Küçük Satürn Harekâtı - Vikipedi

Küçük Satürn Harekâtı
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Küçük Satürn Harekâtı sırasında Sovyet ilerleyişi.
Tarih 12 Aralık 1942 – 18 Şubat 1943 Bölge Don Nehri - Donets Nehri arası, Rusya, SSCB Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya  İtalya  Macaristan  Romanya
Komutanlar ve liderler
Josef Stalin Fyodor Kuznetsov Dmitri Lelyuşenko Vasil Herasimenko Filipp Golikov	Adolf Hitler Erich von Manstein Erhard Raus Edwald von Kleist Italo Gariboldi Gusztáv Jány Petre Dumitrescu

Küçük Satürn Harekâtı, II. Dünya Savaşı'nın Doğu Cephesi'nde, Stavka'nın (Sovyet Yüksek Komutanlığı) gerçekleştirdiği bir karşı taarruzdur.

Kızıl Ordu'nun başarıyla yürüttüğü Uranüs Harekâtı sonunda, Alman 6. Ordu'sunun tamamı, 4. Panzer Ordusu'nun bir kısmı ve bazı Almanya'nın müttefiki ülkelerden birlikler Stalingrad'da kuşatılmıştı. Stavka, Uranüs Harekâtı ardından, Kafkasya'daki ileri hareketi durdurulan Alman A Ordular Grubu'nun geri bağlantısını kesmek için, Satürn Harekâtı kapalı adıyla ikinci bir genel taarruz planı daha hazırlamıştı. Ancak Stalingrad'da kuşatılan birliklerin hesaplanandan daha güçlü bir kuvvet olduğunun anlaşılması üzerine Satürn harekkatı'nın uygulamaya konulması bir an için aksadı. Ardından Alman Yüksek Komutanlığı, Stalingrad'daki birliklere ulaşmak için Kış Fırtınası Harekâtı kapalı adıyla bir karşı taarruz başlattı. Bunun ardından Satürn Harekâtı için düşünülen bazı birliklerin Alman ileri harekâtını karşılamakta kullanılması gereği ortaya çıkmıştır. Stavka, Satürn Harekâtı'nı daha dar kapsamlı bir plana tadil ederek Küçük Satürn Harekâtı'nı başlattı. Bu harekâtla, öncelikle Alman Kış Fırtınası Harekâtı'na katılan kuvvetlerin geri bağlantısının kesilmesi amaçlanmıştır.^[1]

Alman Güney Ordular Grubu 17 Mayıs'ta ilerleyen Sovyet ordularına karşı bir karşı taarruz başlatmış, bunun devamında gerçekleşen İkinci Harkov Muharebesi ile Sovyet ordularını ağır bir yenilgiye uğratmıştı.^[2] Mavi Durum kapalı adıyla planlanan 1942 yaz genel taarruzu ise 28 Haziran'da, Kafkasya petrol sahalarını ele geçirmek amacıyla başlatılmıştı.^[3] General Hermann Hoth'un 4. Panzer Ordusu Voronej'i 7 Temmuz'da ele geçirdi^[4] ve bölgedeki Kızıl Ordu direncini ciddi bir tehdit altına aldı.^[5] General von Kleist komutasındaki 1. Panzer Ordusu Ağustos ayı başlarında Rostov'un 500 km güneyindeki^[6] Maykop petrol sahasına ulaştı. Rostov, 23 Temmuz'da 4. Panzer Ordusu tarafından alınmıştı.^[7] Hızlı Alman ilerlemesi Sovyetler Birliği'nin güney bölgelerini koparmak ve İran üzerinden gelen Amerikan yardım (Kiralama - Ödünç Verme Antlaşması) ulaşım hattını kesme tehdidi yaratmıştır.^[8] Ancak taarruzu güçten düşmeye başladı. Bu durumu yaratan esas nedenler taarruzun demiryolu hatlarından sağlanan ikmalinde karşılaşılan güçlükler ile asıl taarruzu yürüten çevik ileri unsurların akaryakıt sıkıntısı ve insangücü açığıdır.^[9] Örneğin bazı panzer tümenlerinde tank sayısı 54'e düşmüştür.^[10]

