Azerice dilbilgisi - Vikipedi

Azerice veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dillerinden biri olup, Azerbaycan'ın resmî dili konumundadır. Tarihî seyir içerisinde de Türkiye Türkçesine en çok benzeyen Türk dillerinden birisidir. Bunun nedenlerinden birisi Azerbaycan Türkçesinin de Türkiye Türkçesi gibi Batı Türkçesine ve Oğuz grubuna dâhil olmasıdır.

Ad çekimi

Azericedeki ad çekimleri Türkiye Türkçesindekilere benzer. Yalnız belirtme hâlinde bir sesli harfi takiben araya yardımcı sessiz olarak n girer. Başında d bulunan eklerin tli biçimleri yoktur; örneğin yapmıştır–yapmışdır.

Ad Çekimi
qız	kız	qapı	kapı	ev	ev	iş	iş
qızı	kızı	qapını	kapıyı	evi	evi	işi	işi
qıza	kıza	qapıya	kapıya	evə	eve	işə	işe
qızda	kızda	qapıda	kapıda	evdə	evde	işdə	işte
qızdan	kızdan	qapıdan	kapıdan	evdən	evden	işdən	işten
qızın	kızın	qapının	kapının	evin	evin	işin	işin

Zamirler

Kişi zamirleri

Türkiye Türkçesindekinden farklı olan yalnızca birinci teklil kişi zamiridir.
mən, sən, o, biz, siz, onlar

Azericede birinci ve ikinci teklik kişilerin yönelme durumlarında ince ünlü bulunur: mənə, sənə

İşaret zamirleri

Azericede 'şu' işaret zamiri yoktur. Bu, o gösterme zamirlerinin yanında, aynı anlamlara gelen həmən ve həmin zamirleri vardır.

Eylemler

Şimdiki zaman

-(y)ır-, -(y)ir-, -(y)ur-, -(y)ür Şimdiki Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Şimdiki Zaman
Olumlu				Olumsuz
gəlirəm	geliyorum	oxuyuram	okuyorum	gəlmirəm	gelmiyorum	oxumuram	okumuyorum
gəlirsən	geliyorsun	oxuyursan	okuyorsun	gəlmirsən	gelmiyorsun	oxumursan	okumuyorsun
gəlir	geliyor	oxuyur	okuyor	gəlmir	gelmiyor	oxumur	okumuyor
gəlirik	geliyoruz	oxuyuruq	okuyoruz	gəlmirik	gelmiyoruz	oxumuruq	okumuyoruz
gəlirsiniz	geliyorsunuz	oxuyursunuz	okuyorsunuz	gəlmirsiniz	gelmiyorsunuz	oxumursunuz	okumuyorsunuz
gəlirlər	geliyorlar	oxuyurlar	okuyorlar	gəlmirlər	gelmiyorlar	oxumurlar	okumuyorlar

Geniş zaman

-(y)ar-, -(y)ər- Geniş Zaman Eki + Şahıs Ekleri

Geniş Zaman
Olumlu				Olumsuz
gələrəm	gelirim	oxuyaram	okurum	gəlmərəm	gelmem	oxumaram	okumam
gələrsən	gelirsin	oxuyarsan	okursun	gəlməzsən	gelmezsin	oxumarsan	okumazsın
gələr	gelir	oxuyar	okur	gəlməz	gelmez	oxumaz	okumaz
gələrik	geliriz	oxuyarıq	okuruz	gəlmərik	gelmeyiz	oxumarıq	okumayız
gələrsiniz	gelirsiniz	oxuyarsınız	okursunuz	gəlməzsiniz	gelmezsiniz	oxumazsınız	okumazsınız
gələrlər	gelirler	oxuyarlar	okurlar	gəlməzlər	gelmezler	oxumazlar	okumazlar

