Ottoman Railway Company - Vikipedi

Ottoman Railway Company (ORC)
Osmanlı Demiryolu Şirketi

Tür	Demiryolu şirketi
Akıbeti	1935 yılında TCDD tarafından satın alınarak feshedildi.
Ardıl	TCDD (İzmir-Alsancak – Eğirdir demiryolu / TCDD 3. Bölge)
Kuruluş	1856 (167 yıl önce) (1856)
Feshedilme	1935 (89 yıl önce) (1935)
Genel merkezi	İzmir , Osmanlı İmparatorluğu (1856 – 1922) Türkiye (1923 – 1935)
Şube sayısı	5
Önemli kişiler	Edward Purser
Öz sermaye	1.2 Milyon Sterlin
Dipnotlar / referanslar Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir – Aydın Demiryolu'nu inşa eden ve işleten şirket

Ottoman Railway Company, (Türkçe: Osmanlı Demiryolu Şirketi; rapor işareti: ORC), İzmir merkezli olmak üzere Ege Bölgesi'nde 1856 – 1935 yılları arasında faaliyet gösteren ve Anadolu'daki ilk demiryolu hattı olan İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu inşa eden ve işleten İngiliz demiryolu şirketidir.^[1]

Osmanlı hükûmeti, İngiliz sermayeli Ottoman Railway Company'ye (ORC) 22 Eylül 1856'da İzmir'den Aydın'a demiryolu inşa edilmesi için imtiyaz vermiştir. Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen incir başta olmak üzere çeşitli tarım ürünlerinin İzmir Limanı'na daha hızlı getirilmesini sağlayarak ihracatı kolaylaştırmaktı. Şirket, 1912 yılı itibarıyla, ana demiryolu hattını önce Denizli'ye sonra da Eğirdir'e uzatmanın yanı sıra İzmir'deki kasabalara da (Ödemiş ve Tire) şube hatlarını inşa etti. Ancak ilk hedefi olan Konya'ya ulaşmayı başaramadı ve bölgesel bir demiryolu şirketi olarak çalışmaya devam etti. Ayrıca, şirket, İzmir'in güneyinde işletilen banliyö tren hizmetinde de önemli rol oynadı. 1912 yılında şirket tarafından 3 banliyö tren rotası (Buca, Seydiköy, Ödemiş) işletilmekteydi.

ORC Şirketi 1 Haziran 1935'te TCDD tarafından satın alınarak feshedilmiş ve şirkete ait tüm demiryolu hatları TCDD'nin denetimine girmiştir.^{[note 1][3]}

Osmanlı hükûmeti, 22 Eylül 1856'da İzmir-Alsancak – Aydın demiryolu'nu inşa etme ve 50 yıllığına işletme imtiyazı ORC Şirketi'ne verdi. Başlangıçta, hattın 1 Ekim 1860 tarihinde hizmete girmesi ve imtiyazın bu tarih itibarıyla geçerli olması üzerine anlaşılmıştı. Ancak inşaat süresi ve maliyeti göz ardı edildiğinden ve 1,2 Milyon Sterlin olan başlangıç sermayesinin çok az olmasından dolayı, hattın tam anlamıyla hizmete girmesi ancak 1866 yılında mümkün oldu.

Hattın ilk bölümü olan Alsancak – Seydiköy arası 30 Ekim 1858 tarihinde hizmete girdi. Bu hat, Anadolu'daki ilk, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki, 1856 yılında Mısır Eyaleti'nde hizmete giren Kahire - İskenderiye demiryolu hattından sonra, ikinci en eski demiryolu hattıydı. ORC ek yeni imtiyazlar kazanarak hattı 1912 yılında Eğirdir'e kadar uzatmayı başardı. Ayrıca şirket 1921 yılında, 1870 yılından beri işlettiği Şirinyer – Buca şube demiryolu'nun^[4] da mülkiyetini kazandı.

Şirketin amacı, Ege Bölgesi'nin güney ve güneydoğusunda çıkarılan madenler ile Küçük Menderes ve Büyük Menderes ovalarında yetiştirilen çeşitli tarım ürünlerini İzmir Limanı'na daha hızlı ulaştırmak ve ihracatını yapmaktı. Ancak bu hattaki yoğunluk büyük miktarda gelir elde etmek için yeterli değildi ve şirket yüksek miktarda kâr elde edemiyordu. Bu noktada, şirket için tek çıkış yolu demiryolu hattını Anadolu'nun içlerine doğru genişletmekti, ancak şirket Afyonkarahisar ya da Konya'ya demiryolu hattı inşa etme imtiyazını kazanamadı. Nitekim demiryolu imtiyazları oldukça siyasi kararlardı ve İngiliz seçmenleri de kendi hükûmetlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na demiryolu hattı inşa etmesinde yardımcı olmasını Hindistan ve Orta Doğu'daki İngiliz menfaatlerine aykırı buldukları için istemiyorlardı. Ancak öte yandan Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie (Türkçe: Osmanlı Anadolu Demiryolları; rapor işareti: CFOA) Şirketi'nin Afyonkarahisar ve Konya'da demiryolu inşa etme imtiyaz elde etmesi üzerine, ORC Şirketi işlettiği demiryolu hattının daha fazla uzatılabilmesi için Osmanlı hükûmetine lobicilik faaliyetinde bulundu.

Sonuç olarak, ORC daha çok bir sömürge demiryolu şirketi gibi hareket ediyordu ve hammadde ve tarım ürünlerinin ihracatını ve mamüllerin ithalatını kolaylaştırmak için hinterlandı büyük bir limanla (İzmir Limanı) bağlantı sağlama amacındaydı. ORC, Osmanlı'daki kötü planlamalardan dolayı, İzmir-Basmane – Kasaba (Turgutlu) demiryolu (SCR&SCP) hattında olduğu gibi, İzmir ile Konya gibi önemli şehirlerin bütünleşmesinde rol oynayamadı.

ORC'nin ana demiryolu hattı üzerinde pek çok tren istasyonu ve tesis vardı. İstasyonlar arasında en büyük tesise sahip olanı Alsancak Garı'ydı. Burada bulunan Alsancak Bakım Atölyesi hizmete girdiğinde Osmanlı İmparatorluğu sınırlarındaki en büyük bakım atölyesiydi. Pek çok kasabada da istasyonların yanında küçük yük depoları bulunmaktaydı. ORC'nin Alsancak ve Denizli'de iki adet lokomotif bakım atölyesi ve vagonlar için ise Alsancak, Cumaovası, Tire, Aydın, Denizli ve Dinar'da bakım atölyeleri bulunmaktaydı.

• Trains of Turkey Sayfası - Ottoman Railway Company31 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Zamanın Tanıkları: Bozkurt ve Çardak Tren İstasyonları21 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.