Hüseyin Hilmi - Vikipedi

İştirakçi Hüseyin Hilmi
Osmanlı Sosyalist Fırkası Umumi Katibi
Görev süresi 1910-1913
Türkiye Sosyalist Fırkası Umumi Katibi
Görev süresi 20 Şubat 1919 - 8 Mart 1922
Kişisel bilgiler
Doğum	1885 İzmir
Ölüm	16 Kasım 1922 (37 yaşında) İstanbul
Ölüm nedeni	Cinayet
Vatandaşlığı	Osmanlı İmparatorluğu
Milliyeti	Türk
Partisi	Türkiye Sosyalist Fırkası Osmanlı Sosyalist Fırkası
Mesleği	Gazeteci Siyasetçi
İmzası

Hüseyin Hilmi veya İştirakçi Hilmi (1885?^[1] İzmir – 16 Kasım 1922, İstanbul), Türk sosyalist siyasetçi. Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Türkiye Sosyalist Fırkası'nın kurucusu ve genel başkanı. Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyalizm düşüncesinde öne çıkan isimlerden biridir.

Hüseyin Hilmi'nin hangi yıl doğduğu tam olarak doğrulanamasa da İzmir'de doğduğu bilinmektedir. Gençlik yıllarında babasından miras kalan evi satarak Romanya'ya gittiği ve buradaki sol harekette etkilenerek sol siyaset ile ilgilenmeye başladığı bilinir.^[2][3]

1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilanından sonraki görece özgürlük ortamında sol ve sosyalist fikirleri savunan İştirak dergisini çıkarmaya başladı. İlk sayısı 26 Şubat 1909 yılında çıkan derginin ömrü kısa süreli olacak ve siyasi gerekçelerle 2 Eylül 1910 tarihinde kapatılacaktır. Dergi 1912 yılında tekrar açılacak ve Hüseyin Hilmi Bey ile o kadar özdeşleşti ki, Hilmi Bey artık İştirakçi Hilmi olarak tanındı.

15 Eylül 1910 yılında Osmanlı Sosyalist Fırkası kurulduğunda partinin önde gelen isimleri arasında yer aldı. Partinin ülkedeki örgütü güçlü olmasa ve Meclis-i Mebusan'a temsilci gönderemese de uluslararası örgütlerle temas halinde idi ve II. Enternasyonal üyesiydi. Hilmi, 1913 yılında Mahmut Şevket Paşa suikastının ardından İttihat ve Terakki tarafından başlatılan muhalefete yönelik tasfiye sonucunda Sinop'a sürüldü. I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar sürgünde kaldı ve 1918 sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi'ni izleyen günlerde İstanbul'a döndü.

1919'un şubat ayında İstanbul'da Türkiye Sosyalist Fırkası'nı kurdu. Partinin programı ve söylemi önceki partiye göre daha soldadır. Parti 1920 yılı içinde yoğun bir örgütlenme içinde bulundu ve özellikle İstanbul'daki tersane ve tramvay işçileri arasında yoğun olarak örgütlendi. Parti için en görkemli olay 1921 yılında işgal altındaki İstanbul'da 1 Mayıs kutlamalarını büyük bir işçi toplamıyla gerçekleştirmesi oldu.^[4] İşgal kuvvetlerinin engelleme girişimlerine rağmen gerçekleştirilen görkemli eylem gelecekteki işçi mücadelesi için ciddi etkiler bıraktı.^[5] Parti 1922 1 Mayıs'ına bu sefer yeni kurulan farklı örgütlerle birlikte katılacak ancak güç kaybetmeye başladı ve üye sayısında ciddi azalma yaşandı.

Hilmi Bey, 15 Kasım 1922 gecesi Kalkandereli Ali Haydar isimli bir polis tarafından vurularak öldürülmüştür. Ali Haydar Hilmi'yi öldürdükten sonra elinde cinayet silahıyla kaçmaya çalışırken silah sesi sonucu bölgeye gelen 2 bekçi tarafından yakalandı. Ali Haydar yakalandığında verdiği ifadede Hilmi Bey ile birlikte barhanede içtiklerini, sonradan eğlence mekanına gitmek için tramvaya bindiklerini söyledi. Olay yerine geldiklerinde Hilmi Bey'in sarhoşluk etkisi sonucu kendisine cinsel sarkıntılık yaptığını, bu yüzden kendi namusunu korumak için Hilmi Bey'i öldürdüğünü söyledi. Lakin sonradan ifadesini birtakım kişiler tarafından karanlıkta açılan ateş sonucu öldürüldüğü yönünde değiştirdi. Yargılanıp ceza aldığı bilinmekle birlikte sonradan cezasında indirim uygulandığı ya da salıverilip verilmediği bilinmemektedir.

Hüseyin Hilmi'nin ölümünün ardındaki gerçekler aydınlatılamamış olsa da faili meçhul şekilde devlet eliyle öldürülmüş olduğu (özellikle de polis şefinin azmettirdiği/emir verdiği iddia edilmiştir) kabul edilmektedir.^[6]

İştirakçi Hilmi ile ilgili yorumlar çok çeşitlidir. Modern sol siyaset üzerine yazan yazarlardan Mete Tunçay, Fethi Tevetoğlu, Aclan Sayılgan ve Yalçın Küçük, Bezmi Nusret Kaygusuz^[7] Hilmi'yi geçimini soldan sağlayan, derbeder bir kişi olarak resmetmişler ve Baha Tevfik’in elinde adeta bir kukla olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ayrıca fikirlerinin sosyalizan değil sadece ilerici sayılabileceğini iddia ederek liberal bir aydın olarak tanımlamışlardır. Ayrıca genel olarak kabul edilen bir varsayıma dayanan yorumlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda o dönemde işçi sınıfı bulunmadığından işçi sınıf ideolojisi olan sosyalizmin de olamayacağı belirtilerek, sosyalist bir partinin kurulması dayatmacılık ve maceracılık olarak hor görülmüştür. Hilmi ise yayınlarında bu savlara cevap verecek, gerçekleştirdiği işçi örgütlenmesiyle ciddiye alınması gerektiğini gösterecektir. Kurulmasına öncülük ettiği işçi örgütleri kuruldukları iş kollarında ileride çok güçlü sınıf hareketi geliştirecek kaynaklar olacaktır.^[8] Hilmi sosyalizme dair fikirlerini Mütareke döneminde yayınladığı İdrak isimli gazetedeki seri yazılarda sıralama şansı bulur. Buradaki “Sosyalizm Nedir?” yazı dizisi Marksist literatürü Türkçeye çevirme girişiminin başlangıcıdır. Ülkedeki kapitalist sistemi eleştiren Hilmi, işçi hayatı, sermaye ve saltanat ilişkileri gibi konulara eğilir. O dönemdeki milliyetler meselesinde halkların bir arada yaşamasını savunur, reji idaresini eleştirir.

• Foti Benlisoy ve Y. Doğan Çetinkaya, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce cilt 8, Sol İletişim Yayınları, 2007 İstanbul içinde s. 165-183.pdf 21 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Y. Doğan Çetinkaya, “Sosyalizmi İdrak Etmek: Bir Mütareke Dönemi Gazetesi,” Mete Tunçay’a Armağan, İstanbul: İletişim Yayınları, 2007, pp. 499–536.pdf 21 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hıfzı Topuz, Özgürlüğe Kurşun, Remzi Kitabevi
• Dr. Yusuf Tekin, Türkiye'de İlk Sosyalist Hareket "İştirak Çevresi”nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme 1 4 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.