Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud - Vikipedi

Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud
İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
Resmî portresi, 1982.
5. Suudi Arabistan kralı
Hüküm süresi13 Haziran 1982 – 1 Ağustos 2005
Önce gelenHalid
Sonra gelenAbdullah
Suudi Arabistan Veliaht Prensi
Hüküm süresi25 Mart 1975 – 13 Haziran 1982
Önce gelenHalid
Sonra gelenAbdullah
Doğum6 Mart 1921
Riyad, Necid Sultanlığı
Ölüm1 Ağustos 2005 (84 yaşında)
Riyad, Suudi Arabistan
Çocuk(lar)ı
Liste
Tam adı
Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud
HanedanSuud Hanedanı
Babasıİbn Suud
AnnesiHassa bint Ahmed el-Sudeyri
Diniİslam

Fehd bin Abdülaziz Âl-i Suud (Arapça: فهد بن عبد العزيز آل سعود‎, 6 Mart 1921 – 1 Ağustos 2005), 13 Haziran 1982'den 2005'teki ölümüne kadar Suudi Arabistan kralı ve başbakanıydı. Bu görevlerinden önce 1975–1982 yılları arasında Suudi Arabistan veliaht prensi olarak görev yaptı. Modern Suudi Arabistan'ın kurucusu Abdülaziz el-Suud'un sekizinci oğluydu.

Fehd, Kral Abdülaziz'in Hassa bint Ahmed es-Sudeyri'den olan oğulları Sudeyri Yedilisi'nin en büyüğüydü. Kral Suud döneminde 1953'ten 1962'ye kadar eğitim bakanı olarak görev yaptı. Daha sonra 1962'den 1975'e kadar, Kral Suud'un saltanatının sonunda ve Kral Faysal'ın saltanatı boyunca içişleri bakanlığı yaptı. Kral Faysal'ın 1975 yılında öldürülmesinin ardından üvey kardeşi Halid kral olunca veliaht prens olarak atandı. Fehd, Kral Halid'in saltanatı sırasında Halid'in sağlık durumu nedeniyle kısmen ülkenin fiili lideri olarak görülüyordu.

Kral Halid'in 1982'de ölümü üzerine Fehd tahta çıktı. 1992'de Suudi Arabistan Temel Kanunu'nu yürürlüğe koymasıyla tanınır. 1995'te kendisini elden ayaktan düşüren bir felç geçirdi ve çoğu resmî görevlerini yerine getiremedi. Üvey kardeşi Veliaht Prens Abdullah krallığın fiili naibi olarak görev yaptı ve Fehd'in 2005 yılında ölümü üzerine yerine kral oldu. Fehd, 23 yıllık saltanatıyla en uzun süre tahtta kalan Suudi kralı olma özelliğini korumaktadır.

İlk yılları ve eğitimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fehd bin Abdülaziz 1920,[1] 1921[2] veya 1923'te Riyad'ın surlarla çevrili semtinde doğdu.[3][4][5] Kral Abdülaziz'in sekizinci oğlu[6] ve Hassa bint Ahmed el-Sudeyri'den olan en büyük oğluydu.[7] Fehd ve altı erkek kardeşi Sudeyri Yedilisi olarak bilinir.[8] Fehd, Hassa'nın ikinci oğluydu; büyük üvey kardeşi Abdullah bin Muhammed, annesinin Fehd'in amcası Prens Muhammed bin Abdurrahman ile önceki evliliğinden olan tek oğluydu.[9]

Fehd'in eğitimi, Kral Abdülaziz tarafından özellikle Suud Hanedanı üyelerinin eğitimi için Riyad'da kurulan Prensler Okulu'nda gerçekleşti.[10] Annesinin ısrarları sonucu dört yıl eğitim aldı.[11] Fehd, Prensler Okulu'ndayken Şeyh Abdülgani Hayat'ın da aralarında bulunduğu öğretmenlerden eğitim aldı.[12] Daha sonra Mekke'deki Dini İlimler Enstitüsü'nde eğitim almaya devam etti.[10][13]

Erken dönem siyasi rolleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Prens Fehd, annesinin ısrarıyla kraliyet danışma kuruluna üye yapıldı.[14] 1945'te ilk devlet ziyaretini Birleşmiş Milletler Antlaşması'nın imzalanması amacıyla San Francisco'ya gerçekleştirdi.[15] Bu seyahatte o sırada Suudi Arabistan'ın dışişleri bakanı olan ağabeyi Prens Faysal'ın maiyetinde bulundu.[13] Fehd ilk resmî devlet ziyaretini ise 1953 yılında Kraliçe II. Elizabeth'in taç giyme törenine Suud Hanedanı'nı temsilen katılarak gerçekleştirdi.[12][16][17] 24 Aralık 1953 tarihinde Suudi Arabistan'ın ilk eğitim bakanı olarak atandı.[18][19]

Fehd 1959 yılında Arap Birliği toplantısına giden Suudi delegasyonuna liderlik etti. Bu görev Fehd'in Suud Hanedanı içindeki artan önemine ve daha önemli roller için yetiştirildiğine işaret etti. 1962'de kendisine önemli bir pozisyon olan İçişleri Bakanlığı görevi verildi.[11] İçişleri bakanı olarak 1965'te Mısır'da düzenlenen Arap Devlet Başkanları toplantısında Suudi delegasyonuna başkanlık etti.[13] Prens Fehd, Kral Faysal'ın saltanatının başında kral tarafından veraset meselelerine rehberlik etmesi için kurulan konseyin üyesi oldu.[20]

