Erişilebilirlik

Erişilebilirlik, engellilerin fiziksel, zihinsel veya duygusal engelleri aşarak toplumun çeşitli alanlarına ve kaynaklarına kolayca erişebilme ve bu alanlardan yararlanabilme hakkıdır. Erişilebilirlik, engel durumlarına bakılmaksızın her bireye eşit fırsatlar ve katılım sağlama amacını taşır.

Erişilebilirlik, farklı bireylerin çeşitli fiziksel, bilişsel veya duyusal özelliklerine sahip olmaları nedeniyle "çevresel faktörler, bilgi kaynakları, iletişim araçları ve diğer kaynaklara" sorunsuz bir şekilde erişimlerini sağlamayı amaçlayan bir kavramdır. Bu, toplumsal katılımın ve eşitlik ilkesinin desteklenmesi amacıyla, engelleri aşma ve kapsayıcı bir çevre oluşturma sürecini içerir.

Erişilebilirlik, evlerden eğitim binalarına, iş yerlerinden açık alanlara; toplu taşıma araçlarından bilgi ve iletişim teknolojilerine kadar sağlanmalıdır. Her bireyin ihtiyaç duyduğu alanlara ve hizmetlere sorunsuz bir şekilde erişebilmesi sağlanmalıdır.^[1]

Çeşitli erişilebilirlik türleri ve alanları bulunmaktadır.

Fiziksel Erişilebilirlik

Fiziksel erişilebilirlik, engelli bireylerin bağımsızlık, katılım ve eşitlik haklarını güvence altına almayı amaçlar. Bu bağlamda, engelli bireylerin hareket edebilmeleri, binalara girebilmeleri, iç mekânlarda dolaşabilmeleri, iletişim kurabilmeleri ve hizmetlere erişebilmeleri için gereken uygun tasarım ve düzenlemeleri içerir. Fiziksel erişilebilirlik, mekânların, yapıların ve halka açık alanların, her türlü birey için kolayca erişilebilir, kullanılabilir ve anlaşılır olmasını hedefler.

Dijital (Web) Erişilebilirlik

Web erişilebilirlik, web içeriklerinin ve uygulamalarının engelli bireyler dahil olmak üzere herkes tarafından kolayca erişilebilir ve kullanılabilir olma durumunu ifade eder. Engelliler, çeşitli nedenlerle web içeriğine erişimde zorluklar yaşayabilirler. Örneğin, görme engelliler ekran okuyucu yazılımlar kullanarak web sayfalarını sesli olarak dinlerken, işitme engelliler videoların alt yazılarını veya işaret dilini kullanarak içeriklere erişebilmelidirler.

Web erişilebilirliği, engelli kullanıcıların web içeriği ve uygulamalarını aynı derecede etkili bir şekilde kullanmalarını sağlamayı amaçlar. Bu, tasarım, içerik oluşturma ve teknik uygulamaların bir kombinasyonunu gerektirir. Özellikle, Web Erişilebilirlik İlkeleri ve Kılavuzları (WCAG), web içeriklerinin engelli kullanıcılar için erişilebilir olmasını sağlamak için rehberlik sunar.^[2]

WCAG, dört ana prensibe dayanır:

Algılama: Kullanıcıların içeriği algılayabilmesi için çeşitli duyusal özellikler sunulmalıdır.
İşleme: Kullanıcıların içeriği etkili bir şekilde işleyebilmesi için kullanılabilirlik sağlanmalıdır.
Anlaşılır: İçerik net ve anlaşılır bir şekilde sunulmalıdır; karmaşıklık ve belirsizlik engellenmelidir.
Uyumlu: Farklı tarayıcılar, cihazlar ve teknolojiler üzerinde tutarlı bir şekilde çalışabilirlik sağlanmalıdır.

