Gemerek - Vikipedi

Gemerek
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Türkiye'de bulunduğu yer
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlSivas
Coğrafi bölgeİç Anadolu Bölgesi
Belde sayısı2
Köy sayısı34
İdare
 • KaymakamMuhammed Taha Büyükserin [1]
 • Belediye başkanıSezai Çelikten (Yeniden Refah Partisi)
Yüzölçümü
 • Toplam1113 km²
Rakım1150 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam24.828
 • Yoğunluk19/km²
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu346
İl plaka kodu58

Gemerek, Sivas ilinin bir ilçesidir. Şarkışla İlçesine bağlı bir bucak iken 1953 yılında İlçe olmuştur. 2'si belediye (Sızır, Çepni), 35'i Köy olmak üzere 38 yerleşim biriminden oluşur.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeniler tarafından Gamirk (Ermenice: Գամիրք) olarak Telaffuz edilen Gemerek (Osmanlıca: ‏‏‏كمرك‏ - گمرك - گمهرك) ismine dair yeterince açıklayıcı herhangi bir yazılı bilgi mevcut değildir.[2]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının yakalanışı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gemerek Türkiye'deki sol akımı harekâtında bulunan Deniz Gezmiş'in de yakalandığı yerdir. 12 Mart Darbesinin ilk günlerinden sonra Yusuf Aslan ile birlikte Sivas'a gitmekteyken motosikletleri bozuldu. Bir ihbar sonucu polislerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan ile birbirlerini kaybettiler. Yusuf Aslan Şarkışla'da, Gezmiş ise 16 Mart 1971 Salı günü Gemerek'te etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri'ye getirildi.[3] "Deniz Gezmiş Ağıdı" adıyla bilinen türkünün içerisinde de bu konudan bahsedilmektedir.[4]

Coğrafi konumu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sızır Şelalesi

Sivas'ın batısında yer alan ilçenin, doğusunda Şarkışla, güneybatısında Kayseri, kuzeybatısında Yozgat bulunur. Yüzölçümü 1.150 km2'dir. Rakımı 1.200 m'dir. Karasal iklimin tesiri altındadır. Kışları soğuk, yazları sıcak ve kurak geçer. Maksimum 40 °C, minimum -34.4 derece sıcaklık görülür. Yılın 125-145 gününde don olayı yaşanır. Sızır kasabasının kuzey batısı ormanlık alanlarla kaplı olup bu bölgede çok sayıda yayla mevcuttur. Bunlardan bazıları, Hatabalanı, Kaymaklı, Tealtı, Tosun, Üsünkalin, Kısık, Oluk, Karamıklı ve Gevrekgil yaylalarıdır.

Sızır Çağlayanı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Sızır Şelalesi

Gemerek ilçesine bağlı Sızır beldesine yaklaşık 1 km mesafededir. Göksu Çayı üzerinde yer almaktadır. Yörede en sık ziyaret edilen gezi ve dinlenme alanlarından birisidir. Doğa yürüyüşü için uygun bir çevre alanı vardır. Çağlayanın yer aldığı alanın içerisinde çay bahçesi ve alabalık restoranı bulunmaktadır.[5]

Halk inanışları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Pur Dağı ve Küçük Pur Dağı üzerinde Güneş batarken bir atın şahlandığı ve üzerindeki kişinin bu atı dağın sırtında koşturduğuna dair bir söylenti vardır. Bu dağlar Kayseri'ye bağlı Akkışla ilçesi yakınlarındadırlar. Sivas - Kayseri otoyolu yakınlarda "Etlik" olarak bilinen bölgede tek başına bir mezar bulunduğu ve her Cuma geceleri ateş yandığı söylenir. Ayrıca Salı günü ile ilgili inanışlar da yaygındır. Salı günü yola çıkmanın uğursuzluk getireceğine ve örgü örülmeyeceğine inanılırken kışlık yiyeceklerin ağzının Salı günü açıldığında bereketli olacağı kabul edilir. Nuh peygamberin tavuğun göğüs kemiğine bakarak gemisini yaptığı yörede anlatılmaktadır.[6]

Halk kültürü araştırmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Gemerek ilçesi ve bağlı köyler oldukça zengin bir kültürel birikime sahiptir. 1970'li yıllarda Mehmet Güner Demiray tarafından başta Sivas Folkloru ve Türk Folkloru gibi dergiler olmak üzere pek çok süreli yayında Gemerek halk kültürü üzerine bir dizi derleme ve araştırma yazısı yayınlanmıştır. Bu yazılarda Gemerek yöresine özgü halk kültürü unsurlarından olan Yoğurt Bayramı, Bulgur Çekimi, Halillelle Oyunu, Yüzerlik, Firik gibi pek çok konu anlatılmıştır. Ayrıca tamamı Gemerek ile ilgili olan Üç Türkünün Üç Doğuş Hikâyesi, Halk Destanları, Atasözleri, Söylentiler ve Fıkralar, Batıl İtikatlar, Mahalli Deyimler ve Hikâyeler, Ninniler, İlençler ve Kakınçlar, Cenaze Töreni, Halk Hekimliği, Ad Koyma, Yöresel Yemekler, Maniler, Sünnet Düğünü, Masal ve Oyun Tekerlemeleri gibi derleme ve inceleme yazıları bu dergilerde basılmıştır. "Çevre İncelemesi" başlığıyla "Gemerek ve Köyleri" yazı dizisi ise 7 bölüm halinde yine Sivas Folkloru dergisinde yer almıştır.[7]