Prens Fehd, 2 Ocak 1967'de bakanlıktaki özel ofisinde meydana gelen bir patlamayla suikast girişiminden kurtuldu.[21] Prens patlama esnasında ofisinde olmamasına rağmen patlama sonucunda yaklaşık 40 bakanlık personeli yaralandı.[21]

Prens Fehd, 1967 yılında Kral Faysal'ın başbakan ikinci yardımcısı makamını kurmasıyla bu pozisyona atandı.[13][22] Makam, Veliaht Prens Halid'in bakanlar kuruluna başkanlık etmeye devam etmek istememesi nedeniyle onun talebi üzerine oluşturuldu.[23] Kral Faysal, Prens Fehd'in bu göreve atanması konusunda pek hevesli değildi.[23] Ekim 1969 ile Mayıs 1970 arasında Prens Fehd'in izinde olması Orta Doğu uzmanı Nadav Safran tarafından hükûmette büyük bir çatışma yaşandığının göstergesi olarak değerlendirildi.[22] Bu çatışmanın nedenlerinden biri Kral Faysal ile Prens Fehd arasında güvenlik politikaları konusunda yaşanan anlaşmazlıktı.[24] Kral Faysal, üvey kardeşini Filistin Halk Kurtuluş Cephesi (FHKC) ile bağlantısı olanları tutuklamak için ciddi tedbirler almakta geç kalmakla suçluyordu.[24] FHKC, 31 Mayıs 1969'da Golan Tepeleri'nde Suudilere ait Trans Arabistan petrol boru hattına saldırarak zarar vermiş ve ayrıca Faysal'a karşı bir komplo planlamıştı.[24] Yetkililer tarafından sağlık izni olarak bildirilen yokluğu sırasında Prens Fehd, Londra'da ve ardından İspanya'da kaldı. Zamanını kumar ve eğlenceyle geçirdi.[25] Kral Faysal ona hem özel temsilcisi Ömer El Sakaf'ı hem de ülkeye dönmesini isteyen birkaç mektup gönderdi, ancak Prens Fehd bu isteği yerine getirmedi.[25]

Prens Fehd, Mart 1973'te Kral Faysal tarafından kurulan Petrol Yüksek Konseyi'nin başına getirildi.[26] Ancak Kral Faysal ile Prens Fahd arasındaki ilişkiler, Prens Fehd'in Monte Carlo'ya yaptığı kumar ziyaretleri nedeniyle hala gergindi.[27] Ayrıca Prens Fehd, Suudi Arabistan ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki ilişkilere potansiyel bir tehdit olarak gördüğü petrol ambargosunu desteklemiyordu.[27] Bu ve diğer anlaşmazlıklar nedeniyle Kral Faysal, Prens Fehd'i başbakan ikinci yardımcılığı görevinden almayı planlamıştı ancak bu plan kral tarafından gerçekleştirilmedi.[27]

Veliaht prensliği

[değiştir | kaynağı değiştir]
Veliaht Prens Fehd (sağda) ve Kral Halid bir törende.

Kral Faysal'ın 1975'te öldürülmesinin ve Kral Halid'in tahta geçmesinin ardından Fehd, başbakan birinci yardımcısı ve aynı zamanda veliaht prens olarak atandı.[28][29] Kral Halid'in yanı sıra Prens Fehd'in o dönemde yaşayan üç büyük üvey kardeşi vardı: Muhammed, Nasır ve Saad. Ancak Prens Muhammed on yıl önce Kral Faysal tarafından veliaht prens olarak atanmayı reddetmiş, Prens Nasır ve Saad ise uygun adaylar olarak görülmemişti.[28][30] Buna karşılık Prens Fehd 1954'ten 1962'ye kadar eğitim bakanlığı ve 1962'den 1975'e kadar içişleri bakanlığı yapmıştı.[28]

Prens Fehd'in hem veliaht prens hem de başbakan birinci yardımcısı olarak atanması, Kral Faysal döneminde veliaht prens olan Kral Halid'in statüsünün aksine onu çok daha güçlü bir figür haline getirdi.[31] Ancak Kral Halid, muhtemelen Fehd'in çok açık Batı yanlısı görüşlere sahip olması, İran'a ve Suudi Arabistan'daki Şii nüfusuna karşı düşmanca yaklaşımı nedeniyle Fehd'in yetkilerini sınırladı.[32] Bu dönemde Veliaht Prens Fehd, Kral Halid tarafından yönetilen ve Fehd'in kardeşleri Muhammed, Abdullah, Sultan ve Abdülmuhsin ile amcaları Ahmed ve Musaid'in de dahil olduğu aile içi konseyin üyelerinden biriydi.[33]

Saltanatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Halid 13 Haziran 1982'de ölünce Fehd tahta geçti[34] ve Suudi Arabistan'ın beşinci kralı oldu.[35] Bununla birlikte, kariyerinin en aktif dönemi saltanatı değil, Veliaht Prens olduğu dönemdi.[36] Kral Fehd, laik otoriteden ziyade İslami bir otoriteyi ifade etmek için 1986'da "Majesteleri" yerine "İki Kutsal Caminin Hizmetkârı" unvanını benimsedi.[13]