İletişim Erişilebilirliği

İletişim erişilebilirliği, farklı türde iletişim biçimleri ve araçları için geçerlidir, bunlar metin tabanlı iletişim, görsel ve işitsel iletişim, semboller, grafikler, videolar, ses kayıtları ve daha fazlasını içerebilir. Özellikle, engelli bireylerin iletişime katılma ve iletişim içeriklerini anlama yeteneklerini güçlendirmek amacıyla aşağıdaki unsurlar önemlidir:

Metin Alternatifleri: Görsel içerikler (resimler, grafikler) için metin tabanlı açıklamalar veya alternatifler sunulmalıdır. Bu, görme engellilerin ekran okuyucularla içeriğe erişmelerine yardımcı olur.
Alt Yazılar ve İşaret Dili: Videolar için alt yazılar veya işaret dili tercümeleri sağlanmalıdır. İşitme veya işitme ve görme engelli bireylerin içeriğe erişimini kolaylaştırır.
Duyarlı Tasarım: İletişim araçları ve platformları, farklı cihazlarda ve ekran boyutlarında düzgün çalışacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu, mobil cihazlar veya ekran okuyucular gibi farklı teknolojileri kullanan kullanıcıların deneyimini iyileştirir.
Basit ve Anlaşılır Dil: İletişim içerikleri, mümkün olduğunca karmaşıklıktan kaçınılarak basit ve anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Böylelikle bilişsel veya dil engeli olan bireylerin içeriği anlamaları kolaylaşır.
Kullanıcı Deneyimi Testleri: İletişim araçları ve içerikleri, engelli bireylerin gerçek kullanım senaryolarında test edilmelidir. Bu, kullanıcı geri bildirimleriyle eksikliklerin giderilmesine olanak tanır.

Sosyal ve Kültürel Erişilebilirlik

Sosyal ve kültürel erişilebilirlik, engelleri aşmayı ve herkesin toplumun sunduğu fırsatlardan eşit şekilde yararlanmasını teşvik etmek amacıyla tasarlanmış etkinliklerin ve mekanların düzenlenmesini içerir.

Kültürel Çeşitlilik: Etkinlikler, farklı kültürel grupların ve azınlıkların katılımını teşvik edecek şekilde planlanmalıdır. Çeşitli kültürel ifadeler ve deneyimler içeren etkinlikler, toplumsal kapsayıcılığı artırır.
Sanat ve Eğlence: Engelli sanatçıların ve performansçıların, sahne sanatlarında ve eğlence etkinliklerinde yer almasını teşvik eden bir yaklaşım benimsenmelidir. Bu, topluma çeşitlilik ve yeteneklerin zenginliği mesajını iletebilir.

Sosyal ve kültürel erişilebilirlik, toplumun tüm kesimlerinin bir arada olduğu etkinliklerin ve mekanların oluşturulmasını içerir. Bu, çeşitliliği kutlamak ve toplumsal katılımı artırmak amacıyla önemlidir.

Ulaşım Erişilebilirliği

Ulaşım erişilebilirliği, bireylerin farklı fiziksel ve bilişsel yeteneklere sahip olabileceği gerçeğini göz önünde bulundurarak, ulaşım sistemlerinin ve altyapısının tasarımı ve işletilmesi süreçlerinde kapsayıcılığı sağlamayı hedefler.^[3]

Fiziksel Erişilebilirlik: Toplu taşıma araçları, istasyonlar ve duraklar, engelli bireylerin kolayca erişebilmesi için tasarlanmalıdır. Engelli rampaları, asansörler, düşük araç platformları gibi özellikler, fiziksel engelleri aşmada önemli bir rol oynar.
Görme Engelli Erişilebilirliği: Ulaşım altyapısı ve araçları, görme engelli bireylerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenlenmelidir. Sesli ve dokunsal uyarılar, Braille yazılar, kontrastlı renkler gibi unsurlar, bu grup için erişilebilirliği artırabilir.
İletişim Erişilebilirliği: Ulaşım bilgileri, yönlendirmeler ve duyurular, işitme engelli bireylerin de anlayabileceği şekilde sunulmalıdır. Altyazılar, işaret dili tercümeleri ve iletişim cihazları bu tür erişilebilirliği destekler.
Dijital Araçlar ve Hizmetler: Ulaşım hizmetlerinin dijital platformları, engelli bireylerin rezervasyon yapabilmesi ve güzergah bilgilerine erişebilmesi için erişilebilir olmalıdır. Mobil uygulamalar ve web siteler, bu erişilebilirliği sağlamak için tasarlanabilir.
Engelli Park Yerleri ve Duraklar: Ulaşım noktalarında, engelli bireylerin özel ihtiyaçlarını karşılayacak park yerleri ve bekleme alanları ayrılmalıdır.

