İtalyanca - Vikipedi

İtalyanca
lingua italiana
italiano
Telaffuz	İtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno]
Bölge	İtalya yarımadası
Etnisite	İtalyanlar, Ticinese
Konuşan sayısı	67 milyon  (2020)
Dil ailesi	Hint-Avrupa İtalik Latin Batı İtalik İtalya-Dalmaçya İtalyanca
Önceki formlar	Eski Latince Klasik Latince Halk Latincesi Toskana Floransa İtalyanca
Diyalektler	İsviçre İtalyancası
Resmî durumu
Resmî dil	Avrupa Birliği  İtalya   İsviçre  San Marino  Vatikan  Hırvatistan  Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO 639-3	ita
Resmî Dil   Lingua franca olarak kullanılan bölgeler   Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

Orta Çağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli dillere ayrılmıştır. Orta Çağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır. Buna ek olarak İtalyanca gibi Halk Latincesinden türemiş ancak İtalyancadan farklı ve karşılıklı anlaşılabilirlik göstermeyen 30 civarı dil de İtalya'da bulunmaktadır. Çoğu İtalyanca konuşuru hem İtalyanca ve şivelerini, hem de kendi bölgesel dillerini (örneğin Sicilyaca veya Furlanca) konuşmaktadır.^[1]

Diğer Latin dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Latin dillerini de kısa zamanda öğrenebilir. İtalyanca ve Sardunyaca, Latinceden en az farklılaşmış yaşayan diller olarak nitelendirilmektedir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir. İtalyanca, Rönesans devrinde lingua franca görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyancadır. İtalyanca, dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir.

Geç Orta Çağ'da Dante Alighieri (üst) ve Petrarca (alt), kendi Toskana lehçelerini İtalya'nın tamamında en önde gelen edebi dil olarak yerleştirmede etkili oldular.

Orta Çağ'da Avrupa'da yerleşik yazı dili Latinceydi ancak insanların büyük çoğunluğu okuma yazma bilmiyordu ve yalnızca bir avuç insan bu dili iyi biliyordu. İtalyan Yarımadası'nda Avrupa'nın çoğunda olduğu gibi çoğu yerel dilde konuşurdu. Yaygın olarak anıldıkları şekliyle bu lehçeler, resmi standartlar ve öğretilerden etkilenmeden yüzyıllar boyunca Halk Latincesi'nden gelişti. Bunlar hiçbir şekilde, kendi bu yerel dillerden biri olarak başlayan standart İtalyancanın "lehçeleri" değil, İtalyancanın kardeş dilleridir. Karşılıklı anlaşılabilirlik, genel olarak Roman dillerinde olduğu gibi, İtalyancada da büyük farklılıklar gösterir. İtalya'nın Roman dilleri her seviyede (fonoloji, morfoloji,sözdizimi, sözlük, pragmatik) İtalyancadan büyük farklılıklar gösterebilir ve tipolojik olarak farklı diller olarak sınıflandırılır.^[2][3]

İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

Z

a

b

c

d

e

f

g

h

i

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

z

• C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
• Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
• G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c [ʤ] harfi gibi okunur.
• Gl, [ʎ] olarak, gn ise [ɲ] olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
• H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
• R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
• Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

• Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

• İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

• Bazı kelimelerde ise diyakritik işaretler anlam ayırımı için önem taşır.

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

İtalyancada 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.^[4]

Bütün Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

• Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
• Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."

Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."

• sì - evet.
• no - hayır.
• ciao - merhaba.
• grazie - teşekkür ederim.
• prego - bir şey değil.
• Come stai - Nasılsın?
• Bene - iyi
• Bello - güzel
• per favore - lütfen
• mi scusi - affedersiniz
• buonanotte - iyi geceler
• buongiorno - günaydın
• buonasera - iyi akşamlar
• arrivederci - hoşça kalın

• il fratello - erkek kardeş/ağabey
• la sorella - kız kardeş/abla
• il padre/il papà - baba
• la madre/la mamma - anne

• Italia - İtalya
• l’italiano - İtalyanca
• Turchia - Türkiye
• il turco - Türkçe
• Inghilterra - İngiltere
• l'inglese - İngilizce

• 1 - Uno
• 2 - Due
• 3 - Tre
• 4 - Quattro
• 5 - Cinque
• 6 - Sei
• 7 - Sette
• 8 - Otto
• 9 - Nove
• 10 - Dieci
• 11 - Undici
• 12 - Dodici
• 13 - Tredici
• 14 - Quattordici
• 15 - Quindici
• 16 - Sedici
• 17 - Diciassette
• 18 - Diciotto
• 19 - Diciannove
• 20 - Venti
• 21 - Ventuno
• 22 - Ventidue
• 23 - Ventitré
• 28 - Ventotto
• 30 - Trenta
• 40 - Quaranta
• 50 - Cinquanta
• 60 - Sessanta
• 70 - Settanta
• 80 - Ottanta
• 90 - Novanta
• 100 - Cento
• 200 - Duecento
• 1000 - Mille
• 2000 - duemila
• 10000 - diecimila
• 100000 - centomila
• 1000000 - milione

• Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 9788894034813. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2019. 
• Mioni, Alberto (2001). Elementi di fonetica. Padova: Unipress. 
• Canepari, Luciano (1999). Il MªPI - Manuale di pronuncia italiana. Bologna: Zanichelli. 

• İstanbul İtalyan Kültür Merkezi^{[ölü/kırık bağlantı]}