AGM-65 Maverick - Vikipedi

AGM-65 Maverick, Amerikalı Hughes (Günümüzde Raytheon) firması tarafından geliştirilen yakın hava desteği, düşman hava savunmasının bastırılması, kritik düşman birimlerinin imhası gibi görevlerde kullanılan güdümlü bir havadan karaya taktik taarruz füzesidir.

AGM-65 Maverick, özellikle tank ve zırhlı araçların, hava savunma sistemlerinin, her türlü kara ulaşım araçlarının, küçük ve orta tonajlı gemilerin, binaların ve yakıt depolarının yok edilmesinde kullanılmakta olup kullanıcısına stand-off saldırı kabiliyeti ile yüksek vuruş gücü sağlamaktadır. Bugüne kadar çeşitli versiyonlarda 40.000'den fazla üretilmiş ve bunlardan 1221 tanesi atış testlerinde kullanılmıştır. Testlerde % 86 gibi yüksek bir isabet oranına ulaşılmıştır. Tank büyüklüğündeki hedeflere yapılan atışlarda hedefi kaçırma mesafesi 3 ft (0.91 m) olmuştur. Harp başlığı ikinci derecede infilak etkisi olan bir patlayıcı ünite olup hareketli veya sabit zırhlı araçlar, kamyonlar, toplar, SAM füze ve bunlara bağlı radar sistemi ile hangar ya da parkta duran çok çeşitli taktik hedeflere karşı etkindir. Füzenin harp başlığı arayıcının arkasındadır fakat arayıcıda bulunan bir tünel patlayıcıdan çıkan gaz jetinin dışarı çıkmasını sağlar.

Füze ateşlendikten sonra katı yakıtlı roket motorunun verdiği ilk hızla bir süre belirli bir rota üzerinde uçar. Füzenin tüm versiyonları hemen hemen aynı atış zonuna sahiptir. Füze 60 dereceye kadar dalışlarda ateşlenebilir ve azami atış irtifaları da 10.000 - 12.000 m arasında değişebilir. Bu irtifalar üzerinde füze aerodinamik olarak dengesiz olmaktadır. Azami menzil ise uçağın irtifa ve süratine göre değişmekte olup 12.000 metre irtifa ve 1.2 mach süratte 30 km, alçak irtifa ve 0.5 mach süratte 13 km olur. Füzenin ateşlenmesi için belirli bir minimum irtifa yoktur fakat minimum ateşleme menzili uçağın patlayan harp başlığından kurtulması için gerekli mesafeye bağlıdır.

AGM-65 Maverick füzesinin geliştirilmesine 1960'lı yılların ortalarında AGM-12 Bullpup füzesinin Güneydoğu Asya'daki çatışmalarda sergilediği başarısızlık sonucunda başlanmıştır. Hughes (Şu anki Raytheon) ve Rockwell firmaları ZAGM-65 adıyla çalışmalara başlamışlar ve 1968'de Hughes projenin ana yüklenicisi seçilmiştir. İlk güdümsüz XAGM-65A prototipi Eylül 1969'da denenmiş ve aynı yılın Aralık ayında ilk güdümlü prototipin denemesi gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar tamamlanarak Ağustos 1972'de seri üretim ilk AGM-65A ABD Hava Kuvvetleri'ne teslim edilmiştir.

AGM-65 ailesinin seri üretim ilk füzesi olan AGM-65A, Thiokol TX-481 (SR109-TC-1) çift-itkili katı yakıtlı motora ve Elektro-optik (E/O) güdüm sistemine sahiptir. Füzenin burnunda yer alan TV kamerasından elde edilen görüntü kokpitteki ekrana aktarılır. Pilot hedefi seçtikten sonra kokpit ekranında görünen TV imajını kullanarak hedefi nişangah noktası ile aynı hizaya getirip kilitler, TV imajı füzenin arayıcı hafızasına kaydedilerek füze ateşlenir. Füze ateşlendikten sonra AGM-65A hafızasına yüklenmiş görüntüyü yeni elde ettiği görüntülerle karşılaştırarak takip eder ve hedefe ulaşır. Çarpışmanın ardından fünye 57 kg ağırlığındaki WDU-20B patlatıcıyı ateşler ve hedef imha edilir. AGM-65A'nın yapılan testler sonucunda 1.5 m (5 ft) CEP oranı (Dairesel Hata İhtimali) olduğu belirtilmektedir.