Selefleri Faysal ve Halid dönemlerinin aksine, onun saltanatı petrol fiyatlarında önemli bir düşüşe tanık olmuş ve bu da Suudi Arabistan'ın petrol gelirlerini sert bir şekilde azaltmıştır.[37] Akademisyen Medevi el-Reşit, Kral Fehd'in saltanatını seleflerinin döneminde yaşanan refah döneminin aksine kemer sıkma dönemi olarak tanımlamıştır.[37]

Dış siyaset

[değiştir | kaynağı değiştir]
ABD Başkanı Jimmy Carter ve Veliaht Prens Fehd 1978 yılında.

1979 yılındaki İran İslam Devrimi'nin Suudi Arabistan'da da benzer bir İslami ayaklanmaya yol açabileceğinden korkan Fehd, 1982'de tahta çıktıktan sonra Saddam Hüseyin'in Baasçı Irak'ını İran'la savaşında desteklemek için önemli miktarda para harcadı.[38] Hatta ABD Dışişleri Bakanı Alexander Haig'e göre Fehd, Nisan 1981'de Haig'e ABD'nin "İran'a karşı savaş başlatmak için yeşil ışık yaktığını" Irak'a iletmek üzere Başkan Jimmy Carter tarafından aracı olarak kullanıldığını söylemiştir. Ancak bu iddia hakkında ciddi şüpheler bulunmaktadır.[39][40]

Fehd, Birleşmiş Milletler'in bir destekçisiydi. Dış yardımları desteklemiş ve Suudi Arabistan'ın milli gelirinin %5,5'ini başta Suudi Kalkınma Fonu ve OPEC Uluslararası Kalkınma Fonu olmak üzere çeşitli fonlara aktarmıştır. Ayrıca Yugoslav Savaşları'ndaki Bosnalı Müslümanlar ile Nikaragua Kontraları gibi yabancı gruplara "Mayıs'tan Aralık 1984'e kadar ayda bir milyon dolar" yardımda bulunmuştur.[41] Kral Fehd aynı zamanda Filistin davasının güçlü bir destekçisi ve İsrail Devleti'nin muhalifiydi.[42] Fehd saltanatının başlarında ABD'nin sadık bir müttefikiydi.[43] Ancak, USS Stark'a yapılan saldırıdan sonra ABD'nin deniz filosunu korumak için Suudi hava üslerini kullanmasına izin vermeyi reddederek saltanatının bazı bölümlerinde ABD ile arasına mesafe koydu. 1988'de Çin'den elli ila altmış adet nükleer yük taşıma kapasitesine sahip CSS-2 orta menzilli balistik füze satın aldı.[44]

Kral Fehd, özellikle Cezayir ve Fas arasındaki Arap farklılıklarını çözmek için bir barış planı geliştirdi.[45][46] 1981'de Arap-İsrail çatışmasını çözmek için de Orta Doğu için bir barış planı hazırladı ve bu plan ertesi yıl Arap Birliği tarafından kabul edildi.[47] Filistin topraklarının iadesi karşılığında İsrail'e barış öneren plan, 2002'deki Arap Birliği toplantısında neredeyse aynı biçimde yeniden gündeme geldi. 1989 yılında Lübnan'daki çatışmaları sona erdiren Taif Anlaşması'na aktif olarak katkıda bulundu.[19][45] Ayrıca, Irak'ın Kuveyt'i işgaline karşı Arap dünyasına liderlik etti.[45] Hükümdarlığı sırasında hem Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad hem de Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek ile özel bir bağ geliştirdi.[48] Arap ülkeleri, Kral Fehd'in Hafız Esad'a verdiği destek nedeniyle Mayıs 1989'da Fas'ın Kazablanka kentinde düzenlenen Arap Birliği zirvesinde Suriye'nin Lübnan'daki varlığına son verme kararını hayata geçirmeyi başaramadılar.[49]

İslami faaliyetler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Fehd dünyanın dört bir yanında camiler inşa edilmesi için finansal destekte bulundu. Cebelitarık'ta 1997 yılında açılan İbrahim el-İbrahim Camii de bu camilerden biridir.
Kral Fehd, ABD Başkanı George H. W. Bush ile bir ikili görüşmeler sırasında gülerken. Cidde, 21 Kasım 1990

Kral Fehd, dini eğitime milyonlarca dolar harcamak da dahil olmak üzere muhafazakar Suudi dini kurumlarını destekleyip[50] cinsiyet ayrımını ve din polisinin gücünü artırdı. Şeyh Abdülaziz bin Baz'ın genç Suudilere Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne seyahat etmeyerek kötülük yolundan kaçınmaları yönündeki uyarısını alenen onayladı.[51] Bu hareketleri Fehd'i sakıncalı geçmişinden daha da uzaklaştırdı.[50]