Engellerin kaldırılması ve farklı ihtiyaçlara uygun çözümler sunulması, toplumun her bireyinin eşit şekilde ulaşım imkanlarından faydalanabilmesini sağlamayı amaçlar.

Eğitim ve İstihdam Erişilebilirliği

Erişilebilir eğitim, öğrencilerin engelleri aşarak eğitim fırsatlarına erişebilmelerini sağlar. Bu, özel eğitim gereksinimleri olan öğrencilere uygun öğrenme materyalleri sağlamayı ve eğitim kurumlarını fiziksel olarak erişilebilir hale getirmeyi içerebilir. İstihdam alanında ise erişilebilirlik, engelli bireylerin iş başvurusu yapabilecekleri, çalışabilecekleri ve yükselme fırsatlarına sahip olabilecekleri bir çalışma ortamının oluşturulmasını gerektirir.

Erişilebilirlik, hem fiziksel çevrelerde hem de dijital platformlarda büyük önem taşır ve eşitlik, insan hakları ve toplumsal katılım ilkelerine dayanır.

Erişilebilir Ölçüt (Konut)

Farklı özelliklere sahip kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayabilmek için çevre tasarımında temel kural, herkesin kullanımını sağlayacak koşulların aynı tasarımda bulunmasıdır. Bu bağlamda, hareket kısıtlılığı olan bireylerin de rahatça kullanabileceği erişilebilir güzergahlar tasarlanmalıdır.^[4]

Bu güzergahlar, geçiş genişlikleri, yüzey dokusu özellikleri, eğimlerin uygunluğu ve düzey değişikliklerinin çözümleri gibi faktörlere dikkat edilerek oluşturulmalıdır. Özellikle yardımcı araç gereç kullanıcıları için, erişilebilir güzergahların temiz ve engelsiz bir şekilde tasarlanması önemlidir.

Bu nedenle, yardımcı araç gereç ile hareket eden bireyler için geçiş genişliği en az 90 cm olmalıdır.

Hissedilebilir Yüzeyler

Hissedilebilir yüzeyler, özellikle görme engelli bireylerin fiziksel dokunuşları yoluyla bilgi edinmelerini sağlamayı amaçlayan bir erişilebilirlik önlemidir. Bu yüzeyler, genellikle dokunma veya bastırma ile farklılıklar hissedilebilen ve belirli yönlendirmeleri ileten dokusal özelliklere sahip yüzeyler olarak tasarlanır.^[5]

Hissedilebilir yüzeyler, genellikle kamu alanlarında ve halka açık yerlerde kullanılır ve yönlendirme, bilgi iletimi ve güvenlik amaçları için kullanışlıdır.

Hissedilebilir yüzeyler, genellikle Braille alfabesi, kabartma çizgiler veya farklı dokusal desenlerle tasarlanır. Bu yüzeyler, görme engelli bireylerin dokunarak bilgi alabilmelerini ve çevrelerini daha iyi anlamalarını sağlar.

Engelli Rampaları

Engelli rampaları, fiziksel engellilik durumuna sahip bireylerin engelsiz bir şekilde binalara, tesislere veya mekanlara erişimini sağlamak amacıyla tasarlanmış yapısal öğelerdir.

