Büyük Çekici - Vikipedi

Tüm yakın kızılötesi gökyüzünün panoramik görünümü. Büyük Çekici'nin konumu, sağ alttaki uzun mavi ok ile gösterilmiştir.

Büyük Çekici (İngilizce: Great Attractor), galaksilerarası uzayda yer alan bir kütle çekim bölgesi ve Samanyolu gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık 100.000 gökadayı içeren Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki merkezi kütle çekim noktasıdır.

Gözlemlenen çekim, 1016 güneş kütlesi mertebesinde bölgesel bir kütle yoğunluğunu işaret etmektedir.[1] Bununla birlikte, Samanyolu'nun galaktik düzlemi tarafından gizlendiği ve kaçınma bölgesi (ZOA) arkasında bulunduğu için, Büyük Çekici'yi görünür ışık dalga boylarında doğrudan gözlemlemek zordur.[2]

Bu çekim, evrende yüz milyonlarca ışık yılı genişliğindeki bir bölgede, gökadaların ve onlarla ilişkili kümelerin hareketleri üzerindeki etkisiyle gözlemlenebilir. Bu gökadalar, kaçınma bölgesi'nin üstünde ve altında görülebilir ve hepsi Hubble akışına uygun olarak kırmızıya kaymıştır. Bu da Samanyolu'na ve birbirlerine göre uzaklaştıklarını gösterir, fakat kırmızıya kaymalarındaki değişimler Büyük Çekici'ye doğru hafifçe çekildiklerini ortaya koyacak kadar büyük ve düzenlidir. Kırmızıya kaymalardaki bu değişimlere kendine özgü hızlar (peculiar velocity) denir ve Büyük Çekici'ye doğru olan açısal sapmaya bağlı olarak yaklaşık +700 km/s ile -700 km/s arasında değişir.

Büyük Çekici'nin kendisi Shapley Süperkümesi'ne doğru hareket etmektedir.[2] Güney Afrikalı astrofizikçilerden oluşan bir ekip tarafından yapılan son astronomik çalışmalar, Büyük Çekici'nin teorik olarak bulunduğu yerde Yelken Süperkümesi olarak adlandırılan bir gökada süperkümesini ortaya çıkarmıştır.[3]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Çekici ismi, 1987 yılında Dressler tarafından, onlarca yıl süren ve büyük bir kırmızıya kayma değeri veri seti oluşturan kırmızıya kayma araştırmalarının ardından verildi.[4][5] Kırmızıya kayma değerleri ve kırmızıya kayma ölçümlerinden bağımsız mesafe ölçümleri daha sonra kendine özgü hız haritaları oluşturmak için birleştirildi.[5]:274

Astrofizikçiler bir dizi kendine özgü hız testi aracılığıyla, Samanyolu'nun yaklaşık 600 km/s hızla Erboğa takımyıldızı yönünde hareket ettiğini keşfettiler. Ardından kozmik mikrodalga arka plan (CMB) dipollerinin keşfi, Yerel Grup gökadalarının Büyük Çekici'ye doğru hareketini yansıtmak için kullanıldı.[6] 1980'ler, Büyük Çekici hakkında Samanyolu'nun etkilenen tek gökada olmadığı gerçeğini de ortaya çıkaran birçok keşfi beraberinde getirdi. Yaklaşık 400 eliptik gökada, Samanyolu gökadası ışığının neden olduğu Kaçınma Bölgesi'nin ötesinde Büyük Çekici'ye doğru hareket etmektedir.

1990'lı yılların sonlarında, Samanyolu tarafından gizlenmenin neden olduğu zorlukların üstesinden gelmek için yapılan yoğun çalışmalar sonucunda, Büyük Çekici bölgesinin merkezinde Cetvel Kümesi tespit edilmiştir.[1]

Bulunduğu yer

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evrenin tekdüze genişlemesinden sapma gösterdiğine dair ilk işaretler 1973'te ve ardından 1978'de bildirildi. Nihayet Büyük Çekici'nin konumu 1986 yılında belirlendi. Samanyolu'ndan 150 ila 250 milyon ışık yılı (47-79 Mpc) uzaklıkta, Güney Üçgeni (Triangulum Australe) ve Cetvel (Norma) takımyıldızları yönünde yer almaktadır.[7] Bu yöndeki nesneler Kaçınma bölgesi'nde (gece gökyüzünün Samanyolu gökadası tarafından gizlenen bölümü) bulunduğundan görünür dalga boylarıyla incelenmesi zordur, fakat X-ışını gözlemleri uzayın bu bölgesine Cetvel Kümesi'nin (ACO 3627) hakim olduğunu ortaya koymuştur.[8][9] Cetvel Kümesi, büyük ve yaşlı gökadalardan oluşan devasa bir gökada kümesidir ve bu gökadaların çoğu komşularıyla çarpışarak büyük miktarlarda radyo dalgaları yayarlar.

