Bilgi sınıflama - Vikipedi

Bilgi sınıflama aslında sınıflamayı tanım olarak hepimiz bilmesekte gündelik yaşamımızda dahil bu kavramla iç içeyiz. Çünkü hepimiz işlerimizi, yaşantımızı daha kolay ve düzenli bir hale getirmek için çevremizde olan eşyalardan tutun da bilgisayarımızda olan dosyalara kadar her türlü nesneyi, maddeyi, bilgiyi sınıflandırıyoruz ve bu sınıflandırmayı çoğumuz kendimize göre yapıyoruz. Ama bilgiyi sınıflarken daha bilimsel yollarla sınıflandırma yapıyoruz.

Sınıflama terimi TDK’da “bölümlemek" olarak geçer.^[1] Eş anlamlıları ise; sınıf, sınıflama, tasnif, kategori, kategorize etme, kategorizasyondur.^[2]

Sınıflandırmanın esas amacı, yeryüzünde bulunan canlıları, akrabalık ilişkilerine göre gruplandırmak ve bu sayede de düzenli bir sistem içinde çalışılmasını kolaylaştırmaktır. Bu amaca hizmet veren bilim dalı ise “Sistematik” veya “Taksonomik” olarak bilinir.^[3] Günümüzdeki sınıflandırmanın mantığında asıl dayanak, akrabalık dereceleridir. Ancak buna ek olarak vücut simetrisi, vücut boşluklarının tipi, embriyo evresinde görülen segmentasyon tipi, embriyonik gelişim evreleri, ortak kökenden gelen üyeler (kol, bacak, kanat gibi), iskelet tipi ve şekli, sindirim sisteminin tipi, larva durumları ve eşeysel özellikler gibi başka karakterlerden de yararlanılır.

Sınıflandırmanın ilk ortaya çıkışı Aristoteles’e kadar uzanır (M.Ö.384-322). Aristoteles sınıflandırmayı canlılar üzerinde yapmıştır. Canlıları iki gruba ayırmıştır: Bitkiler ve Hayvanlar.^[4]

Sınıflandırma ve bu sınıflandırmada kullanılan kurallar bütünü^[5].Bu terimi ilk kullanan kişi Fransız doğa bilimci A.P.Candolle'dir. Başlangıçta biyoloji alanında sınıflandırmayla ilgili yaygın olarak kullanılmış olmasa da diğer alanlara yayılmıştır.

Kütüphaneler insanların bilgi gereksinimini karşılamak amacıyla kurulmuş bilgi merkezleridir. Bu kaynaklar kütüphanede farklı bir düzende ve farklı yerlerde bulunmaktadır. İnsanların kaynaklara kolayca erişilebilmesi için kütüphaneler sınıflama sistemlerini kullanırlar. Bu sistemler hem Türkiye'de hem de farklı ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

ABD’li kütüphaneci ve çağdaş kütüphaneciliğin kurucularından olan Melvil Dewey tarafından 1876'da başlatılan ve ondalık sisteme dayanan bir sınıflama sistemidir. Melvil Dewey modern kütüphaneciliğin babası olarak bilinmektedir. Dewey Onlu Sınıflama Sistemi oldukça pratik bir sistem olduğundan dolayı 120 yılı aşkın bir süredir halen dünyada kullanılan en yaygın sınıflama sistemidir. Melvil Dewey’in onlu sınıflamasının ilk baskısı 1876 yılında 1000 kopyasıyla birlikte toplam 42 sayfa olarak basıldı. İlk baskı yazar adı olmadan “A classification and subject index for cataloging and arranging the books and pamphlets of a library” başlığı altında yayınlanmıştır. O günün şartlarında, kütüphanecilikte sabit yerleştirme (fixed location) kullanılıyordu. Bunun anlamı ise kitapların kütüphanede sabit bir fiziksel yerde muhafaza edilmesidir ve bulunduğu odaya, sıraya, rafa göre sınıflandırılmasıdır. Dewey’in bulduğu bağıntılı yerleştirmeye (relative location) göre kitaplar entelektüel içeriğe göre numaralanmış, bugün bildiğimiz kütüphane sınıflamasının temelini oluşturmuştur.^[6] Dewey Onlu Sınıflama Sisteminde on ana sınıfın listelerinin 000’dan 999’a kadar numaralanmış toplam 1000 kategorinin ondalıklı olarak alt bölümlenmesini ve bir alfabetik konu dizinini içerir.