Bu rampalar, tekerlekli sandalye kullanan bireyler, yürüme zorluğu yaşayan kişiler ve diğer hareket kısıtlılığı olan bireyler için önemli bir erişilebilirlik çözümüdür. Engelli rampalarının tasarımı ve yerleştirilmesi, uluslararası standartlara ve yönergelerle uyumlu şekilde gerçekleştirilmelidir.^[6]

Engelli rampalarının tasarımında ve yapımında yerel ve uluslararası standartlar takip edilmelidir. Örneğin, Amerika Engelliler Yasası (ADA) ve ISO 21542:2011 standartları, engelli rampalarının tasarımı ve yerleştirilmesi için rehberlik sunar.

Bu standartlar, engelli bireylerin topluma tam ve etkili katılımını desteklemek amacıyla engelli rampalarının doğru şekilde inşa edilmesini sağlamayı hedefler.

Braille (Kabartmalı Yazılar)

Braille kabartmalı erişilebilirlik, özellikle görme engelli bireylerin bilgiye erişimini ve çevreleri hakkında bilgi edinmelerini sağlamak amacıyla kullanılan bir erişilebilirlik yöntemidir. Braille, kabartma bir alfabedir ve dokunarak okunabilir.^[7]

Bu yöntem, görme engelli bireylerin yazılı materyalleri, işaretleri ve bilgi tabelalarını anlamalarına yardımcı olur. Braille kabartmalı erişilebilirlik, genellikle kamu alanlarında, binalarda, ulaşım istasyonlarında, eğitim kurumlarında ve diğer halka açık mekanlarda kullanılır.

Bu erişilebilirlik türünün temel amacı, görme engelli bireylerin çevresini keşfedebilmesini ve bilgiye erişebilmesini sağlamaktır.

Ayrıca Bakınız

Kaynakça

^ "Erişilebilirlik". Erişilebilirlik. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 31 Ağustos 2023. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Web Erişilebilirliği: Standartlar ve Kılavuzlar" (PDF). Web Erişilebilirliği: Standartlar ve Kılavuzlar. Erciyes Üniversitesi. 31 Ağustos 2023. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Erişilebilir Ulaşım" (PDF). Erişilebilir Ulaşım. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. 19 Kasım 2019. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Erişilebilirlik Kılavuzu" (PDF). Erişilebilirlik Kılavuzu. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 20 Ocak 2021. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Hissedilebilir Yüzeyler ve Yürüme Yüzey İşaretleri". Hissedilebilir Yüzeyler ve Yürüme Yüzey İşaretleri. Engelli.com. 27 Kasım 2020. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Engelli Rampaları". Engelli Rampaları. Engelli.com. 17 Haziran 2022. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.
^ "Braille Kabartma Yazı Kılavuzu" (PDF). Braille Kabartma Yazı Kılavuzu. Milli Eğitim Bakanlığı. 31 Ağustos 2023. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[1] "Erişilebilirlik". Erişilebilirlik. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 31 Ağustos 2023. 2 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[2] "Web Erişilebilirliği: Standartlar ve Kılavuzlar" (PDF). Web Erişilebilirliği: Standartlar ve Kılavuzlar. Erciyes Üniversitesi. 31 Ağustos 2023. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[3] "Erişilebilir Ulaşım" (PDF). Erişilebilir Ulaşım. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. 19 Kasım 2019. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[4] "Erişilebilirlik Kılavuzu" (PDF). Erişilebilirlik Kılavuzu. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. 20 Ocak 2021. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[5] "Hissedilebilir Yüzeyler ve Yürüme Yüzey İşaretleri". Hissedilebilir Yüzeyler ve Yürüme Yüzey İşaretleri. Engelli.com. 27 Kasım 2020. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[6] "Engelli Rampaları". Engelli Rampaları. Engelli.com. 17 Haziran 2022. 3 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[7] "Braille Kabartma Yazı Kılavuzu" (PDF). Braille Kabartma Yazı Kılavuzu. Milli Eğitim Bakanlığı. 31 Ağustos 2023. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]