Körfez Savaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Körfez Savaşı

1990 yılında Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak kuvvetleri Kuveyt'i işgal ederek Irak ordusunu (o zamanlar Orta Doğu'nun en büyüğü) Suudi-Kuveyt sınırına yerleştirdi. Kral Fehd, Amerikan liderliğindeki koalisyon birliklerini ülkesinde ağırlamayı kabul etti ve daha sonra Amerikan birliklerinin Arabistan'da konuşlanmasına izin verdi.[52] Bu karar, Suudi topraklarında yabancı birliklerin bulunmasına itiraz eden birçok Suudi vatandaşının sert eleştiri ve muhalefetine neden oldu.[53] Kararına öz kardeşleri ya da Sudeyri Yedilisi de karşı çıktı.[52] Bir başka eleştiri nedeni de Kral Fehd'in İngiliz Kraliyet Ailesi ile birlikte katıldığı bir etkinlikte haç şeklinde beyaz bir takı takarken görülmesiydi. 1994 yılında Usame bin Ladin bunu "mide bulandırıcı" ve "açıkça kafirlik" olarak nitelendirmiştir.[54]

Reform ve sanayileşme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Fehd reformistlere karşı çok az tolerans gösterdi. 1992 yılında bir grup reformist ve önde gelen Suudi entelektüel, Kral Fehd'a siyasi temsilin genişletilmesi ve kraliyet ailesinin savurgan harcamalarının azaltılması da dahil olmak üzere geniş kapsamlı reformlar için dilekçe verdi. Kral Fehd önce bu talepleri görmezden geldi, ısrarcı olduklarında ise reformistler sert bir şekilde kovuşturmaya uğradı, hapsedildi ve işlerinden kovuldu.

Kral Fehd'in yönetimi sırasında kraliyet ailesinin ülke servetini savurganca harcaması doruk noktasına ulaştı. Ayrıca yüzyılın en büyük ve en tartışmalı askeri anlaşması olan El Yamama silah anlaşması da onun döneminde imzalandı.[55] Bu anlaşma Suudi hazinesine 90 milyar dolardan fazla bir paraya mal oldu. Meblağ başlangıçta hastaneler, okullar, üniversiteler ve yollar inşa etmek için tahsis edilmişti. Suudi Arabistan bu tarz harcamalar nedeniyle 1986'dan Kral Abdullah'ın tam olarak iktidara geldiği 2005 yılına kadar altyapı gelişiminde bir durgunluk yaşadı.

Basra Körfezi'ne kıyısı olan tüm ülkeler gibi, Kral Fehd yönetimindeki Suudi Arabistan da endüstriyel gelişimini hidrokarbon tesislerine odakladı. Ülke bugüne kadar neredeyse tüm hafif ve ağır makineler için ithalata bağımlı kaldı.

Kral Fehd 1994 yılında üst düzey aile üyeleri ve teknokratlar tarafından yönetilen bir İslami İşler Yüksek Konseyi kurdu. Konseyin eğitim, ekonomi ve dış politika konularında İslami faaliyetlerin ombudsmanı olarak işlev görmesi planlanmıştı. Konseyin başkanı Prens Sultan'dı. Yeni kurulan konseye Prens Nayif, Prens Suud el-Faysal ve teknokrat Muhammed bin Ali Aba el-Hail atandı. Konseyin gizli amaçlarından birinin, gücünü artırmakta olan Ulemalar Konseyi'nin gücünü azaltmak olduğu düşünülüyordu.[56]

Veraset mekanizması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Fehd, veliahtlığı kurumsallaştırmak amacıyla 1 Mart 1992'de bir kararname yayınladı.[57] Kararname, daha önce sadece kıdem ve aile mutabakatı olan veliahtlık kriterlerini genişletti ve spekülasyonlara yol açtı.[57] Kararnamenin getirdiği en önemli değişiklik, kralın veliahtını kıdem yerine uygunluk esasına göre atama veya azletme hakkını elde etmesi ve Abdülaziz'in torunlarının tahta geçmeye hak kazanmasıydı.[57]

Felç geçirmesi ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Veliaht Prens Abdullah, Kral Fehd'in 1995 yılında felç geçirmesinin ardından hükümetin bazı görevlerini üstlendi.

Kral Fehd ağır bir sigara tiryakisiydi ve yetişkin hayatının büyük bölümünde aşırı kiloluydu. Altmışlı yaşlarında artrit ve şiddetli diyabetten muzdarip olmaya başladı.[8] 29 Kasım 1995'te güçten düşüren bir felç geçirdi[19] ve belirgin bir şekilde zayıfladı. 2 Ocak 1996'da Krallığın yönetimini Veliaht Prens Abdullah'a devretmeye karar verdi.[53][57][58] Kral Fehd 21 Şubat'ta resmî görevlerine yeniden başladı.[59]

Kral Fehd felç geçirdikten sonra kısmen hareketsiz kaldı ve önce baston sonra da tekerlekli sandalye kullanmak zorunda kaldı.[60] Ancak yine de toplantılara katıldı ve seçili ziyaretçileri kabul etti. Kasım 2003'te hükûmet medyasına göre Kral Fehd, Suudi Arabistan'da meydana gelen ölümcül bombalı saldırıların ardından teröristlere "demir yumrukla saldırılması" gerektiğini söyledi, ancak kötüleşen sağlığı nedeniyle neredeyse tek kelime edemiyordu. Resmi seyahatlere çıkan Veliaht Prens Abdullah'tı. Kral Fehd'in seyahatleri ise genellikle tatil oluyordu ve bazen aylarca Suudi Arabistan'da bulunmuyordu. En büyük oğlu ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi üyesi Prens Faysal bin Fehd 1999 yılında öldüğünde kral İspanya'daydı ve oğlunun cenaze töreni için ülkesine geri dönmedi.[61]