Görünür kütle üzerine tartışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

1992 yılında, Büyük Çekici'nin görünür sinyalinin büyük bir kısmı, Malmquist önyargısı (İng: Malmquist bias) adı verilen istatistiksel bir etkiye atfedilmiştir.[10] 2005 yılında, Kaçınma Bölgesindeki Kümeler (İng: Clusters in the Zone of Avoidance veya kısaca "CIZA") projesi olarak bilinen gökyüzünün bir kısmında X-ışını araştırması yapan gök bilimciler, Büyük Çekici'nin aslında bilim insanlarının başlangıçta tahmin ettiğinin yalnızca onda biri kütleye sahip olduğunu bildirmişlerdir. Araştırma ayrıca, Samanyolu gökadasının aslında Büyük Çekici'nin ötesinde bulunan ve Shapley Çekicisi olarak adlandırılan Shapley Süperkümesi yakınlarındaki çok daha büyük bir gökada kümesine doğru çekildiğine dair daha önceki teorileri de doğrulamıştır.[11]

Laniakea Süperkümesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Laniakea Süperkümesi

Önerilen Laniakea Süperkümesi, Büyük Çekici'nin çanağı olarak tanımlanır. Başak ve Suyılanı-Erboğa süperkümeleri de dahil olmak üzere yaklaşık dört ana gökada süperkümesini kapsar ve 500 milyon ışık yılı boyunca uzanır. Kütleçekimsel olarak bağlı olacak kadar yoğun olmadığı için evren genişledikçe dağılıyor olması gerekir, ancak bunun yerine kütleçekimsel bir odak noktası tarafından sabitlenmiştir. Böylece Büyük Çekici, yeni süperkümenin çekirdeği olacaktır.[12]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Kraan‐Korteweg, Renée C. (22 Temmuz 2005). Röser, Siegfried (Ed.). Cosmological Structures behind the Milky Way (İngilizce). Wiley. ss. 48-75. doi:10.1002/3527608966.ch3. ISBN 978-3-527-40608-1. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  2. ^ a b "What is the Great Attractor?". Universe Today (İngilizce). 14 July 2014. 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 June 2018. 
  3. ^ Renée C. Kraan-Korteweg; Michelle Cluver; Maciej Bilicki; Thomas H. Jarrett; Matthew Colless; Ahmed Elagali; Hans Böhringer; Gayoung Chon (8 Kasım 2016), "Discovery of a supercluster in the Zone of Avoidance in Vela", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 466 (1), arXiv:1611.04615 $2, Bibcode:2017MNRAS.466L..29K, doi:10.1093/MNRASL/SLW229 , Wikidata Q55892376
  4. ^ Dressler, Alan (1987). "The Large-Scale Streaming of Galaxies". Scientific American. 257 (3): 46-55. ISSN 0036-8733. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  5. ^ a b Strauss, Michael A.; Willick, Jeffrey A. (1 Ekim 1995). "The density and peculiar velocity fields of nearby galaxies". Physics Reports. 261 (5): 271-431. arXiv:astro-ph/9502079 $2. doi:10.1016/0370-1573(95)00013-7. ISSN 0370-1573. 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  6. ^ "Cosmic Microwave Background Dipole | COSMOS". astronomy.swin.edu.au. 16 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022. 
  7. ^ "Hubble focuses on "the Great Attractor"". NASA. 18 January 2013. 21 January 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 October 2020. 
  8. ^ Kraan-Korteweg, Renée C. (2000). "Galaxies behind the Milky Way and the Great Attractor". From the Sun to the Great Attractor. Lecture Notes in Physics. 556. ss. 301-344. CiteSeerX 10.1.1.338.3806 $2. doi:10.1007/3-540-45371-7_8. ISBN 978-3-540-41064-5. 
  9. ^ Mukai, Koji; Mushotzky, Rich; Masetti, Maggie. "The Great Attractor". NASA's Ask an Astrophysicist. 18 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Artık Büyük Çekici'nin, merkezine yakın Abell 3627 ile birlikte muhtemelen bir süper küme olduğu düşünülmektedir. 
  10. ^ Stephen D. Landy; Alex Szalay (Haziran 1992), "A general analytical solution to the problem of Malmquist bias due to lognormal distance errors", The Astrophysical Journal, 391, Bibcode:1992ApJ...391..494L, doi:10.1086/171365 , Wikidata Q55968841
  11. ^ "X-rays reveal what makes the Milky Way move" (Basın açıklaması). Ifa.hawaii.edu. 11 January 2006. 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 October 2020. 
  12. ^ R. Brent Tully; Hélène Courtois; Yehuda Hoffman; Daniel Marc Pomarède (3 Eylül 2014), "The Laniakea supercluster of galaxies", Nature, 513 (7516), arXiv:1409.0880 $2, Bibcode:2014Natur.513...71T, doi:10.1038/NATURE13674, PMID 25186900 , Wikidata Q28314882
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Büyük_Çekici&oldid=33041743" sayfasından alınmıştır