Uranüs Harekâtı Stavka'nın Stalingrad'daki Mihver kuvvetleri kuşatmayı amaçlayan stratejik taarruzuna verilen kapalı addır. Taarruz, Stalingrad Muharebesi sürerken uygulamaya konulmuştur. Uranüs Harekâtı'nın planlaması, 1942 yılı Eylül ayı ortalarından itibaren başlatıldı.^[11] Bu stratejik taarruzla eş zamanlı olarak Alman Merkez Ordular Grubu'nu ve Kafkasya'daki Mihver kuvvetlerini imha etmek üzere ayrı planlamalar da yapılmıştır. Cephe hattının güneyde fazlasıyla ileri çıkması Sovyet planlamacıları için bir fırsat sağlamıştır. Bu çıkıntının kanatlarının, zayıf donanımlı ve çok uzun cephe hatlarını tutmakta olan Rumen ve İtalyan birliklerince korunuyor olması^[12] da ayrıca bir fırsat yaratmaktadır. Bu fırsatların kullanılması, taarruz çıkış hatlarının (güneyde ve kuzeyde) Rumen birliklerinin cephe hattına yönelmesiyle sağlanmış oldu. Bu Mihver ordularının, Sovyet zırhlılarını karşıması için gerek duyulan ağır silahları yoktu. Genel taarruza 19 Kasım 1942 günü şafağında başlandı. Stalingrad'ın kuzeyinden ve güneyinden taarruz eden kuvvetlerin öncü unsurları 22 Kasım'da Don Nehri üzerindeki Kalaç'ta temas kurarak kuşatmayı tamamladılar.^[13] Bu kuşatma kolları iç ve dış çemberler olarak planlanmıştı. İç çember Stalingrad'daki Mihver kuvvetleri kuşatacak, dış çember ise kuşatmaya derinlik kazandıracaktı, hem içeriden yapılması olası bir çıkış hareketi için derinlik oluşturacak, hem de dışarından yapılacak bir yarma hareketi için savunma hattı oluşturacaktı.^[14] Sonuçta Uranüs Harekâtı, bir kısım Mihver kuvvetini Stalingrad'da kuşatmayı başarmıştı.

Stalingrad'daki Mihver kuvvetler çevresindeki Sovyet kuşatmasını yararak bu birliklerle temas kurmayı amaçlayan Kış Fırtınası Harekâtı, B Ordular Grubu yerine geçmek üzere yeni teşkil edilen Don Ordular Grubu tarafından 12 - 23 Aralık 1942 tarihleri arasında icra edilmiştir. Don Ordular Grubu Komutanlığı'na, Leningrad'dan geri çağrılan Mareşal Erich von Manstein atanmıştır. Kasım ayı sonlarına doğru Kızıl Ordu, Uranüs Harekâtı'nın operatif hedefine ulaşarak Stalingrad'daki Mihver kuvvetleri kuşatmış ve baskı uygulamaya başlamıştı. Bu arada Stalingrad'daki Mihver kuvvetler hava yoluyla ikmal edilmeye başlanmıştır. Öte yandan Stavka, elindeki olanakları büyük ölçüde yeni bir operatif planın gerekleri için düzenlemeye koyulmuştur. Yeni operatif plan, Rostov yönünde bir genel taarruzla, Kafkasya'da zaten neredeyse durdurulmuş olan Alman A Ordular Grubu'nun geri bağlantısını kesmekti. Luftwaffe'nin hava köprüsünden Stalingrad'ı ikmali yetersiz kaldı, kuşatılan birliklerde, savunmayı zaafa uğratacak ölçüde ikmal malzemesi sıkıntısı yaşanmaktaydı. Bu durumda dışarıdan bir yarma hareketinin bir an önce yapılması gereği açıkça ortaya çıkmıştı. Bu gelişmeler, Mareşal von Manstein'in taarruzu başlatma kararı vermesine neden olmuştur.

Stalingrad kuşatmasını yarmaya yönelik Alman taarruzu 12 Aralık 1942 tarihinde başladı. Satürn Harekâtı zaten 30 Kasım'da ertelenmişti, çünkü Sovyet Komutanlığı, Stalingrad'da beklediğinin çok üzerinde bir Mihver kuvvetini kuşatmış olduklarını fark etti^[15] ve Satürn Harekâtı için hazırlanan bir kısım kuvveti Stalingrad'a kaydırmak zorunda kaldı. Alman Kış Fırtınası Harekâtı başladığında ise Alman zırhlılarının ileri harekâtını durdurabilmek için yine Satürn Harekâtı için planlanan 2. Muhafız Ordusu'nun bu iş için kullanılması gerekti. Dolayısıyla sonuç olarak Satürn Harekâtı'nı başlatmak için gereken kuvvetin bir kısmı, başka amaçlarla kullanılmış oldu. Bu durumda Satürn Harekâtı'ndan, bir anlamda vazgeçilerek bu harekât için hazırlanan kalan kuvvetlerle daha dar hedefli bir harekât olarak Küçük Satürn Harekâtı üzerinde çalışıldı. Küçük Satürn Harekâtı Alman Kış Fırtınası Harekâtı kuvvetlerinin bir kıskaç manevrasıyla geri bağlantısını kesmek amacına dayanmaktadır. General Rodin Malinovski komutasındaki 2. Muhafız Ordusu Alman ileri harekâtı karşında savunma mevzileri alınca Stavka da Küçük Satürn Harekâtı'nı başlattı.