Charles Ammi Cutter tarafından geliştirilen bir kütüphane sınıflandırma sistemidir. Sistem Kongre Sınıflandırma Kütüphanesi üst kategorileri için temel olmuştur.^[7] Genişler Sınıflandırma, her biri farklı boyutlardaki kütüphaneler tarafından kullanılmak üzere tasarlanmış yedi ayrı program kullanır. İlkinden sonra, her program bir öncekinin bir genişlemesiydi.^[8] Cutter, bir kitaplığın büyüdükçe bir genişletmeden diğerine nasıl değişebileceğine dair talimatlar sağladı.^[9]

Jamess Duff Brown'un geliştirdiği teoriler ve sınıflandırma uygulamalarıdır. James Duff Brown, 19.yüzyılın sonlarında ve 20.yüzyılın başlarında Büyük Britanya'da oldukça etkili ve enerjik bir kütüphaneciydi. Sayers'e (1967, s. 166) göre, Brown’ın kütüphane sınıflandırmasına olan ilgisi, sistematik olarak sınıflandırılmış olduğunu fark etmesinden kaynaklanmış olabilir. Düzenleme, Brown'un kayıtsız şartsız mücadele ettiği, kullanıcıların kütüphane materyallerine açık erişim başarısını artıracaktır. Brown’ın ilk baskısı kütüphane sınıflandırması, J. Henry Quinn ile ortaklaşa meydana geldi. Clerkenwell'de asistanıdır. Birlikte Quinn-Brown şemasını yazdılar (1894), ancak bu çabanın yetersiz olduğu ortaya çıktı. Brown tarafından düzenlendi. Quinn-Brown, Ayarlanabilir Sınıflandırma olarak düzenledi (1898), ancak Sayers'a göre (1898), "başlık, ne yazık ki, yanlış bir isimdir" (1967, s. 137) çünkü Ayarlanabilir Sınıflandırma sınıflandırması aslında ayarlanabilir değildi. Konu Sınıflama Sistemi'nin ilk baskısı, 1906, ikinci baskı 1914'te Brown'un ölümünden önce yayınlandı ve üçüncüsü, Brown’ın yeğeni J. D. Stewart tarafından 1939’da yayınlandı.^[10]

Brüksel’de bulunan Uluslararası Bibliyografya Enstitüsü’nün bir projesi olarak Belçikalı Paul Outlet ve Henri La Fontaine tarafından DOS’tan (Dewey Onlu Sınıflama Sistemi) uyarlanarak hazırlanmıştır. UDC, Bilgi alanlarının ilişkili ve birbiriyle bağlantılı olduğu tutarlı bir sistem olarak düzenlenmiş insan bilgisinin tüm dallarının sistematik düzenlemesini temsil eden bir bibliyografik ve kütüphane sınıflandırmasıdır.^[11]

Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi (LCC / Library of Congress Classification) isminden de anlaşılacağı üzere Kongre Kütüphanesi dermesinin sınıflandırılması, yerleştirme düzeninin oluşturulması, belirlenmesi amacıyla tasarlanmış, uygulanmış ve geliştirilmiştir. Günümüzde ABD başta olmak üzere pek çok kütüphane tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. 29 ciltlik şemadan kurulmuştur. Yaklaşık 10.000 sayfadır.^[12] LCSH, dünyanın en yaygın kullanılan konu sözlüğüdür. Kongre Kütüphanesi Konu Başlıkları (LCSH), bibliyografik kayıtlarda kullanılmak üzere Birleşik Devletler Kongre Kütüphanesi tarafından muhafaza edilen konu başlıklarının eş anlamlılar sözlüğünü (bilgi bilimi anlamında, kontrollü bir kelime hazinesi) içerir. LC Konu Başlıkları, kütüphanelerin belgeleri topladığı, düzenlediği ve yaydığı işlev olan bibliyografik kontrolün ayrılmaz bir parçasıdır. İlk olarak 1898'de, Kongre Kütüphanesi Sınıflandırması'nın (1897) yayınlanmasından bir yıl sonra ortaya çıktı.^[13]

H. E. Bliss'ce hazırlanan, ana bölümler dışında yardımcı dizgesel tablolara da yer veren, bilimsel ve ayrıntılı bir sınıflama yöntemi.^[14]

İki nokta sınıflama sistemi S. R. Ranganathan tarafından geliştirilen bir kütüphane sınıflandırma sistemidir. Bu sistem genellikle Hindistan'da kullanılmaktadır. İki nokta sınıflandırması adı, sınıf numaralarında yönleri ayırmak için iki nokta üst üste kullanılmasından gelir. İlk baskısı 1933'te yayınlanan sistemin bu zamana kadar altı baskısı daha yayınlanmıştır. Bu sistemde yönler, kişiliği, (en spesifik konu), maddeyi, enerjiyi, mekanı ve zamanı (PMEST) tanımlar. Bu yönler genellikle bir kitaplıktaki her öğe ile ilişkilendirilir ve bu nedenle makul derecede evrensel bir sıralama sistemi oluşturur.^[15]