Kral Fehd 30 Ağustos 2003 tarihinde bir İslam konferansında yaptığı konuşmada terörü kınamış ve Müslüman din adamlarını vaazlarında barış, güvenlik, işbirliği, adalet ve hoşgörüyü vurgulamaya teşvik etmiştir.[62]

Serveti

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fortune dergisi 1988 yılında Fehd'in servetini 18 milyar dolar olarak açıklamıştır. Bu meblağ Fehd'i o dönemde dünyanın en zengin ikinci kişisi yapmıştır.[63] Forbes ise 2002 yılında Fehd'in servetini 25 milyar dolar olarak tahmin etmiştir.[64] Suudi Arabistan'daki konutlarının yanı sıra İspanya'nın Costa del Sol bölgesinde Marbella'yı meşhur eden bir sarayı vardı.[65] Ölümüne kadar burayı sık sık ziyaret etmiştir.

Eğlence faaliyetleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Fehd'in yurtdışında lüks bir yaşam sürdüğü ve müsrif bir hayat tarzına sahip olduğu bilinmektedir. Fransız Rivierası limanlarını 147 metre uzunluğundaki 100 milyon ABD doları değerindeki "Prens Abdülaziz" isimli yatıyla ziyaret etmiştir. Gemide iki yüzme havuzu, bir balo salonu, bir spor salonu, bir tiyatro salonu, portatif bir bahçe, yoğun bakım ünitesi ve iki ameliyathanesi olan bir hastane ve dört Amerikan Stinger füzesi bulunuyordu.[66] Kralın ayrıca kendi fıskiyesiyle donatılmış 150 milyon ABD doları değerinde kişisel bir Boeing 747 jeti vardı. Fehd, gençlik yıllarında içki ve kumar gibi İslami olmadığı düşünülen faaliyetlerde bulunurdu. Fehd'in kumarhanelerde milyonlarca dolar kaybettiği ve aynı miktarı geri kazanmak için yasadışı yöntemler kullandığı bildirilmiştir.[67] Fehd'in kardeşleri, Suud Hanedanı için bir utanç kaynağı olarak görülen alışkanlıklarını öğrendiğinde, Fehd derhal Kral Faysal'ın sarayına çağrıldı. Saraya vardığında Kral Faysal Fehd'in yüzüne tokat attığı aktarılmıştır. O andan itibaren Fehd daha ihtiyatlı davranmış ve İslami olmayan alışkanlıklarına son vermiştir.[68]

Kişisel hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kral Fehd'in en büyük oğlu Faysal, 1999 yılında kalp krizinden ölmüştür.

Kral Fehd en az on üç kez evlenmiştir. Kral Fehd'in eşleri aşağıdaki gibidir:

  • el-Enud bint Abdülaziz bin Müsaid el-Suud, en büyük beş oğlu Prens Faysal, Prens Muhammed, Prens Suud, Prens Sultan ve Prens Halid'in annesi.[69][70][71]
  • el-Cevhere bint İbrahim el-İbrahim, Prens Abdülaziz bin Fehd'in annesi.
  • Nura bint Türki bin Abdullah bin Suud bin Faysal el-Suud, Eylül 2018'de öldü. Kralın Nura'dan el-Enud bint Fehd adında bir kızı oldu.
  • Cevze bint Abdullah bin Abdurrahman el-Suud (Boşandı)[72]
  • el-Cevhere bint Abdullah el-Sudeyri (Öldü)
  • Cuza bint Sultan el-Agdam el-Subey (Boşandı)
  • Tarfa bint Abdülaziz bin Muammer (Boşandı)
  • Vetfa bint Ubeyd bin Ali el-Cebir el-Raşid (Boşandı)
  • Lolva el-Abdurrahman el-Muhana Ebu el-Hail (Boşanmış)
  • Fatma bint Abdullah bin Abdurrahman Eldakhil
  • Şeyha bint Türki bin Marik el-Zit (Boşandı)
  • Sita bint Gunaim bin Süneytan Ebu Zain (Boşandı)
  • Canan Harb

Kral Fehd'in altı oğlu ve dört kızı vardı.[11] Oğulları şunlardır:

  • Faysal bin Fehd (1945-1999) Kalp krizinden öldü. Gençlik Refahı Başkanı (1971-1999), Planlama Bakanlığı genel müdürü ve devlet bakanı (1977-1999)
  • Muhammed bin Fehd (d. Ocak 1950), Doğu Bölgesi'nin eski valisi.
  • Suud bin Fehd (d. 8 Ekim 1950), İstihbarat Genel Başkanlığı eski başkan yardımcısı.
  • Sultan bin Fehd (d. 1951), emekli ordu subayı ve eski Gençlik Refahı Başkanı.
  • Halid bin Fehd (d. Şubat 1958)[9]
  • Abdülaziz bin Fehd, (d. 16 Nisan 1973), Fehd'in en sevdiği ve en küçük oğlu ve eski devlet bakanı. Fehd'ın en sevdiği eşi olduğu söylenen el-Cevhere bint İbrahim'in oğludur.[73]

