Cönk - Vikipedi

Cönk, Türk halk edebiyatında saz şairlerinin, kendilerinin veya başkalarının şiirlerini derledikleri, (alttan yukarıya) uzunlamasına açılan,^[1] çoğunlukla deri kaplı defter. Antolojiye benzeyen bu defterlere halk dilinde sığır dili ya da dana dili de denmektedir.

Türkçede 15. yüzyıldan beri kullanılmakta olan cönk sözcüğünün kökeni hakkında farklı düşünceler öne sürülmüş olsa da bugün Türkçede farklı iki kökenden geldiği düşünülen iki farklı cönk sözcüğü vardır. Türkçe kökenli cönk sözcüğü, halk edebiyatına dair bir terimdir. Malezya dili kökenli cönk sözcüğü ise büyük yelkenli gemi manasındadır. Cönkler genellikle Arap harfleriyle yazılmıştır. Genellikle besmele ile başlar ve temmet (tamamlandı) ibaresiyle biter.

Cönkler çoğunlukla anonim mahiyettedir, yani yazarlarını bilinmemektedir. Her ne kadar cönklerde genel anlamda saz şairlerinin şiirleri yer alsa da, salt saz şairlerince yazılmış şiirlere yer verildiğini söylemek doğru olmaz. Çok sık olmasa da divan şairlerine ait şiirleri de ihtiva ederler. Dinî bilgiler ihtiva eden, çeşitli hutbe ve vaaz metinleri barındıran dini ağırlıklı cönkler de mevcuttur. Örnek olarak 16. yüzyılda Dede Efendi tarafından yazılmış olan Dede cöngü verilebilir. Bunların dışında cönkler dualar, şifa reçeteleri, büyü tarifleri, maniler, hikâyeler gibi birçok farklı bilgiyi barındırabilir. İçeriklerine göre cönkler, ilahi cöngü, aşık cöngü gibi isimlendirilebilir.

Türk edebi tarihinin önemli bir kısmını oluşturan aşık ve tasavvuf edebiyatları ile ilgili bilinenlerin çoğu cönkler sayesinde olmuştur. Metodolojik açıdan modern derlemelerden çok uzak olsalar da, cönkler eski dönemlerin halkını ve edebi hayatını anlamak için çok önemlidirler.