Svanlar - Vikipedi

Svanlar
(შჳანა̈რ Şwanär)

Gürcistan'ın Mestia ilçesinde çubuk tüttüren eski bir Svan köylüsü
Toplam nüfus
14.000[1] - 80,000[2]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Gürcistan (Svaneti)	14.000[1]-30,000[2]
Rusya	45 (2010)[3]
Diller
Svanca, Gürcüce
Din
Ortodoks Hristiyanlık
İlgili etnik gruplar
Megreller, Gürcüler, Abhazlar, Lazlar

Svanlar (Svanca tekil მუშუ̂ა̈ნ Muşwän, çoğul შუ̂ანა̈რ Şwanär ; Gürcüce: tekil სვანი, Svani, çoğul სვანები Svanebi ; Megrelce შონეფი Şonepi ; Karaçay-Balkarca Ebzele ; Abhazca tekil Ашәануа, çoğul Ашәануацәа, Ашәануақәа), Gürcistan'nın kuzeybatısındaki dağlık Svaneti bölgesinin yerli halkı olan bir Kartveli halkıdır.^{[5][6][7][8][9][10][11]} Svanların konuştuğu Svanca (ლუშნუ ნინ Luşnu nin), Kartveli dillerinden biri olup tehlike altındaki diller arasında yer almaktadır.^[12] Svanlar ayrıca diğer bir Kartveli dili olan Gürcüce de konuşmaktadırlar. Svanlar tarafından kullanılan öz tanımlama, muhtemelen klasik dönem yazarlarının Misimian etnonimine yansıyan Muşüan'dır.^[13]

Svanlar hakkında ilk bilgileri günümüzden iki bin yıl önce Yunan coğrafyacı Strabon verir. Svanları, Soane^[14] olarak adlandıran Strabon, yaşadıkları topraklar olarak da yaklaşık olarak bugünkü Svaneti'yi gösterir. Strabon, bu halkı bir kral ve üç yüz kişilik bir konsey tarafından idare edilen güçlü bir millet olarak tanımlar. Ayrıca savaşta zehirli oklar kullandıklarını kaydeder. Ancak günümüzde birçok bilim insanı Strabon’un bahsettiği Soanların günümüzdeki Svanlar olduğu konusunda şüphelidir.^[4] Sovyet döneminde 1930'lara değin Svanlar resmi olarak ayrı bir halk kabul edilirken 1930'dan itibaren Gürcü milletine dahil edilmişlerdir.^[15]

Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rus İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Svanların (Сванеты = Svanetler) 1891 yılındaki nüfusu 14.035 kişidir.^[16]

1926’daki Sovyet nüfus sayımında kendisini Svan olarak tanımlayan kişi sayısı 13.218 kişidir.^[17] Gürcistan’da Gürcüler, Zanlar ve Svanlar 1930’lardan beri nüfus sayımlarında sadece Gürcü olarak kaydedilmektedir.^[18] Bu sebepten dolayı Gürcistan’daki Gürcülerin, Zanların ve Svanların ayrı ayrı nüfuslarının ne olduğuna dair günümüzde resmi veriler yoktur.^[18] Gürcü, Zan ve Svanların nüfuslarını net olarak bilmek veri yetersizliği ve resmi sınırlamalar sebebiyle güç bir sorundur.^[18] 4,5 milyon nüfusa sahip Gürcistan'da Svanların sayısı 30 bin kişidir.^[19]

Svanlar ikidilli bir halktır ve Luşnu nin dedikleri Svancanın yanı sıra Gürcüce de konuşurlar. Svanca, Gürcüce, Lazca ve Megrelce ile birlikte Güney Kafkas dillerini oluşturur. Gürcüce, Zanca (Megrelce ile Lazca) ve Svanca arasında tercümansız anlaşmak mümkün değildir.^[18] Svanlar arasında Svanca’nın yerini giderek Gürcüce almaya başlamıştır. Gürcistan'da Svancanın resmî bir statüsü olmadığı gibi, devlet tarafından desteklenmediği için de giderek unutulmakta ve konuşanlarının sayısı her geçen gün azalmaktadır.^[20]

Küçük aileler biçiminde yaşarlar ve koca ailenin reisi sayılır. Bunun yanı sıra Svanlar kadınlara büyük saygı gösterirler.^[14]

Svanlar, kan davası gibi pek çok eski geleneği sürdürürler.^[14] Çeçen kulelerinin bir benzeri de Svan köylerinde de görülen savunma kuleleridir. Svan köylerindeki dört-beş katlı, taş-kireç karışımı yapılardan oluşan bu savunma kulelerinin asıl amacı dış düşmanların saldırılarından korunmak değil, kendi içlerindeki kan davalılarının hücumlarından kendilerini savunmak içindir.^[4] Yukarı Svaneti bölgesinde 80 tanesi tahrip edilmiş 200’den fazla kule yer almaktadır.^[4]

Svanlara özgü kültüre daha çok şarkılarda ve halk danslarında rastlanır. Gürcü çoksesli şarkıları, özellikle geleneksel Gürcü vokal müziği Svanlar arasında da yaygındır. Svan mitolojisinde Dali ve Amirani gibi figürler görülmektedir.