Kızlarından biri olan Latife bint Fehd, Aralık 2013'ün sonlarında Cenevre'de 54 yaşında öldü.[74][75] Bir diğer kızı el-Cevhere bint Fehd, Türki bin Muhammed bin Suud el-Kebir'in eşiydi ve Haziran 2016'da öldü.[76] Diğer kızı Lulva bint Fehd de 18 Nisan 2022'de öldü.[77]

Vefatı ve cenazesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Fehd 27 Mayıs 2005'te belirtilmemiş tıbbi testler için Riyad'daki Kral Faysal Hastanesi'ne yatırıldı.[78] İsminin açıklanmasını istemeyen bir yetkili The Associated Press'e gayri resmî olarak kralın 1 Ağustos 2005'te saat 07.30'da 84 yaşında öldüğünü söyledi.[79] Resmî açıklama saat 10:00'da Enformasyon Bakanı İyad bin Emin Medeni tarafından devlet televizyonundan duyuruldu.[79]

Kral Fehd giydiği son kandura (geleneksel Arap cübbesi) ile defnedildi. Fehd'in naaşı Riyad'daki İmam Türki bin Abdullah Camii'ne götürüldü ve cenaze namazı 2 Ağustos günü yerel saatle 15:30 sularında kılındı.[79] Kralın cenaze namazını ülkenin baş müftüsü Abdülaziz Alü'ş-Şeyh kıldırdı.

Kralın oğlu Abdülaziz cenazeyi camiye ve Fehd'in dört selefinin ve Suud Hanedanı'nın diğer üyelerinin gömülü olduğu halka açık bir mezarlık olan uzaklıktaki Riyad'daki Ud Mezarlığı'na taşıdı.[80][81] Cenaze törenine katılan Arap ve Müslüman ileri gelenler defin sırasında hazır bulunmadı. Cenaze mezara indirilirken sadece yönetici aile üyeleri ve Suudi vatandaşları hazır bulundu.