AGM-65B, güdüm sistemi olarak A modeliyle aynıdır fakat TV kamerasından elde edilen hedef imajı kokpit ekranında büyütülebilir ve daha detaylı gösterilebilir. Bu sayede pilot A modeline göre seçeceği hedefi daha kolay tespit ederek daha uzak mesafeden hedefe kilitlenme ve daha küçük hedefleri saldırı yeteneğine sahip olur. En büyük dezavantajı uçağın sabit kilitlenmeyi sağlamak için hedefi 8 saniye boyunca kilitte tutma mecburiyeti olmasıdır. 1978 yılında kadar TV güdümlü 25.000'den fazla AGM-65A ve AGM-65B üretilmiştir.

AGM-65C, yarı-aktif lazer güdümüne sahip olup Amerikan Deniz Piyadeleri (US Marines) için geliştirilmiştir. Deniz piyadelerine yakın hava desteği sağlaması amacıyla hazırlanmıştır ve 113 kg'lık MK-19 patlayıcı başlığa sahiptir. Ocak 1977'de tasarım çalışmalarına başlanmış fakat proje maliyetinin çok yüksek olması nedeniyle çalışmalar iptal edilmiş ve neticede çok az miktarda AGM-65C üretilmiştir. Deniz piyadeleri daha sonraki yıllarda lazer güdümlü AGM-65E modelinden temin etmiştir.

AGM-65'in ilk varyantları hedef yakalama ve kilitlenme için gereken zaman süreci nedeniyle tek kişilik uçaklar için uygun değildir. Kimi bölgelerde kötü görüş mesafesi koşulları hedef bulma mesafesini kısaltmakta ve yüksek süratli uçak pilotları silah sistemini kullanacak zaman bulamamaktaydı. Hughes çalışanları bu soruna çözüm olarak elektro-optik güdüm yerine kızılötesi (IR) güdümlü AGM-65D'yi ortaya çıkarmıştır. D modelinin çalışma prensibi A ve B tipine benzemekle birlikte bu tipte TV yerine kokpitte termal bir imaj görüntülenmektedir. AGM-65D, AGM-84E SLAM ve GBU-15(V)2/B bombalarında da kullanılan WGU-10/B kızılötesi görüntüleme IIR (imaging infrared) arayıcıya sahiptir. Bu arayıcı sayesinde füze gece ve kötü hava şartlarında da kullanılabilmekte ve AGM-65A varyantına göre neredeyse iki kat daha uzun menzile sahip olmaktadır. AGM-65D'nin tasarım çalışmalarına 1977'de başlanmıştır. İlk fabrikasyon ürün 1983'te ABD Hava Kuvvetlerine teslim edilmiş ve ilk operasyonel kabiliyete Şubat 1986'da erişilmiştir. AGM-65D ayrıca motor izi düşürülmüş Thiokol TX-633 motora sahip ilk varyanttır.

Yüksek maliyeti nedeniyle AGM-65C üretiminden vazgeçilince ABD Deniz Piyadeleri ve Hughes firması lazer güdümlü daha ucuz bir varyant üzerinde çalışmalara başladı. Yapılan çalışmalar sonucunda WGU-9/B lazer güdüm sistemine ve 136 kg ağırlığındaki WDU-24/B patlayıcıya sahip olan AGM-65E ortaya konmuştur.

AGM-65F, ABD Donanma Kuvvetleri tarafından kullanılan ve donanma uçakları için özel geliştirilmiş varyanttır. IIR güdüm sistemi AGM-65D ile harp başlığı ve güç kaynağı AGM-65E ile aynıdır. Füzenin uçuş özellikleri Su üstü hedeflere en uygun olacak şekilde düzenlenmekle birlikte kara hedeflerine karşı da kullanılabilmektedir.

