictwa, był oficerem Wojska Polskiego, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, odznaczonym Krzyżem Orderu Virtuti Militari; po wojnie zamieszkał jako osadnik wojskowy w powiecie krzemienieckim na Wołyniu.

Dzieciństwo Zygmunta upłynęło na wsi wołyńskiej. Liceum kończył w Krzemieńcu, gdzie mieszkał w dworku należącym niegdyś do rodziny Juliusza Słowackiego. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim.

Mimo studiowania w Warszawie, angażował się w życie społeczne Wołynia. W latach 30. działał w Wołyńskim Związku Młodzieży Wiejskiej. Włączył się w prace Uniwersytetu Ludowego w Różynie w pow. kowelskim, gdzie prawdopodobnie poznał Kazimierza Banacha. Był publicystą i przewodniczącym komitetu redakcyjnego miesięcznika „Droga Pracy”, dodatku do „Życia Krzemienieckiego”. W swoich artykułach Rumel poruszał tematy historyczne i społeczne. Opowiadał się za ideą Polski jako państwa wielonarodowego, potępiał przejawy antysemityzmu. Publikował także w dwujęzycznym piśmie „Młoda Wieś – Mołode Seło” wydawanym w Krzemieńcu[2].

W 1938 roku został skierowany do Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie znalazł się w 2. baterii dowodzonej najpierw przez kpt. Mariana Schneikarta, a po jego odejściu na dowódcę I dywizjonu w marcu 1939 – przez mjr. Józefa Widorta[3]. XIII kurs ukończył w stopniu kaprala podchorążego rezerwy w lipcu 1939, po czym przybył na praktykę do 23 pułku artylerii lekkiej w Będzinie. Po mobilizacji pod koniec sierpnia 1939 roku z pułkiem tym udał się na wojnę[4].

Po agresji ZSRR na Polskę dostał się po 20 września 1939 do niewoli radzieckiej. Podał się za szeregowca i został zwolniony. Początki okupacji spędził na Wołyniu, gdzie już pod koniec 1939 roku wstąpił do podziemnej antysowieckiej organizacji powołanej przez działaczy ruchu ludowego. Konspiratorzy postanowili skontaktować się z Henrykiem Józewskim, przebywającym w Generalnym Gubernatorstwie, w którym widzieli przyszłego lidera organizacji. Podczas nieudanej próby przekroczenia granicy z GG w styczniu 1940 roku Rumel oraz jego towarzysz Pius Zalewski odmrozili nogi i zawrócili do Łucka. Tam zastali ich emisariusze ZWZ płk Kazimierz Tadeusz Majewski „Szmigiel” i Jerzy Potapow „Jarosław” przybyli na Wołyń z misją tworzenia konspiracji ZWZ. Organizacja Rumla podporządkowała się rozkazom płk. Majewskiego.

W lutym i marcu 1940 roku Rumel odbył dwie podróże między Wołyniem a Warszawą jako kurier ZWZ. W tym czasie NKWD rozbiło kierownictwo wołyńskiego ZWZ i aresztowało wielu jego działaczy, w tym Bronisława Rumla, brata Zygmunta (stracony w 1941). Zygmunt Rumel, także zagrożony aresztowaniem, przedostał się do Warszawy[5].

Przebywając w Warszawie Rumel odnowił kontakty z działaczami ruchu ludowego, w tym z Banachem. Prowadził wraz z bratem Stanisławem i żoną Anną z Wójcikiewiczów (poślubioną w 1941) sklep z naczyniami kuchennymi na Ochocie, który służył za punkt kontaktowy konspiracji. Włączył się w prace podziemnej drukarni Komendy Głównej Batalionów Chłopskich[6].

Od jesieni 1941 roku był emisariuszem Batalionów Chłopskich na Wołyń. Na początku 1943 roku promowany przez Kazimierza Banacha na dowódcę VIII okręgu BCh – Wołyń (pseudonim „Krzysztof Poręba”).

 Osobny artykuł: Okręg Wołyń BCh.

Na początku lipca 1943 roku wydano mu rozkaz przeprowadzenia rozmów z miejscowym dowództwem Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) na Wołyniu. Rumel stanął na czele delegacji wysłanej przez Kazimierza Banacha, pełnomocnika Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, mającej na celu zahamowanie rzezi wołyńskiej i uzgodnienie wspólnej z Ukraińcami walki z Niemcami. Zrezygnowawszy ze zbrojnej obstawy w geście dobrej woli, Zygmunt Rumel udał się 10 lipca 1943 do kwatery lokalnego dowództwa SB OUN wraz z przedstawicielem Okręgu Wołyńskiego AK Krzysztofem Markiewiczem pseudonim „Czort” i woźnicą Witoldem Dobrowolskim. Wszyscy trzej zostali tam aresztowani i zabici[7]. Według przekazów rodzinnych, rozpowszechnionych przez Annę Kamieńską, mord odbył się przez rozerwanie końmi[8][9][10]. Z kolei sam Kazimierz Banach w swoich wspomnieniach twierdzi jedynie, że zginęli oni w tragicznych okolicznościach, nie podając szczegółów[11].

Jarosław Iwaszkiewicz wspominając śmierć młodego poety napisał: „Był to jeden z diamentów, którym strzelano do wroga. Diament ten mógł zabłysnąć pierwszorzędnym blaskiem”.

W dniu następnym, 11 lipca 1943, UPA rozpoczęła główny etap rzezi wołyńskiej – planowego ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu.

