Aratos - Vikipedi

Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Şubat 2020)

Aratos (d. MÖ 315 Soli - ö. MÖ 240 Makedonya, Pella), Antik Çağ'da yaşamış stoacı filozof, şair, matematikçi ve astronom. İlk eğitimini Tarsus'ta tamamlamış Aratos, daha sonra yirmili yaşlarında matematik ve astronomi öğrenimi yapmak için Atina’ya gitti, bu arada Stoacı filozof Zenon’dan felsefe okudu.

Şair Kallimakhos’la yakın dostluk kuran Aratos, Makedonya hükümdarı Antigonas Gonatas'ın ve Suriye kralı Antiokhos Soter’in yanında da bulunmuştur. Şairin ilk iki yapıtı olan uzun destanlar günümüze ulaşmamıştır. Buna karşılık, Antigonos’un isteği üzerine kaleme aldığı Phainomena (Gök Olayları) adlı öğretici uzun şiiri eksiksiz olarak elde bulunmaktadır. Şair, bu yapıtı, Stoa felsefesinin ilkelerini göz önünde tutarak yazmıştır. Özgün açıklamaları ve üslubuyla öne çıkan yapıt, çeşitli dillere çevrilmiş ve uzun süre etkisini yitirmemiştir.^[1][2]

Aratos’un zamanında,“M.Ö. 3. yüzyıl insanları artık tanrılara karşı eski güçlü inançlarını yitirmişler ve daha çok felsefeye yönelmişlerdi. İskenderiyeli şairlerden birçoğu felsefe eğitimi almıştı. Üstelik bu dönem filozofları ya şairdi ya da hiç değilse nazım sanatında ustaydı. Örneğin Aratos'un Phainomena'sı tamamen Stoik bir ruhla doludur. Bilimsel çalışmaların büyük ivme kazandığı bu dönemin belirleyici çizgisi olan derin bilgi veya bilimsel araştırma doğal olarak şiir üzerinde de etkili olmuştur. Böylece, öğretici şiirde bir Rönesans gerçekleşmiştir. Astronomi'ye ilişkin iki kitaptan oluşan Phainomena’nın yazarı Aratos bu girişimi başlatan kişiydi.

Aratos'un yaşamıyla ilgili bilgileri Suda'nın yanı sıra dört Vita'ya (Yaşam Öyküsü) adlı eserine borçluyuz. Efes’te ve Atina’da öğrenim görmüş, Efesli gramerci Menekrates'in, Phlislu Timon'un, Eretrialı Menedemos'un, Peripatoscu Praksiphanes'in ve Stoacılığın kurucusu Zenon’un öğrencisi olmuştur” (Çelgin, 154-156)

Filozof, şair, bilgin (matematikçi) olan Aratos konusunu Knidos'lu ünlü matematikçi Eudoksos'un düz yazı şeklindeki, aynı adı taşıyan eserinden aldığı Phainomia'nın da zamanının asrtonomi alanındaki tüm bilgilerini aktarmıştır. Yapıtı Heksametron veznindedir ve bin dizeden biraz daha fazladır. İlk kitapta dönemin astronomi bilgileri anlatılır.

Aratos'un kozmik şiiri Aratos, yapıtının başlangıcında o zaman geçerli olan doktrinlerden etkilenmiştir. İlk dizeleri Stoacı Kleanthes'i hatırlatmakta ve tek tanrıcı bir doktrinin ana çizgilerini yansıtmaktadır. Aratos'un bir ozan olarak en başarılı olduğu ve kendisine mal ettiği kısım budur. Bu mısralarda dünyadaki bütün olayların Tanrı Zeus’tan kaynaklandığı ifade edilir. İnsanlara yardım eden, her yerde görünen, zamanın tüm işaretlerini her yerde ortaya koyan Zeus'tur:

“Zeus ile başlayalım. Biz ölümlüler hep anarız onun adını. Sokaklar onunla dolu, Çarşı, pazar, denizler ve limanlar. Her zaman her yerde, onsuz yapamıyoruz. Onun evladıyız hepimiz. O da, sevgi duyuyor insanlara, muştular veriyor onlara. Herkesi uyandırıyor kalksınlar, ekmek parası kazansınlar diye. Sığırtmaçlar gösteriyor en iyi otlakları inekler, koyunlar için. Ağaç dikmeğe, tohum ekmeğe elverişli mevsimi bildiren de o. Gökte yıldızları o yönetiyor, iklimleri o yönlendiriyor. İnsanlara bereketli ürünler vermek için. Her işin dualarla başlayıp bitmesi ondan. Varol babamız, mucizemiz, bizi kutlu ve mutlu kılan. Varolun öteki tanrılar; varolun, ilham perileri, Benim şarkılarımı güçlü kılın tüm iyiliklerinizle. Yıldızlarla konuşturun beni: dualarımızı size sunuyorum.”