Kralın vefatının ardından mevzuat ve toplumsal geleneklere uygun olarak Suudi Arabistan'daki tüm iş yerlerinin kapalı olduğu üç günlük bir millî yas ilan edildi. Devlet daireleri haftanın geri kalanında kapalı kaldı.[79] Ancak Suudi Arabistan bayrağı kelime-i şehâdet içerdiği için kanun gereği bayraklar yarıya indirilmedi.[82]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Fahd ibn Abdal-Aziz, King of Saudi Arabia, 1920-2005". National Library of New Zealand. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2022. 
  2. ^ Bernard Reich, (Ed.) (1990). Political leaders of the contemporary Middle East and North Africa: A biographical dictionary. New York; Westport, CT; London: Greenwood Publishing Group. s. 528. ISBN 978-0-313-26213-5. 
  3. ^ "Riyadh. The capital of monotheism" (PDF). Business and Finance Group. 14 Ekim 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ "The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia". The Embassy of The Kingdom of Saudi Arabia. 3 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Fahd bin Abdulaziz Al Saud". 30 Temmuz 2023. 25 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2024. 
  6. ^ Nabil Mouline (Nisan–Haziran 2012). "Power and generational transition in Saudi Arabia". Critique Internationale. 46: 1-22. doi:10.3917/crii.046.0125. 
  7. ^ Winberg Chai, (Ed.) (2005). Saudi Arabia: A Modern Reader. Indianapolis, IN: University of Indianapolis Press. s. 193. ISBN 978-0-88093-859-4. 17 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2024. 
  8. ^ a b "King Fahd". The Daily Telegraph. 2 Ağustos 2005. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  9. ^ a b Sharaf Sabri (2001). The House of Saud in Commerce: A Study of Royal Entrepreneurship in Saudi Arabia. New Delhi: I. S. Publication. ss. 151,301. ISBN 81-901254-0-0. 
  10. ^ a b "King Fahd Brought Vision of Progress". Aramco ExPats. Riyad. 5 Ağustos 2005. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ a b c Robin Allen (1 Ağustos 2005). "Obituary: King Fahd - A forceful but flawed ruler". Financial Times. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  12. ^ a b "Biography of King Fahd bin Abdulaziz Al Saud". Babnet. 1 Ağustos 2005. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2013. 
  13. ^ a b c d e "Fahad played pivotal role in development". Daily Gulf News. 2 Ağustos 2005. 5 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  14. ^ "The Political Leadership - King Fahd". APS Review Gas Market Trends. 29 Kasım 1999. 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2013. 
  15. ^ "Saudi Foreign Policy". Saudi Embassy Magazine. Sonbahar 2001. 7 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 July 2013. 
  16. ^ "King Fahd - his first 20 years". Royal Embassy of Saudi Arabia. 18 (4). Kış 2002. 2 June 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "King Fahd 1923-2005". Royal Embassy of Saudi Arabia. Washington DC. 1 Ağustos 2005. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012. 
  18. ^ "Educational system in Saudi Arabia" (PDF). Ministry of Higher Education. 2006. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Temmuz 2013. 
  19. ^ a b c Harvey Sicherman (Ağustos 2005). "King Fahd's Saudi Arabia". American Diplomacy. 17 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013. 
  20. ^ David Rundell (2020). Vision or Mirage: Saudi Arabia at the Crossroads. Londra: Bloomsbury Publishing. s. 63. ISBN 978-1-83860-594-0. 
  21. ^ a b Joseph Mann (2012). "King Faisal and the Challenge of Nasser's Revolutionary Ideology". Middle Eastern Studies. 48 (5): 753. doi:10.1080/00263206.2012.706220. 
  22. ^ a b Nadav Safran (1985). Saudi Arabia: The Ceaseless Quest for Security. Ithaca, NY; London: Cornell University Press. ss. 17,118. ISBN 978-0-8014-9484-0. 
  23. ^ a b "Saudi Arabia" (PDF). Association for Diplomatic Studies and Training. s. 77. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından (Country Readers Series) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  24. ^ a b c Brandon Friedman (2020). The End of Pax Britannica in the Persian Gulf, 1968-1971. Cham: Palgrave Macmillan. s. 119. doi:10.1007/978-3-030-56182-6. ISBN 978-3-030-56182-6. 
  25. ^ a b Gary Samuel Samore (1984). Royal Family Politics in Saudi Arabia (1953-1982) (PhD tez). Harvard University. ss. 265–266. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024. 
  26. ^ Nizar Madani (1977). The Islamic Content of the Foreign Policy of Saudi Arabia. King Faisal's Call for Islamic Solidarity 1965-1975 (PhD tez). American University. s. 54. 23 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024. 
  27. ^ a b c Samuel E. Willner (2023). Preserving the Saudi Monarchy. Political Pragmatism in Saudi Arabia, c.1973-1979. Cham: Palgrave Macmillan. ss. 100-103. doi:10.1007/978-3-031-30006-6. ISBN 978-3-031-30006-6. 12 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024. 
  28. ^ a b c Simon Henderson (1994). "After King Fahd" (Policy Paper). Washington Institute. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  29. ^ Anthony H. Cordesman (2003). Saudi Arabia Enters the 21st Century. Westport, CT: Praeger. s. 46. ISBN 978-0-275-97997-3. 
  30. ^ A. R. Kelidar (1978). "The problem of succession in Saudi Arabia". Asian Affairs. 9 (1): 23-30. doi:10.1080/03068377808729875. 
  31. ^ "New Saudi king shuffles cabinet". Calgary Herald. Riyad. Associated Press. 29 Mart 1975. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  32. ^ Caroline F. Tynan (Mayıs 2019). Diversionary Discourse: A Historical Comparison of Saudi Interventions in Yemen (PhD tez). Temple University. s. 6. doi:10.34944/dspace/3968. 
  33. ^ Gulshan Dhahani (1980). "Political Institutions in Saudi Arabia". International Studies. 19 (1): 59-69. doi:10.1177/002088178001900104. 
  34. ^ Roger East; Richard J Thomas (2014). Profiles of People in Power: The World's Government Leaders. Routledge. s. 347. ISBN 9781317639398. 
  35. ^ Arnaud De Borchgrave (27 Aralık 2006). "Analysis: Arabian Medicis". United Press International. Washington DC. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2013. 
  36. ^ "King Fahd". The Economist. 4 Ağustos 2013. 9 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013. 
  37. ^ a b Sang Hyun Song (2015). Saudi Arabia as a "swing oil producer" in the first half of the 1980s (PhD tez). University of Utah. s. 12. 
  38. ^ Obituary: King Fahd 26 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 1 Ağustos 2005. Retrieved 10 Haziran 2008.
  39. ^ Chris Emery (2013). "Reappraising the Carter Administration's response to the Iran-Iraq war". Nigel Ashton; Bryan Gibson (Ed.). The Iran-Iraq War: New International Perspectives. London; New York: Routledge. ISBN 9780415685245. 