Kuzey Kafkasya halklarının sözlü geleneği içerisinde anlatılan Nart destanları Svanlarda da görülür.^[21][22]

Kafkas halklarının mitolojilerinde yer alan av tanrısı Apsat'a Osetler Afsatı, Svanlar Absastı derler.^[23]

Svaneti Roma İmparatorluğunun egemenliğine girdikten sonra Hristiyanlık burada yayıldı. Bölgede bulunan kiliselerin mimarî tarzlarının Gürcistan’da yaygın olan mimarî tarza benzememesi, Hristiyanlığın burada Gürcüler tarafından değil, doğrudan Romalılar tarafından yayıldığına delalet etmektedir.^[4] Svanlar, 4-6. yüzyıllarda Hıristiyanlığı benimseyen Svanlar, bugün Gürcü Ortodoks Kilisesi’ne bağlıdırlar. Buna karşın pagan inancına özgü bazı gelenekleri bugün de sürdüren Svanlar, Gürcistan’ın koruyucusu Aziz Giorgi’yi en kutsal kişi kabul ederler.^[14]

Svanların kuzey komşuları Karaçay-Malkar Türkleri, batı komşuları Abhazlar (Mibhaz) ve Megreller (tekil მჷზან Mәzan, çoğul ზანა̈რ Zanär), doğu komşuları ise Gürcü Raçalardır.^[4]

Karaçay’dan Gürcistan’a geçmek için biri Baksan vadisi üzerinden, diğeri ise Kuban vadisi üzerinden olmak üzere iki güzergâh vardır.^[24] Tarih boyunca aralarında sürekli bir savaş ve mücadele ortamı yaşanan Svanlar (Karaçay-Balkarca Ebzele) ile Karaçay-Malkarlılar (Svancada her iki Türk halkına აწ Az ya da ოვს Ovs denir) arasında yakın etnik ve sosyal ilişkiler de kurulmuş, iki halk arasında akrabalıklar meydana gelmiştir.^[4] Balkarlardaki Eristav, Karça, Gela, Kaygırmaz, Sardiyan, Kurdan, Otar, Mamaş, Rahay, Malkondu, Şahmurza, Atmurza, Teku, Tokuma gibi soylar ile Karaçaylardaki Özden, Arguyan, Goçiya, Ebze, Baykul, Lepşok, İja soylarının kökenleri Svanlara dayanmaktadır.^[4] Svanlar arasında da Karaçay-Malkar kökenli soylar yaşamaktadır.^[4] Karaçay-Balkar diline ait şahıs adlarına Svan dilinde de rastlanmıştır.^[25]

Svanlar Karaçay-Malkar Türkçesinin etkileşim alanına giren halklardır. Karaçay-Malkar Türkçesi tarihî gelişimi içerisinde iki önemli diyalekte ayrılmıştır. Bunlar “Karaçay-Bashan-Çegem” ve “Çerek” diyalektleri olarak adlandırılırlar. “C” sesinin “sızıcı “z” sesine, “ç” sesinin sızıcı “ts” sesine dönüşmesi gibi, aslında Oset ve Svan dillerinin fonetik özelliklerini taşıyan Çerek diyalekti Malkar bölgesinin doğu ucunda, Osetya ve Svanetya bölgelerine sınır komşusu olan dağlık bölgede konuşulmaktadır.^[26]

Kabardino-Balkarya cumhuriyet olmazdan önce Kabartay-Balkar Özerk Cumhuriyeti iken II. Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1942 - Ocak 1943 arası Almanların işgaline uğramıştır. 1943 yılında cumhuriyetin Balkar bölümü kaldırılıp bir bölümü Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlanmış ve Almanlarla işbirlipi yaptıkları gerekçesiyle Kırgızistan SSC topraklarına sürülen Balkar Türklerinden boşalan yerlere de Svanlar yerleştirilmiştir. Balkarların hakları 1956'da iade edilince 9 Ocak 1957'de iki etnik unvanlı Kabartay-Balkar Özerk SSC kurulmuş ve Svanlar tekrar Gürcistan'a gönderilmiştir.^[27]

Abhazlar (Svanca tekil Mibhaz, çoğul აფხაზა̈რ Abhazär) ile Svanların (Abhazca tekil Ашәануа, çoğul Ашәануацәа, Ашәануақәа ^[28]) komşu olduğu ana yer tarihi Svaneti içinde yer alan Kodor Vadisi denen vadidir. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nin güneyinde Tkvarçeli (Тҟәарчал) bölgesinin ise kuzeyinde yer alan Kodor'da 23 köy bulunur ve nüfusu 3 bin (Avrupa Konseyi raporuna göre 2.400 kişi Svandır) kişidir. Abhazya'ya göre Kodor vadisi, Abhazya’nın kendi kontrolünde olmayan tek toprak parçasıdır. Kodor’un yukarı kısımlarında Svanlar yaşar. Biraz da etnik kimliklere ilişkin resmi politikaların da etkisiyle Gürcü kaynakların, “Svan” yerine “Gürcü” kelimesini kullanması Kodor’un üst kısımlarındaki köylülerin “Gürcüler” olarak zihinlere yerleşmesine yol açmıştır.^[29]

Wikimedia Commons'ta Svanlar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.