Zeus'un bütün dünyaya egemen, düzenleyici ve yaratıcı bir ilke olarak gösterildiği bu girişten sonra hemen gökyüzüyle ilgili konular gelir.” (Çelgin,155) Aratos’un altılı ölçüyle yazılmış olan didaktik şiiri Phainomia, kısa sürede tutulur ve üzerine birçok yorum yapılır. “Phainomia, biçim olarak İskenderiye okuluna bağlıdır ama Aratos’un Stoacı yanı da şiire güçlü bir ciddiyet katar. Şiir Romalılar arasında büyük ilgi görmüştür. Cicero, Caesar Germanicus ve Avienus’un çevirilerinden bazı parçaları günümüze ulaşmıştır. Zeus'a seslenen açılış duasından bir dize, Pavlus tarafından alıntı olarak kullanıldığından (Resullerin İşleri 17:28) ün kazanmıştır.” (Anabritannica c. 2, s.241) Ayrıca Aratos'un “Gök Olayları” şiirinin dilimize çevrilmiş bir bölümü de, şu şekildedir;

-Denizciler için rehber yıldızlar-

Gökyüzünde belli bir amacı olmadan dolaşan bir takım yıldızlar, her zaman birlikte, daima beraber. Her nasılsa eksen hiç değişmez, Gökyüzündeki rüzgar ve dünyanın Merkezindeki denge muntazamdır. Bu eksenin her iki ucunda bir kutuptur. Onlardan birini göremeyiz fakat Kuzeyde yüksekte olan diğeri, İki ayı vagon gibi birbiri ardına yürür. Derin okyanuslardaki Egeli yelkenliler, Onlardan birinin ışığına sığınırlar. Onun diğer adı zirvedir. Fenikelilerin dümeniyle arkadaştır. Zirve, gece olduğu zaman, net ve belirgin bir biçimde parlar, onu bulmak kolaydır. Diğeri daha küçük olandır fakat, denizciler için en iyisidir. Onların yolculuklarında Sidon'un gemilerine, Daha küçük bir yörüngede kılavuzluk eder. Aratos, takımyıldızlarını da bilir. Uzun zaman önce onların hem şekillerini hem de isimlerini bulan adamdır. **

• Aratos'un “Gök Olayları” (Phainomena) adlı yapıtından. Bu şiirin diğer adı ise “Aratos’un Gökteki Gösterisi”dir. Ayrıca, Aratos’un bu şiirinin başlığı tarafımızdan eklenerek, Aratos dergisinin Kasım-Aralık 2004’te 6. sayıda yayınlanmıştır.
• Brown Robert, “Phainomena Or Heavenly Dısplay Of Aratos”, Longmans, Green And Co. 1885-London,

Tarsus'ta 2004 yılından beri Aratos adına bir felsefe dergisi yayınlanmakta ve kültür sanat etkinlikleri düzenlenmektedir.

• Cumhuriyet ve Aratos 29 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Antik Çağ'da Tarsuslu Filozoflar, Uğur Pişmanlık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları (Mozaik Serisi), 2009, İstanbul
• Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası, (Çev. Prof. Adnan Pekman), Arkeoloji ve Sanat Yayınları 1987 İstanbul.
• Sosyalist Kültür Ansiklopedisi, Cilt 1, May Yayınları, 1979,İstanbul.
• Cemil Sena, Filozoflar Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi 1974, İstanbul
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt 2, Remzi Kitabevi, 1985 İstanbul.
• Laertios Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, Yapı Kredi Yayınları, Birinci baskı 2003, İstanbul.
• Hançerlioğlu Orhan, Felsefe Sözlüğü, Remzi Kitabevi, 1987 İstanbul.
• Timuçin, Afşar, Düşünce Tarihi, İnsancıl Yayınları, İkinci Baskı, 1992, İstanbul.
• Brown Robert, Phainomena Or Heavenly Display Of Aratos, Longmans, Green And Co. 1885-London
• Ulansey, David; Mithras Gizlerinin Kökeni, Arkeoloji ve Sanat Yayınları (Çev.Hüsnü. Ovacık), 1998 İstanbul
• Çelgin Güler, Örneklerle Helenistik Çağ Şiiri, Remzi Kitabevi, 1. Basım, 1993, İstanbul.