  40. ^ James G. Blight; ve diğerleri. (2012). Becoming Enemies: U.S.-Iran Relations and the Iran-Iraq War, 1979-1988. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. ss. 58-59,63-69,260-262,304-305. ISBN 978-1-4422-0830-8. 
  41. ^ "Robert Busby: The Scandal that Almost Destroyed Ronald Reagan". History News Network. 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2012. 
  42. ^ "Palestine-Israel Issue – King Fahd bin Abdulaziz". 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2009. 
  43. ^ "Welcome to the CIA Web Site". CIA. 19 Ekim 2012. 17 Ekim 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2012. 
  44. ^ Geoffrey Kemp. (2010). The East Moves West: India, China, and Asia's Growing Presence in the Middle East. Washington DC: Brookings Institution Press. Print. 9780815703884
  45. ^ a b c "Legacy of a King". Asharq Alawsat. 2 Ağustos 2005. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2013. 
  46. ^ John Duke Anthony (Temmuz 1989). "The role of the GCC in defense and geopolitical affairs" (PDF). The Wall Street Journal. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Nisan 2013. 
  47. ^ "Eight Point Peace Plan by Crown Prince Fahd ibn Abd al-Aziz of Saudi Arabia". The United Nations. 7 Ağustos 1981. 2 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2023. 
  48. ^ "No news -- good news?". Al Ahram Weekly, 745. 2–8 Haziran 2005. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  49. ^ Rola El-Husseini (2012). Pax Syriana: Elite Politics in Postwar Lebanon. Syracuse, NY: Syracuse University Press. s. 26. ISBN 9780815651949. 12 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  50. ^ a b Paul Wood. (1 August 2005). Life and legacy of King Fahd 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, Retrieved 10 Haziran 2008.
  51. ^ Alexei Vassiliev (2013). The History of Saudi Arabia. Londra: Saqi. s. 465. ISBN 978-0-86356-779-7. 
  52. ^ a b Mordechai Abir (3 Ağustos 2005). "The Succession of Saudi King Abdullah, the Oil Market, and Regional Politics". Jerusalem Center for Public Affairs. 5 (2). 21 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  53. ^ a b "King Fahd of Saudi Arabia dies". BBC. 1 Ağustos 2005. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  54. ^ Osama bin Laden. "Open Letter to Shaykh bin Baz on the Invalidity of his Fatwa on Peace with the Jews". Wikisource. 14 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  55. ^ Michael J.H. Taylor (2001). Flight International World Aircraft and Systems Directory (3. bas.). United Kingdom: Reed Business Information. ss. 189-190. ISBN 0-617-01289-X. 
  56. ^ Youssef M. Ibrahim (6 Ekim 1994). "Saudi King Trying to Dilute Islamic Radicalism". The New York Times. 14 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2012. 
  57. ^ a b c d Paul Michael Wihbey (Temmuz 1997). "Succession in Saudi Arabia: The not so Silent Struggle". IASPS Research Papers in Strategy (4). 23 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  58. ^ Youssef M. Ibrahim (2 Ocak 1996). "Saudi Crown Prince to Take over while King Rests". The New York Times. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2013. 
  59. ^ Simon Henderson. "The Saudi Royal Family: What Is Going On?" (PDF). Hudson. 5 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2013. 
  60. ^ Douglas Martin (7 Ağustos 2005). "King Fahd; Saudi Arabian ruler's reign was turbulent". UT San Diego. 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013. 
  61. ^ Saudi Arabia's King Fahd Dies; Abdullah Named New Leader 23 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, 1 Ağustos 2005. Retrieved 11 Haziran 2008.
  62. ^ Alfred B. Prados (2003). "Saudi Arabia: Current Issues and U.S. Relations" (PDF). CRS Issue Brief for Congress. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 April 2012. 
  63. ^ "Princes are glue of nation". The News and Courier. AP. 22 Nisan 1990. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012. [ölü/kırık bağlantı]
  64. ^ "Royal Flush". Forbes. 4 Mart 2002. 18 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2010. 
  65. ^ Justin Coe (13 Şubat 1985). "To Saudis, King Fahd falls short of ideal". The Christian Science Monitor. Riyad. 3 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013. 
  66. ^ Geoff Simons. (1998). Saudi Arabia, St Martins, p.28
  67. ^ Marie Colvin. (29 Ağustos 1993). `The Squandering Sheikhs, Sunday Times.
  68. ^ "King Fahd Obituary". The Economist. 4 Ağustos 2005. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  69. ^ "Al Anoud bint Abdulaziz; King Fahd's Wife". Los Angeles Times. 16 Mart 1999. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013. 
  70. ^ "First wife of King Fahd dies". Associated Press News. 9 Mayıs 1999. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013. 
  71. ^ Yousef Othman Al Huzaim. An Exceptional Woman Wife of a King. Darussalam Publishers. s. 26. GGKEY:D6ZEE3WS95S. 
  72. ^ "Family Tree of Muhammad bin Fahd bin Abdulaziz Al Saud". Datarabia. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2013. 
  73. ^ "The Fall of the House of Saud". The Atlantic. 12 Eylül 2001. 3 Ağustos 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2010. 
  74. ^ Luigino Canal (10 Temmuz 2014). "Le prince Mishaal fait la joie du Kempinski et des commerces genevois". Bilan (Fransızca). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020. 
  75. ^ "Princess Latifah bint Fahd passes away". Arab News. 28 Aralık 2013. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020. 
  76. ^ "Saudi Royal Court announces death of Princess Al Jawhara bint Fahad bin Abdulaziz". Big News Network. 13 Haziran 2016. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2020. 
  77. ^ "Saudi Princess passes away, neighboring rulers send condolences". Al Arabiya English. 19 Nisan 2022. 11 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  78. ^ Hasan M. Fattah (28 Mayıs 2005). "Saudi King Hospitalized; Condition Is Called Serious". The New York Times. Beirut. 19 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013. 
  79. ^ a b c d Rasheed Aboul Samh (4–10 Ağustos 2005). "Smooth succession". Al Ahram Weekly. 754. 26 March 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  80. ^ Abdul Nabi Shaheen (23 Ekim 2011). "Sultan will have simple burial at Al Oud cemetery". Gulf News. 10 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2012. 
  81. ^ James Sturcke (1 Ağustos 2005). "Saudi king dies". The Guardian. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2013. 
  82. ^ "Saudi King Fahd is laid to rest". BBC News. 2 Ağustos 2005. 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kraliyet Unvanları
Önce gelen:
Halid
Suudi Arabistan kralı
13 Haziran 1982 - 1 Ağustos 2005 		Sonra gelen:
Abdullah
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fehd_bin_Abdülaziz_Âl-i_Suud&oldid=33932036" sayfasından alınmıştır