Sovyet kuvvetleri, Voronej Cephesi'nin General F. Haribonov komutasındaki 6. Ordu'su, General Vatutin'in Güneybatı Cephesi'nın General Fyodor Kuznetsov komutasındaki 1. Muhafız Ordusu, General Dimitri Lelyuşenko komutasındaki 3. Muhafız Ordusu ve 5. Tank Ordusu'dur. Toplamda 370 bin kişilik bir kuvvettir. Mihver kuvvetleri ise İtalyan 8. Ordusu, Holllidt Ordu Müfrezesi ve Alman 4. Panzer Ordusu'nun 48. Panzer Kolordusu'dur. İtalyan 8. Ordusu, 10 İtalyan tümeni ve bir Alman tümeni ile bir Alman alayından oluşmaktadır. Bu ordu Sovyet taarruzu başlar başlamaz iki Alman tümeniyle takviye edildi. Holldit Ordu Müfrezesi ise iki Alman piyade tümeni, bir panzer tümeni ve Rumen 3. Ordu'sundan geriye kalan birliklerden oluşmaktadır. Toplam olarak 210 bin kişilik bir kuvvettir. Sovyet birliklerinin tank gücü, 6. Ordu'da 250, 1. Muhafız Ordusu'nda 504, 3. Muhafız Ordusu'nda 234 ve 5. Tank Ordusu'nda 182 olmak üzere toplam 1.170 tanktır. Mihver kuvvetlerin tank mevcudu ise İtalyan 8. Ordu'sunda 50, Hollidt Ordu Müfrezesi ve 48. Panzer Kolordusu'nda 70 olmak üzere toplam 120'dir.^[16]

Mihver savunmasının en güçlü olduğu kesim Don boyunca Boguçar'dan kuzeye Novaya Kalitva'ya kadar olan kesimdir. Bu kesimde İtalyan ve Alman tümenleri 15 – 25 km'lik cephe hatlarında, 5 – 6 km derinlikte iyi düzenlenmiş ateş sistemleri ve istihkam engelleriyle tutulmaktadır. Daha güneyde savunma derinliği düşüktü ve bu kesimde cephe hattı bir kez yarıldığında geri çekilme kaçınılmaz olacaktı. Hollidt Ordu Müfrezesi'nce savunulan Çir Nehri kesiminde ise savunma daha da zayıftı.^[17]

Taarruz öncesinde, 11 - 15 Aralık tarihleri arasında tüm Güneybatı Cephesi hattında keşif muharebeleri yapılmıştır. Piyade bölük ve taburlarınca girişilen bu manevralarda yeni köprübaşları elde etmek ya da varolanları genişletmek, Mihver kuvvetlerin konuşlanması hakkında ek bilgiler edinmek ve Alman Komutanlığı'nı, Sovyet taarruzuna ilişkin yanıltmak amaçlanmıştır.^[18]

Operatif planlamada General Fyodor Kuznetsov emrindeki iki piyade tümenini 127 km'lik bir cephe hattı boyunca yaymıştı. Asıl taarruzu yapacağı 18 km'lik bölüme ise kalan beş piyade tümenini ve tüm zırhlı kuvvetlerini, üç tank kolordusunu getirmişti.^[19] General Dmitri Lelyuşenko da kuvvetlerinin büyük bölümünü ve zırhlı kolordusunu 14 km gibi dar bir cephe hattında toplayarak taarruz etmiştir.^[20] General Kuznetsov'un 1. Muhafız Ordusu ve General Lelyuşenko'nun 3. Muhafız Ordusu kuzeyden İtalyan 8. Ordu'suna taarruz ederek Don Nehri kıyılarında 130 bin İtalyan askerini kuşattılar. Bu birlikler devamında Millerovo üzerine ilerlediler. Mareşal von Manstein, 6. Panzer Tümeni'ni yardıma göndermek zorunda kaldı. Alman panzer tümeninin müdahalesiyle 45 bin İtalyan askeri kuşatmadan sıyrılmayı ve 17 Ocak 943 tarihine kadar Çertkovo'da Alman hatlarına ulaşmayı başardı. Güneyde General Gerasimenko komutasındaki 28. Ordu, 1. Panzer Ordusu üzerinde kuşatma tehdidi yaratırken General Trufanov'un 51. Ordu'su doğrudan Alman ileri kollarına taarruz etti. Öte yandan Stalingrad'ın havadan ikmali için Luftwaffe tarafından kullanılan Tatsinskaya havaalanına 24. Tank Kolordusu'nun gözüpek bir taarruzu, 24 Aralık'ta havaalanını ele geçirmiştir. Sovyet tankları kar fırtınaları içinden ilerleyerek havaalanına ulaşmış, yüzün üstünde nakliye uçağını imha etmiştir. Tatsinskaya Taarruzu'na katılan birlikler her ne kadar ağır kayıplarla geri çekilmek zorunda kaldılarsa da bir yandan hava nakliyesine ağır bir darbe indirmiş, diğer yandan da Mareşal von Manstein'in Harekâtı durdurma kararında önemli bir rol oynamıştır.