Gelecek zaman

-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri

Gelecek Zaman
Olumlu				Olumsuz
gələcəyəm	geleceğim	oxuyacağam	okuyacağım	gəlməyəcəyəm	gelmeyeceğim	oxumayacağam	okumayacağım
gələcəksən	geleceksin	oxuyacaqsan	okuyacaksın	gəlməyəcəksən	gelmeyeceksin	oxumayacaqsan	okumayacaksın
gələcək(dir)	gelecek(tir)	oxuyacaq(dır)	okuyacak(tır)	gəlməyəcək(dir)	gelmeyecek(tir)	oxumayacaq(dır)	okumayacak(tır)
gələcəyik	geleceğiz	oxuyacağıq	okuyacağız	gəlməyəcəyik	gelmeyeceğiz	oxumayacağıq	okumayacağız
gələcəksiniz	geleceksiniz	oxuyacaqsınız	okuyacaksınız	gəlməyəcəksiniz	gelmeyeceksiniz	oxumayacaqsınız	okumayacaksınız
gələcəklər	gelecekler	oxuyacaqlar	okuyacaklar	gəlməyəcəklər	gelmeyecekler	oxumayacaqlar	okumayacaklar

Görülen geçmiş zaman

-dı-, -di-, -du-, -dü- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Görülen Geçmiş Zaman
Olumlu				Olumsuz
gəldim	geldim	oxudum	okudum	gəlmədim	gelmedim	oxumadım	okumadım
gəldin	geldin	oxudun	okudun	gəlmədin	gelmedin	oxumadın	okumadın
gəldi	geldi	oxudu	okudu	gəlmədi	gelmedi	oxumadı	okumadı
gəldik	geldik	oxuduq	okuduk	gəlmədik	gelmedik	oxumadıq	okumadık
gəldiniz	geldiniz	oxudunuz	okudunuz	gəlmədiniz	gelmediniz	oxumadınız	okumadınız
gəldilər	geldiler	oxudular	okudular	gəlmədilər	gelmediler	oxumadılar	okumadılar

/d/ ile başlayan eklerin /t/li şekilleri olmayıp sadece /d/li şekilleri bulunmaktadır. Bu, "d" ile başlayan bulunma, ayrılma, görülen geçmiş zaman gibi eklerde uyumsuzluk olduğunu göstermektedir.^[1]

Öğrenilen geçmiş zaman I

-mış-, -miş-, -muş-, -müş- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman I
Olumlu				Olumsuz
gəlmişəm	gelmişim	oxumuşam	okumuşum	gəlməmişəm	gelmemişim	oxumamışam	okumamışım
gəlmişsən	gelmişsin	oxumuşsan	okumuşsun	gəlməmişsən	gelmemişsin	oxumamışsan	okumamışsın
gəlmiş(dir)	gelmiş(tir)	oxumuş(dur)	okumuş(tur)	gəlməmiş(dir)	gelmemiş(tir)	oxumamış(dır)	okumamış(tır)
gəlmişik	gelmişiz	oxumuşuq	okumuşuz	gəlməmişik	gelmemişiz	oxumamışıq	okumamışız
gəlmişsiniz	gelmişsiniz	oxumuşsunuz	okumuşsunuz	gəlməmişsiniz	gelmemişsiniz	oxumamışsınız	okumamışsınız
gəlmişlər	gelmişler	oxumuşlar	okumuşlar	gəlməmişlər	gelmemişler	oxumamışlar	okumamışlar

Öğrenilen geçmiş zaman II

-(y)ıb-, -(y)ib-, -(y)ub-, -(y)üb- Geçmiş Zaman Eki + Kişi Ekleri

Öğrenilen Geçmiş Zaman II
Olumlu				Olumsuz
-	-	-	-	-	-	-	-
gəlibsən	gelmişsin	oxuyubsan	okumuşsun	gəlməyibsən	gelmemişsin	oxumayıbsan	okumamışsın
gəlib(dir)	gelmiş(tir)	oxuyub(dur)	okumuş(tur)	gəlməyib(dir)	gelmemiş(tir)	oxumayıb(dır)	okumamış(tır)
-	-	-	-	-	-	-	-
gəlibsiniz	gelmişsiniz	oxuyubsunuz	okumuşsunuz	gəlməyibsiniz	gelmemişsiniz	oxumayıbsınız	okumamışsınız
gəliblər	gelmişler	oxuyublar	okumuşlar	gəlməyiblər	gelmemişler	oxumayıblar	okumamışlar

Kaynakça

^ Kültür Bakanlığı, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü

[1] Kültür Bakanlığı, Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü

[1]