Gemerek'in Kuruluş Efsanesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Geçmiş zamanlarda Gemerek'in yeni kurulduğu dönemlerde cadıya, deve benzer bir yaratık yöredeki insanlara, sürülere musallat olur, gelip evlere girerek insanları kaçırır. Bir gün bütün insanların bir savaşa katılmak için yurtlarını terk etmesi gerekir.[8] Geride yalnızca bir kadın kalır. Kadın evinde yemek pişirmiş yağ eritmektedir. O esnada kapı çalınır. Yalnızlığın etkisiyle bir insan görmek umuduyla hiç düşünmeden, kim olduğunu sormadan kapıyı açar. Ama açmasıyla birlikte bayılır. Kendine geldiğinde karşısında başka hiçbir canlıya benzemeyen bir yaratık görür. Ama bu kez kendine hakim olur ve iyi davranarak içeri buyur eder. Erittiği yağa bal katarak birlikte yiyeceklerini söyler. Sonra da kızgın yağı getirerek dağ yaratığının üzerine döker. Bunun üzerine yaratık böğürerek kaçar ve ormana girerek kaybolur. O günden sonra bir daha kimse ilişmez yeni kurulan bu yerdeki evlere ve insanlara.[9]

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1955[10] 28.084 5.112 22.972
1960[11] 33.847 4.312 29.535
1965[12] 35.412 4.660 30.752
1970[13] 37.790 5.026 32.764
1975[14] 40.645 5.769 34.876
1980[15] 36.625 5.469 31.156
1985[16] 41.915 6.114 35.801
1990[17] 48.453 8.646 39.807
2000[18] 54.692 12.589 42.103
2007[19] 27.835 5.353 22.482
2008[20] 28.671 5.941 22.730
2009[21] 28.718 5.834 22.884
2010[22] 27.224 5.607 21.617
2011[23] 26.671 5.528 21.143
2012[24] 25.498 5.336 20.162
2013[25] 26.157 11.811 14.346
2014[26] 24.517 11.599 12.918
2015[27] 23.390 11.220 12.170
2016[27] 23.083 11.131 11.952
2017[27] 22.338 10.857 11.481
2018[27] 24.828 10.942 13.886
2019[27] 22.845 10.728 12.117
2020[27] 22.342 10.587 11.755

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fotoğraflar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Seyrantepe Giriş Kapısı ve Çeşme (Gemerek)
    Seyrantepe Giriş Kapısı ve Çeşme (Gemerek)
  • Seyrantepe (Gemerek)
    Seyrantepe (Gemerek)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Gemerek ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
  1. ^ "Gemerek Kaymakamı Büyükserin görevine başladı". 19 Ağustos 2022. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024. 
  2. ^ Kasaba ve Köyleri ile Gemerek Tarihi, Ali Bıyık, Berikan Yayınevi, Ankara 2009
  3. ^ Milliyet Gazetesi, 17/03/1971, 2. baskı
  4. ^ "Halk Kültürümüzde Sivas'ın Yeri - Sempozyum Bildirileri", 2003, Sayfa: 132, Aşık Veysel Kültür Derneği Yayınları, Kitap No: 3, Ankara, ISBN 975-6765-02-X
  5. ^ "Sızır Çağlayanı (Sivas Gemerek)". sivas.bel.tr. 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2017. 
  6. ^ Gemerek'te Batıl İtikatlar, Mehmet Güner Demiray, Sivas Folkloru Dergisi, Sayı: 11, Aralık 1973, Sayfa: 13-14 (Madde: 1,2,3 ve 13,14)
  7. ^ Sivas Folkloru Dergisi Kapsamında Yerel Türk Halkbilimi Dergiciliği Ve Araştırmacılığı Geleneği [1] 29 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gamze KÖSE, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Ankara, 2018, Sayfa: 246-248
  8. ^ Gemerek'in Kuruluş Söylencesi, Mehmet Güner Demiray, Folklor / Halkbilim Dergisi, Sayı: 2-3 (32-33), Haziran-Eylül 1984, Sayfa: 43-44
  9. ^ Sivas Efsaneleri, Kutlu Özen, 2001, Dilek Matbaası (Sayfa: 109)
  10. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  11. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  12. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  25. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  26. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  27. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Gemerek Nüfusu - Sivas". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Sivas Gemerek Nüfusu". nufusune.com. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gemerek&oldid=32650891" sayfasından alınmıştır