Taarruz kollarının kuşatılma tehdidi altında olması ve karşılaştığı sert direnme sonucunda Mareşal von Manstein, Stalingrad'da kuşatılan Mihver kuvvetleri kaderine terk ederek taarruza başladığı Kotelnikovo'ya geri çekilmekten başka çare bulamamıştır. Küçük Satürn Harekâtı'nın tamamlandığı Aralık ayı sonlarında,

• Sovyet kuvvetleri Novaya Kalitva, Krizakoye, Çertkovo, Voloşkino, Millerovo ve Morozovsk'tan geçen bir hatt ulaşmış,
• Mareşal von Manstein'in Kotelnikovo bölgesindeki kuvvetleri Tsimlyanskaya, Kukovskaya, Duboskoye ve Zimovnik hattına, Tormosin grubu ise Çernişovskiy, Loznoy, Tsimlyankaya hattına çekilmiştir.^[21]

Harekâtın devamında Kızıl Ordu, aşağı Don - Donets koridorunu tümüyle geri almıştı. Bu kuşatmalarda yıl sonuna kadar ele geçen Alman tutsak sayısı 60 bini bulmuştur. Sovyet taarruzu öylesine hızlı gelişti ki Alman tutsaklar bir süre kontrol altına alınamadı.^[22]

Küçük Satürn Harekâtı'nın tamamlanmasının hemen ardından Stavka, Stalingrad'daki Mihver kuvvetleri bir an önce imha etmek ve böylece buradaki kuvvetlerini, Kafkasya'dan çekilmekte olan Mihver kuvvetlere karşı kullanmaya yönelmiştir.^[23]

Stalingrad'da kuşatılan 290 bin Mihver erat ve subayından 91 bin kadarı 2 Şubat 1943 günü Sovyet birliklerine teslim oldu. Bu insanlardan ancak 5 bin kadarı ülkelerine dönebilmiştir. Küçük Satürn Harekâtı'nın dolaylı bir etkisi de, Kafkasya'daki, General von Kleist'in emrindeki A Ordular Grubu'nu Rostov yönünde geri çekmesine yol açmasıdır.

• operasyon bölgesini gösterir bir kroki, Sh: 2516 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• www.militaryhistoryonline.com6 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• David M. Glantz, From The Don To The Dnepr, Soviet Offensive Operations December 1942 - August 1943
• Geoffrey Roberts, Stalin's Wars from World War to Cold War 1939-1953
• Chris Bishop, Order The Battle, German Panzers in WWII^{[ölü/kırık bağlantı]}

• Harryson E. Salisbury, Kitle Savaşının Üstadı Mareşal Jukov - G.K. Jukov Kastaş Yayınları
• Antony Beevor, Stalingrad: The Fateful Siege: 1942 - 1943 Harmondsworth, United Kingdom: Penguin Putnam Inc. 1998 ISBN 0-670-87095-1.
• Kelly Bell, "Struggle for Stalin's Skies". WWII History: Russian Front (Herndon, Virginia: Sovereign Media) 2006 Özel yayın. 1539-5456
• Alan Clark, Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941-1945 New York City, New York: William Morrow. 1965 ISBN 0-688-04268-6
• Matthew Cooper, The German Army 1933-1945 Lanham, Maryland: Scarborough House 1978 ISBN 0-8128-8519-8
• John Erickson, The Road to Berlin: Stalin's War with Germany Yale University Press - 1983 ISBN 0-300-07813-7
• John Erickson, The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany Yale University Press 1975 ISBN 0-300-07812-9
• David M.Glantz, "Soviet Military Strategy During the Second Period of War (November 1942–December 1943): A Reappraisal". The Journal of Military History (Society for Military History) 60 (1): 35. 1996
• David M. Glantz, Jonathan House When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler Lawrence, Kansas: Kansas University Press - 1995 ISBN 0-7006-0717-X
• Peter McCarthy,; Mike Syryon Panzerkieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions New York City, New York: Carroll & Graf - 2002 ISBN 0-7867-1009-8.