Partça - Vikipedi

Partça
𐭐𐭄𐭋𐭅𐭀𐭍𐭉𐭂
BölgePart İmparatorluğu
DönemMÖ 248 – MS 224 arasında imparatorluk dili, MS 3. yüzyıldan itibaren Orta Farsça Partçanın yerini almıştır
Dil ailesi
Dil kodları
ISO 639-3xpr
Glottologpart1239[1]

Partça, (Partça: 𐭐𐭄𐭋𐭅𐭀𐭍𐭉𐭂) aynı zamanda Arsasid Pehlevicesi olarak da bilinmektedir, tarihte Part ülkesinde (İran'ın kuzeybatısı ve Horasan'ın büyük bir kısmını içine dahil eden alan) konuşulan ve günümüzde kaybolmuş bir Kuzeybatı İrani dili.[2] Partça Part İmparatorluğu (MÖ 247-MS 224) ve dominyonları Arsak Krallığı, İberya Krallığı ve Albanya Krallığı'nın resmî devlet diliydi. Partça, İskitçe, Sakaca, Soğdca ve Harezmce ile aynı dönemde konuşulmuş İran dillerinden biridir.[3]

MÖ 1. yüzyılda taş üzerine yazılmış Partça metin

Günümüzde konuşulan bazı kuzeybatı İran dillerinin Part dilinin günümüzdeki kalıntıları ya da Partçanın kuzey İran ve Doğu Anadolu boyunca konuşulan farklı lehçelerinin günümüze ulaşmuş kalıntıları olabileceği dil bilimciler tarafından belirtilmiştir. Alman dilbilimci Jost Gippert, Eski Azericeden türeyen Azeri dilleri kolu içinde sınıflandırılan[4] Zaza dilinin fonetik (ses bilgisi), morfoloji (şekil bilgisi), sentaks (söz dizimi) ve leksik (kelime hazinesi) bakımından Partça ile çok yakın ilişkili olduğunu ve Partça ile birçok ortak sözcük taşıdığını tespit etmiş ve Zazacanın Partçanın günümüze ulaşan bir kalıntı lehçesi olabileceği ifade etmiştir.[5][6][7] Zazaca dışında Simnanca, Sengserce gibi Simnan dillerinin de Partçanın günümüze ulaşan kalıntıları olabileceği değerlendirilmiştir.[8][9] Simnanca ve Sengserce, Zazacaya benzer biçimde ergatiflik[10] ve gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır[11] ve Zazaca ile yakından ilişkilidir.[12]

Partça İmparatorluk dili olarak kullanıldığı dönemde İran dillerinin dışında Hint-Avrupa dilleri içinde başlı başına farklı bir dil kolunu oluşturan Ermeniceyi de önemli ölçüde etkilemiştir. Ermenicenin sözcük dağarcığının önemli bir kısmı Partçadan alıntılanan sözcüklerden oluşmaktadır. Pek çok Partça sözcük Ermenicede günümüze ulaşmıştır.

Partça Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri grubunun Kuzeybatı İran dilleri koluna bağlıyken, Orta Farsça aynı grubun güneybatı koluna bağlıdır.[13][14] Windfuhr, Kürtçe dilini Med diliyle temellendirse de, Part diliyle de benzerlik taşıdığını belirtmiştir.[15][16][sayfa belirt] Buna karşın Kürtçe genel olarak kuzeybatı kolu içinde sınıflandırılsa da diğer kuzeybatı kolu dillerinin aksine kuzeybatı kolunda bulunmayan, güneybatı koluna ait birçok özellik taşımaktadır[7] ve kuzeybatı İran dilleri ve güneybatı İran dilleri arasında konumlandırılmaktadır.[17][18]

Bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Parthian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ "Parthian". Glottolog. 2024. 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024. 
  3. ^ Baghbidi, Hassan Rezaei (2004). "Parthian History and Language". Iran Chamber Society. 6 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2024. 
  4. ^ "Adharic". Glottolog. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2024. 
  5. ^ Gippert, Jost (6 Haziran 2022) [4 Mayıs 1996]. "Zazacanın tarihsel gelişimi". Dursun, Hasan tarafından çevrildi. Zazaki.de. 26 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2024. 
  6. ^ Keskin, Mesut (2012). "Orta ve Eski İrani Dillerin Zazacaya Tuttuşu Işık". ResearchGate. Open Publishing. 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  7. ^ a b Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages" (PDF). Iran Chamber. Open Publishing. Erişim tarihi: 4 Aralık 2023. 
  8. ^ Borjian, Habib (2008). "The Komisenian Dialect of Aftar". Archiv Orientální. Cilt 76. ss. 379-416. doi:10.7916/D8N02H9X. 
  9. ^ Lecoq, Pierre (1989). "Les dialectes caspiens et les dialectes du nord-ouest de l'Iran". Schmitt, Rüdiger (Ed.). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag. ss. 296-314. 
  10. ^ Borjian, H. (2021). Essays on Three Iranian Language Groups: Taleqani, Biabanaki, Komisenian (Vol. 99). ISD LLC.
  11. ^ Rezapour, Ebrahim (2015). "Word order in Semnani language based on language typology". IQBQ. 6 (5): 169-190. 
  12. ^ "İran Dilleri". 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2013. 
  13. ^ "Iranian languages". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2017. 
  14. ^ "Iran Chamber Society: History of Iran: Parthian History and Language". www.iranchamber.com. 7 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2017. 
  15. ^ Frye, Richard N. (Richard Nelson), 1920-2014. (1984). The history of ancient Iran. München: C.H. Beck. ISBN 3-406-09397-3. OCLC 12555083. 
  16. ^ Windfuhr, Gernot (1975), "Isoglosses: Persler ve Partlar, Kürtler ve Medler Üzerine Bir Taslak", Monumentum HS Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457-471. 
  17. ^ MacKenzie, David N. (1961). "The Origins of Kurdish". Transactions of the Philological Society. ss. 68-86. 
  18. ^ Windfuhr, Gernot (2009). The Iranian Languages (İngilizce). Routledge. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Partça&oldid=33022918" sayfasından alınmıştır