Kutluğ Kağan Yazıtı - Vikipedi

Kutlug Kağan Yazıtı, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kurucusu İlteriş Kağan’a ait olduğu düşünülen yazıttır. 2019'da Arhangay'daki Nomgon Ovası'nda çalışmalarına başlayan Türk Akademisi ile Moğolistan Arkeoloji Enstitüsünden bilim insanları, Temmuz 2022'de başlayan çalışmalarında m.s. 700. yıla ait yaklaşık 250 metrekarelik bir kurganda yapılan kazıda keşfettikleri külliyede ağustos ayında iki yüzü Göktürkçe ve bir yüzü Soğdca yazılmış bir taş bulmuştur. Yazıtın İkinci Göktürk Kağanlığı'nı yeniden canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan adına dikildiği sonucuna varılmıştır.^[1] İlk araştırmalarda yazıtın üzerinde "Tanrı", "Türk", "Kutlug", "tümen" gibi bir dizi kelime tespit edilmiştir. "Türk" adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir.^[2][3]

Bu anıt kompleksi, 1889 ve 1897'de Moğolistan'da bulunan Orhun Yazıtları'ndan (Kül Tigin ve Bilge Kağan'ın anıtları) sonra üçüncü önemli keşif olarak görülmektedir.^[4][5]

Erkin Ekrem, yazıtın Kapgan Kağan'a ait olduğunu düşünmektedir.^[6]

70x74,5 cm uzunluk ile yüksekliğe sahip olan yazıt, 19 cm genişliğindedir.^[3][7] Tüm yönlerinde metinler yer almaktadır. Yazıtla ilgili yapılan ön çalışmalara göre yazıtın ön yüzünde 19 satır yer almakta ve bunlardan 12 satırın durumu iyi olarak belirtilmiştir.^[7] Yazıtın okunan kısımları şöyledir:^[7]

Transkripsiyon Ud yïl: toquzunč: ay: …[……….] …… …..Teŋri: oγlu: [……….] Qutluγ qaγan: Türük [……….] Ur oγlum: M[k]ön…..yü…[……….] Biziŋ:öŋlig:..t.. [……….] es[?] : Ïtdïm: bizi: yat: er: [……….] Yerde: …..tuz…..[……….] Tümen: Tümen: [……….] es[?] el[is]ig [?]:küčüg: biz[ber-?] Atadïm: bi tidim [……….] es[?] : Qop ešti [……….]

Türkçe çevirisi İnek yılı: dokuzuncu ay …… ..Tanrı oğlu Kutlug Kagan: Türk Erkek çocuklarım, köz... Bizim güzel.... Etdim: Bizi yabancı: erler.... Yerde.. On bin: on bin İşimi gücümü ver... Tayin ettim (unvan verdim): bi..tidim.. Tamamı eşitti