AGM-65G, ABD Hava Kuvvetleri için geliştirilmiştir. AGM-65D varyantı ile aynı IIR güdüm sistemine sahip olmakla birlikte daha uzun menzilden hedef bulabilmesi için bazı yazılım geliştirmeleri yapılmıştır. 136 kiloluk etkin bir HE PBX-AF harp başlığı bulunur. Operasyonel ilk AGM-65G füzesi 1989'da hizmete girmiştir.

AGM-65K, 1200 adet B,D ve G versiyonu füzenin yeni bir elektro-optik tarayıcı ve yazılımlarla donatılmaları sonucu ortaya çıkan bir versiyondur. Eski görüntüleme arayıcıları CCD dijital elektro-optik tarayıcılar ile değiştirilmiş böylece pilotun 2-3 kat daha uzun aydınlatma menzilinden daha net görüntü alması sağlanmıştır. K versiyonu, termal görüş sağlayan FLIR (Forward Looking Infrared - Kızılötesi İleri Görüş) sistemi sayesinde gece de yüksek etkinlik gösterebilmektedir.

AGM-65 füzeleri A-4, A-6, A-7, AV-8B, A-10, F-4, F-5, F-15, F-16, F/A-18, F-111, JAS-39, Tornado, Harrier, AMX, Ching-Kou, J-22, A-50 uçakları ve AH-1, SH-2G helikopterleri tarafından kullanılabilmektedir. Yüksek bakım ve idame masraflarına rağmen dış pazarda önemli bir yer edinen AGM-65'lerin üretimine 1999'da son verilmiştir.

AGM-65 Maverick füzeleri ilk defa Vietnam Savaşı'nda çok sınırlı olarak kullanılmıştır. Operasyonel kabiliyetinin geliştirilmesi gerektiği düşüncesiyle beraber geleceğe yönelik olarak başarılı bulunmuştur. USAF jetleri tarafından fırlatılan 18 adet AGM-65A'dan 13'ü hedefe isabet sağlamıştır.

1973'teki Yom Kippur Savaşı'nda İsrail F-4'leri Mısır hedeflerine 50 adet AGM-65A fırlatmış, bunlardan 47'si isabet sağlamıştır. İsrail, 1982'deki Lübnan İşgali sırasında da 20 adet AGM-65 fırlatılmış ve hepsi hedefe isabet kaydetmiştir.

1980 ile 1988 arasında yaşanan İran-Irak Savaşı'nda İran F-4 ve F-5 uçakları tarafından AGM-65'ler yoğun şekilde Irak kara ve deniz hedeflerine karşı kullanılmış, önemli ölçüde başarı kaydedilmiştir.

I. Körfez Savaşı'nda A-10, F-4E ve F-16 uçakları tarafından 5.296 adet AGM-65 fırlatılmış ve Irak hava savunması ile zırhlı birlikleri bu füzeler çökertmiştir. Anti-tank saldırılarında IR güdümlü versiyonlar % 85, lazer güdümlü versiyonlar % 66 isabet oranı kaydetmiştir. Bu savaşta AGM-65'ler ortalama 1.2 m CEP (Dairesel Hata Olasılığı) ile etkinlik göstermiştir.

AGM-65'ler ayrıca 1989'da Panama'da, 1999'da Kosova'da, 2001'de Afganistan'da ve 2003'te Irak'ta kullanılmıştır.

Türk Hava Kuvvetlerinin ihtiyaçları çerçevesinde ABD'den 550 adet AGM-65A/B ve 274 adet AGM-65G (1991-1993 yılları arasında) satın alınmıştır. Bu füzeler envanterdeki F-16 Fighting Falcon ve F-4 Phantom II uçakları tarafından kullanılmaktadır. G modeli füzeler suüstü hedeflere taarruz kabiliyetine de sahiptir. A/B modeli füzelerin bir kısmı raf ömrünü tamamlayarak hizmet dışına çıkarılmıştır.