 Osobny artykuł: Krwawa niedziela na Wołyniu.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze próby poetyckie Zygmunta Rumla, opublikowane w szkolnym piśmie, datują się na rok 1934. Poza poematem Pieśń, opublikowanym w czasopiśmie „Droga Pracy”, jego wiersze trafiały do szuflady. Podczas jednego ze spotkań poetyckich w okupowanej Warszawie z twórczością Rumla miał okazję zapoznać się Leopold Staff i po tym spotkaniu powiedział do Anny Rumlowej: „Niech pani chroni tego chłopca, to będzie wielki poeta”[12].

W okresie międzywojennym należał do grupy poetyckiej „Wołyń”[13][14].

Rękopisy wierszy Rumla przetrwały dzięki żonie poety, która z rodzinnym archiwum („walizką Rumlów”) przeszła m.in. przez powstanie warszawskie jako sanitariuszka. Wybór jego wierszy dokonany przez Annę Kamieńską wydano pośmiertnie dopiero w 1975 r. Spotkał się on z wysoką oceną Jarosława Iwaszkiewicza („umysł i talent noszący cechy wręcz oryginalne”)[15].

Zdaniem Bożeny Gorskiej poezja Rumla wykazuje wyraźne wpływy twórczości Słowackiego i Norwida. Nie ulegał wpływom awangardy, poza poszukiwaniami na gruncie języka (metafora, słowotwórstwo, rym), gdzie zbliżał się do Staffa i Leśmiana[16]. Wzorem romantyków ze szkoły ukraińskiej nawiązywał do lokalnego kolorytu oraz używał rutenizmów i rusycyzmów[17]. W tym stylu powstał jego najsłynniejszy wiersz Dwie matki napisany w lipcu 1941 roku, w którym wyraża swoją miłość, ale także wewnętrzne rozdarcie, między dwoma „matkami-ojczyznami” – Polską i Ukrainą. W wielu jego wierszach obecna jest tematyka historyczna (np. poemat Rok 1863).

Życie rodzinne

[edytuj | edytuj kod]

Zygmunt Rumel miał dwóch braci, Bronisława i Stanisława, oraz siostrę Zofię. Jego żona, Anna Kinga z Wójcikiewiczów (ur. 1911), była poetką i wychowanką szkoły teatralnej, prowadzonej przez Juliusza Osterwę przy teatrze „Reduta”. Zygmunt i Anna mieli jedno dziecko, które zmarło tuż po urodzeniu. Anna pod pseudonimem „Teresa” walczyła jako łączniczka w szeregach Batalionów Chłopskich w Powstaniu Warszawskim. Zmarła w 1991 r[18].

Upamiętnienia

[edytuj | edytuj kod]

Patron

[edytuj | edytuj kod]
  • Decyzją Rady m.st Warszawy dnia 10 lutego 2011 Biblioteka Publiczna w dzielnicy Praga-Południe otrzymała imię Zygmunta Rumla.
  • Zygmunt Rumel jest patronem jednej z ulic w Gdańsku oraz skweru w Ruszowie[22].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Feliks Budzisz, Zygmunt Jan Rumel – żołnierz, poeta, syn osadnika w: Kresowe stanice.. [dostęp 2021-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-20)].
  2. Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel. Żołnierz nieznany, Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 2009, s. 19–21, ISBN 978-83-60093-92-4, OCLC 750578033.
  3. Jan Łukasiak, Wołyńska Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2000, s. 144, 169, ISBN 83-87103-70-5, OCLC 830198968.
  4. Zygmunt Jan Rumel [online], rumel.bppragapd.pl [dostęp 2023-06-02].
  5. Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel..., s. 22–26.
  6. Janusz Gmitruk, Zygmunt Rumel..., s. 26–30.
  7. Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 326–327, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
  8. Bożena Gorska, Krzemieńczanin, Warszawa 2008, s. 121.
  9. Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2006, s. 326–329, ISBN 83-88490-58-3, OCLC 838973434.
  10. Grzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”, Kraków 2011, ISBN 978-83-08-04576-3, s. 137–141.
  11. Kazimierz Banach, Z dziejów Batalionów Chłopskich, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1958, s. 183, 193.
  12. Bożena Gorska, op.cit., s. 124.
  13. Lech Wojciech Szajdak, Grupa Poetycka „Wołyń” – geneza, przedstawiciele, wiersze, Warszawa 2023, ISBN 978-83-67398-07-7.
  14. Anna Małgorzata Budzińska: Pisarze kresowi cz. V - Grupa Poetycka Wołyń. kresowianie.info. [dostęp 2023-07-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)].
  15. Bożena Gorska, op. cit., s. 125.
  16. Bożena Gorska, op. cit., s. 162.
  17. Bożena Gorska, op.cit., s. 152–153.
  18. Powstańcze Biogramy - Anna Rumel. www.1944.pl. [dostęp 2023-06-02]. (pol.).
  19. Grupa Wirtualna Polska, Warszawa: Odsłonięto tablicę poświęconą Zygmuntowi Janowi Rumlowi [online], www.money.pl, 10 lipca 2013 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
  20. Andrzej Buczyński, W Żarach pamiętają o ludobójstwie i o pamięć apelują | Moja Gazeta Żary [online], 14 lipca 2021 [dostęp 2023-09-01] (pol.).
  21. Parlamentariusze rozerwani końmi [online], Onet Wiadomości, 2 maja 2015 [dostęp 2023-06-02] (pol.).
  22. „Na rubieży”, nr 124, s. 33.
  23. „Wołyń” zaboli każdego. Smarzowski bez litości rozmontowuje fikcję dialogu polsko-ukraińskiego, „wiadomosci.dziennik.pl” [dostęp 2016-10-10].
  24. RMF FM., „Wołyński Baczyński” rozerwany końmi [online] [dostęp 2016-10-10].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]