Peştuca - Vikipedi

Peştuca
پښتو
Telaffuzpax̌tō
BölgeOrta Asya
EtnisitePaştunlar
Konuşan sayısı54 milyon  (2017-2021)[1][2][3][4][5][6]
Dil ailesi
Yazı sistemiArap alfabesi (Peştu alfabesi)
Resmî durumu
Resmî dil Afganistan
Tanınmış azınlık dili Pakistan
Dil kodları
ISO 639-1ps
ISO 639-2pus
ISO 639-3pus
Peştunca konuşulan yerler.

Peştuca[a] (Peştuca: پښتو, Pəx̌tó) ya da Afganca (Farsça: افغانی, Afghāni), Afganistan’da ve Pakistan’ın batı kesiminde yaşayan Peştunların konuştuğu dil. Hint-Avrupa dillerinin Hint-İran dilleri öbeğine bağlıdır.[1] Kırk beş harfli bir alfabesi vardır.[7] Bazı sesler Sanskritçede de bulunur.

Peştunlar tarafından konuşulan dil, Darice ile birlikte Afganistan'ın iki resmi dilinden biridir.[8][9][10] Pakistan'da Hayber Pahtunhva eyaletinde Belucistan eyaletinin kuzey bölgelerinde konuşulmaktadır.[11] Aynı zamanda Afganistan dışında yaşayan Peştu diasporasının da dilidir. 40[12] ila 60[13] milyon arasında kişi tarafından konuşulduğu düşünülen dil, Peştun kimliğinin temel "unsurlarından" biridir.[14]

Peştuca, bu dile uyarlanmış Arap alfabesiyle yazılır. Afganca, çok büyük bir ölçüde Hintçe, Belucice, Brohice, Urduca ve Pencapça gibi Hindistan ve Pakistan dillerinin etkisinin altında kalmıştır. Ayrıca Farsça ve Arapçadan girmiş çok sayıda kelimeye rastlanır. Peştuca, eski İran ve Hint dillerine özgü özellikler de taşımaktadır.

Peştuca, 16. yüzyılda yazıya geçirilmeye başlandı. 18. yüzyılda Afgan devleti kurulunca dilin önemi daha da arttı. 1936 yılında Afganistan'ın resmî dili oldu. Günümüzde Peştuca Afganistan’da eğitim dilidir. Ülkedeki ikinci dil ise Farsçadır. Afganistan ve Pakistan’ın dışında Hindistan ve Bangladeş’te konuşulabilir. Bazı dil bilimciler Peştucayı, Urduca ve Farsçanın bir lehçesi olarak kabul ederler. Yazıya geçirilmesi çok geç olduğu için kelime birliği sağlanamamış, büyük ölçüde Arapça, Farsça ve Hintçenin etkisi altına girmiştir. Bu dilde verilen yapıtlar daha çok İslamî medrese ürünleridir. 10'a yakın Kur'an çevirisi bulunmaktadır.

Peştuca Vikipedi ise Eylül 2003'te kurulmuştur.

Gramer

[değiştir | kaynağı değiştir]

Peştuca ergatif bir dil olup eril ve dişi olmak üzere gramatik cinsiyet özelliği göstermektedir.[15]

Peştuca ve diğer Doğu İran dilleri karşılaştırması:

"Ben seni görüyorun"
Peştuca Peştuca: زۀ تا وينم

Ze ta vinem

Eski Avestaca[16][17] Azə̄m θβā vaēnamī
Osetçe ӕз дӕ уынын

Ez doy vənən

Ormuri[18] از بو تو ځُنِم

Ez bū to dzunim

Yidaca[19] Zo vtō vīnəm əstə (tə)
Muncice[20] Ze ftō vīnəm
Şugnanca[21] Uz tu vinum
Wakhi[21] Vuz tau vinəm

Not listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Pehtuca (پښتو), Paştuca, Peştunca olarak da bilinir

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Pushto". 26th ed., 2023. Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  2. ^ "Central Pashto". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  3. ^ "Northern Pashto". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  4. ^ "Southern Pashto". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  5. ^ "Waneci". Ethnologue. 2023. 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2013. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  8. ^ "Article Sixteen of the 2004 Constitution of Afghanistan". 2004. 28 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2012. From among the languages of Pashto, Dari, Uzbeki, Turkmani, Baluchi, Pashai, Nuristani, Pamiri (alsana), Arab and other languages spoken in the country, Pashto and Dari are the official languages of the state. 
  9. ^ LL.M., Prof. Dr. Axel Tschentscher,. "ICL > Afghanistan > Constitution". www.servat.unibe.ch (İngilizce). 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  10. ^ Banting, Erinn (2003). Afghanistan: The land (İngilizce). Crabtree Publishing Company. s. 4. ISBN 0-7787-9335-4. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2010. 
  11. ^ Population by Mother Tongue 10 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Population Census – Pakistan Bureau of Statistics, Government of Pakistan
  12. ^ Şablon:ELL2 (40 million)
  13. ^ Penzl, Herbert; Ismail Sloan (2009). A Grammar of Pashto a Descriptive Study of the Dialect of Kandahar, Afghanistan (İngilizce). Ishi Press International. s. 210. ISBN 978-0-923891-72-5. Estimates of the number of Pashto speakers range from 40 million to 60 million... 
  14. ^ Hakala, Walter (9 Aralık 2011). Language Policy and Language Conflict in Afghanistan and Its Neighbors: The Changing Politics of Language Choice (İngilizce). Brill. s. 55. ISBN 978-90-04-21765-2. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. As is well known, the Pashtun people place a great deal of pride upon their language as an identifier of their distinct ethnic and historical identity. While it is clear that not all those who self-identify as ethnically Pashtun themselves use Pashto as their primary language, language does seem to be one of the primary markers of ethnic identity in contemporary Afghanistan. 
  15. ^ Emeneau, M. B. (1962) "Bilingualism and Structural Borrowing" Proceedings of the American Philosophical Society 106(5): pp. 430–442, p. 441
  16. ^ Beekes, Robert Stephen Paul (1988). A Grammar of Gatha-Avestan (İngilizce). BRILL. ISBN 978-90-04-08332-5. 
  17. ^ "Avestan grammar help: Azə̄m θβąm vaēnami?". Linguistics Stack Exchange. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2021. 
  18. ^ Efimov, V. A. (2011). The Ormuri Language in Past and Present (İngilizce). Forum for Language Initiatives. ISBN 978-969-9437-02-1. 
  19. ^ Morgenstierne, Georg (1938). Indo-iranian Frontier Languages, by Georg Morgenstiern. Vol. II. Iranian Pamir Languages (yidgha-munji, Sanglechi-ishkashmi and Wakhi) (İngilizce). W. Nygaard. 
  20. ^ In this video, the Pashtun... - Pashtun Studies Network (İngilizce), 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Ekim 2021 
  21. ^ a b Can Eastern Iranics Understand Each Other? (İngilizce), 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 16 Ekim 2021 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peştuca&oldid=33950825" sayfasından alınmıştır