Valide sultan - Vikipedi

Bu madde Valide Sultan (Padişahın Annesi) hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Valide Sultan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Valide Sultan
Resmî ikamet
Oluşum30 Eylül 1520
Açılışı yapanAyşe Hafsa Sultan
Kaldırılma11 Aralık 1904
Son sahibiRahîme Perestû Sultan

Valide sultan (Osmanlıca: والده سلطان), Osmanlı padişahlarının saltanatları sırasında hayatta olan annelerine verilen ünvandı.

Kaynaklarda "vâlide-i pâdişâh", "vâlide-i saâdetpenâh", "mehd-i ulyâ-yı saltanat" şeklinde de geçmektedir. Kösem Sultan "ümmü’l-mü’minîn", Pertevniyal Sultan "ümmü’l-cihân" unvanlari kullanılmış ve Hatice Turhan Sultan devlet adamı ve tarihci Defterdar Sarı Mehmed Paşa tarafından, ölümü vesilesiyle "devletin bir rükn-i rekîni" olarak niteledirilmiştir.[1]

İlk valide sultan Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Ayşe Hafsa Sultan[2] olmak üzere Osmanlı padişahları tahta çıktıkları zaman anneleri de Valide Sultan unvanını alarak büyük bir siyasi güce ve oldukça yüksek miktarda bir gelire sahip olurlardı. Valide Sultanlar bu geliri genellikle hastane, külliye, cami ve medrese inşa ettirmek için kullanırlar, bazen de fakirlere yiyecek dağıtmak, sünnet ettirmek, düğün yapmak gibi hayır işleri yaparlardı.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Sultan tarafından yaptırılmış Pertevniyal Valide Sultan Camii

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayşe Hafsa Sultan'ın padişah üzerinde etkisi çok büyük olmuştur.[1] Zira kendisi ilk Valide Sultandır. Onun dışında Valide Sultanlar genellikle siyasete karışmazlardı. Ancak kadınlar saltanatı adı verilen dönemde başlatıcısı Hürrem Sultan ve diğerleri ; Nurbanu Sultan, Safiye Sultan ve özellikle Kösem Sultan devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.

Kösem Sultan oğlu IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında olduğu için naiplik sıfatıyla devleti bizzat yönetmiştir. Ancak IV. Mehmed'in annesi Turhan Hatice Sultan'la birlikte Valide Sultan'ların etkisi tekrar azaldı, tekrar geleneksel görevleri olan hayır işlerine döndüler.[3]

İstanbul'da Safiye Sultan tarafından yaptırılmış Yeni Cami

Osmanlı Devleti'nin son dönemlerindeki Valide Sultanlardan Bezmialem Sultan ve Pertevniyal Sultan İstanbul'daki birçok saray, cami, hastane ve okul inşaatlarına imzalarını atmışlardır. Osmanlı Devleti'nin en son Valide Sultanı II. Abdülhamid'in manevi annesi Piristû Kadın Efendidir. Padişahın öz annesi olmamasına rağmen padişah tarafından Valide Sultanlık unvanına getirilmiş, 1904 yılındaki ölümüne kadar bu görevde kalmıştır. II. Abdülhamit'ten sonraki padişahlar tahta çıktıklarında anneleri ölmüş olduklarından 1904 yılında Valide Sultanlık kurumu sona ermiştir.

Saltanat Naibeliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kimi zaman padişahlar küçük yaşta tahta geçtiklerinden anneleri onların adına hükümler vererek ya da oğulları ile istişare ederek kararlarında etkili olurlardı. Buna ilk örnek olarak Valide Handan Sultan verilebilir.[4] Çünkü Leslie Pierce'a göre oğlu adına bizzat devleti yönetmiştir.[5] Ardından gelen Valide Halime Sultan oğlunun akli dengesi yerinde olmadığından da naibe olarak devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur. Daha sonra Şubat 1618'de 2.Osman tahta çıkmıştır. Annesi Valide Mahfiruz Sultan da oğlunun tahta çıkışından kendisinin ölümüne (28 Ekim 1620) kadar saltanat naibesi olarak devleti idare etmiştir.

Ancak bu kısa süreli dönemlere karşın Valide Kösem Sultan 10 seneyi aşkın zaman naibelik yapmıştır.[6] Daha sonra kendisinden kurtulduktan sonra gelini Turhan Valide Sultan da devleti yönetmiş ve onunla da naibelik kurumu son bulmuştur.

Büyük Valide Sultan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vâlide-i Kebīre ya da Büyük Valide Sultan, oğlu vefat ya da tahtan indirilme sebebi ile yeni tahta geçen padişahın döneminde de Valide Sultan makamını taşıyan kişinin unvanıdır. Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed, tahta çıkar çıkmaz Safiye Sultan'ı Eski Saray'a göndermişti.[7] Çünkü Safiye Sultan oğlu öldüğü için Valide Sultanlık makamını kaybetmişti.

Bu bir emsal teşkil etmiş olacak ki; IV. Mehmet döneminde Kösem Sultan 25 yıl boyunca çok etkin bir rol oynadığı için devlette söz sahibi kişiler Turhan Sultan'ı istemediler ve yeni bir makam arayışı içine girdiler.

Bütün bu hadiselerin sonunda Vâlide-i Kebīr yani Büyük Valide Sultan makamı ile Kösem Sultan iktidarı yeniden ele geçirdi. Turhan Sultan ise 'Vâlide-i Sagīr' (küçük valide) adı ile anılmaya başlandı.

Valide sultanlar listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vâlide Hâtûn Adı Oğlu olan Padişah Eşi olan Padişah Asıl Adı Uyruğu Vâlide Hâtûnluk Süresi
Nilüfer Hâtûn I. Murad I. Orhan Holofira Rum 1362 - 1383
Devlet Hâtûn I. Mehmed I. Bayezid Devlet Türk - Kütahya, Germiyanoğulları Beyliği 1413 - 1414
Emine Hâtûn II. Murad I. Mehmed Emine Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği 1421-1449
Hümâ Hâtûn II. Mehmed II. Murad Hatice Âlime Devrekani - Kastamonu, Candaroğulları Beyliği 1444-1446
Sitti Mükrime Hatun II. Bayezid II. Mehmed Mû’kerime Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği (Not 1)
Emine Gül-Bahar Vâlide Hâtûn (Not 2) II. Bayezid II. Mehmed Emine Arnavut - Kosova 1481-1492
II. Gülbahar Hatun I. Selim II. Bayezid Külbahar Rum - Kolhis / Laz - Laziǩa (Not 3)
Ayşe Hâtûn I. Selim II. Bayezid A’işa Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği (Not 3)
Vâlide Sultan Adı Oğlu olan Padişah Eşi olan Padişah Asıl Adı Uyruğu Valide Sultanlık Süresi
Ayşe Hafsa (A’işa Hâfize) Vâlide Sultân I. Süleyman I. Selim (?) Kırım Tatarı 1520-1534
Afife Nûrbânu Vâlide Sultân III. Murad II. Selim Cecilia Baffo Páros, Kiklad Adaları(?) 1574-1583
Sâfiye Vâlide Sultân III. Mehmed III. Murad Sofia Arnavut veya Venedikli 1595-1603
Handan Vâlide Sultân I. Ahmed III. Mehmed (?)[8] Çerkes 1603-1605
Halime Vâlide Sultan I. Mustafa III. Mehmed (?)[9] Abaza 1617-1618
1622-1623
Mâh-Firûze Hatice Vâlide Sultân II. Osman I. Ahmed Hansuret Bikeç[10] Çerkes, Kabardey Hanedanı[10][11] 1618-1620
Meh-Peyker Kösem Vâlide Sultân IV. Murad
I. İbrahim		 I. Ahmed Anastasia Bosnalı veya Yunan 1623-1648
Hatice Turhan Vâlide Sultân IV. Mehmed I. İbrahim (?)[12] Ukraynalı[13] veya Çerkes[12] 1648-1682
Saliha Dil-Âşûb Vâlide Sultân II. Süleyman I. İbrahim (?)[14] (?)[14] 1687-1689
Emetullah Rabia Gülnuş Vâlide Sultân II. Mustafa
III. Ahmed		 IV. Mehmed (?)[15] Resmo(?) - Girit, Venedik Cumhuriyeti 1695-1715
Salihâ Sebkati Vâlide Sultân I. Mahmud II. Mustafa (?)[16] (?)[16] 1730-1739
Şâh-Süvar Vâlide Sultân III. Osman II. Mustafa (?)[17] (?)[17] 1754-1756
Mihr-î-Şah Vâlide Sultân III. Selim III. Mustafa (?) Gürcü[18] 1789-1805
Ayşe Sineperver Vâlide Sultân IV. Mustafa I. Abdülhamid (?)[19] (?)[19] 1807-1808
Nakş-î-Dil Vâlide Sultân II. Mahmud I. Abdülhamid (?)[20] Gürcü[21] 1808-1817
Bezm-î-Alem Vâlide Sultân Abdülmecid II. Mahmud (?)[22] Gürcü(?)[23] 1839-1853
Pertav-Nihâl (Pertevniyal) Vâlide Sultân Abdülaziz II. Mahmud (?) Çerkes(?)[24] 1853-1876
Şevk-Efzâ Vâlide Sultân V. Murad Abdülmecid (?)[25] Çerkes[25] 1876-1876
Rahîme Piristû Vâlide Sultân II. Abdülhamid (üvey oğlu) Abdülmecid Râhime Osmanlı Çerkes -Ubuhlar Kabilesi 1876-1904

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Not 1: Öz annesidir, ya oğlu padişah olmadan önce vefat etmiştir, veyahutta bir başka nedenle Vâlide Sultân olamamıştır.
  • Not 2: Öz annesi değildir ama onu büyütmüştür ya da mânevî annesi olarak Vâlide Sultân olmuştur.
  • Not 3: Öz ve mânevî anneleri farklı kaynaklarda farklı olarak bertilmektedir.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Akyıldız, Ali (2012) "Valide Sultan TDV İslam Ansiklopedisi Cilt:42, sayfa:496, 'Valide Sultan' maddesi
  2. ^ Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press US. ISBN 9780195086775
  3. ^ Gelişim Hachette Ansiklopedisi 9.Cilt sf.3097
  4. ^ Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Universitesi Ph.D. doktora tezi, Say:126 
  5. ^ Leslie P. Peirce, The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, The İmperial Harem Instution, Oxford University Press, Sayfa: 127
  6. ^ Türkiye Diyanet Vakfı, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, Basım Yılı 2002, Sayfa: 274, 275
  7. ^ Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Üniversitesi Ph.D. doktora tezi, Say.:126 
  8. ^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, Sayfa: 219
  9. ^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, Sayfa: 237
  10. ^ a b "Mahfiruz Hatice Sultan - Mahfiruz Sultan'in gerçek adi nedir? - Wattpad". www.wattpad.com. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2022. 
  11. ^ author., Uluçay, M. Çağatay,. Padişahların Kadınları ve Kızları. ISBN 975-16-0461-3. OCLC 1030103290. 
  12. ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 245
  13. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, s. 423
  14. ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları. s. 253
  15. ^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 266
  16. ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 286
  17. ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, s. 288
  18. ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Osmanlı tarihi: cilt. Karal, E.Z. Nizam-ı Cedit ve Tanzimat devirleri, 1789-1856 (1957), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1961, pp. 13, 16.
  19. ^ a b Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 354
  20. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 32, sayfa: 343
  21. ^ Necdet Sakaoğlu (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 356. ISBN 978-9-753-29623-6. 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2018.  (Nakşîdil Sultan Gürcü asıllıdır).
  22. ^ Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 383
  23. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 108
  24. ^ TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 34, sayfa: 239
  25. ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 421
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Valide_sultan&oldid=33417137" sayfasından alınmıştır