Tatar edebiyatı - Vikipedi

Tatar edebiyatı, - Tatar halkının geleneklerinden köken alan edebi eserleri içeren kavram.

Ortaçağ edebiyatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tatar edebiyatı eski bir tarihe dayanmaktadır. Matbaacılık öncesi dönemlerde, Arap harfleriyle yazılmış eski Tatar kitapları elle kopyalanmaktaydı. Kuran'ın el yazmaları, diğer dini kitaplar ve eğitim kitapları yaygın olarak dağıtılmıştı. Tatar el yazması kitaplar en iyi dönemlerini Tatar devletinin altın çağında, yani 14-16. Yüzyıllarda ulaşmıştır.

Günümüzde Tatar el yazması kitapların pek çok nüshası Kazan, St.Petersburg, Moskova ve Ufa'daki kütüphane ve müzelerde bulunmaktadır. Bir kısmı da Astrahan, Tümen, Orta Asya, Türkiye ve diğer ülkelerdedir. Ancak bu alandaki araştırma ve çeviri eksikliği, istatistik veriler önemli bir problem olarak halen çözüm beklemektedir.[1]

Orta Çağ'da Tatar devletlerinde, diğer Türk halklarının edebiyatınlarına, örneğin Türkistanlı Ahmed Yasevi ve Süleyman Bakirgani gibi[2] sufi bazı şairlerinin eserlerinin "Tatar edebiyatına" ait olduğu da iddia edilmektedir..

Bilinen en eski ulusal Tatar edebiyatının eserlerinden biri, 13.Yüzyılın başında ünlü şair Kul Gali tarafından yazılan Yusuf'un Öyküsü[1] kabul edilir.

16. yüzyılın ilk yarısında, Kazan Hanlığı'nın kültürünün gelişiminde Muhammedyar, Garifbek, Kul Şerif öncelikli olarak rol aldı. Kendisi de bir şair olan Kazan Hanı Muhammed Emin Bolgar, Bolgar kavmini yok etmesi nedeniyle Timur'u kızgın tonlarda anlattığı şiirler yazdı. Adalet ve merhameti yücelttiği "Tukhfai Mardan" ("Büyüklerin Hediyesi") ve "Nuri Sodur" ("Kalplerin Işığı") şiirleri de Muhammadyar'a aittir.

16. yüzyılın ikinci yarısında, Moskova'da esaret altında olan diplomat Adnash ibn Adnish 1552'de yaşanan savaş yenilgilerini anlatan "Siraj al-kolyub" ("Kalplerin Işığı") adlı incelemeyi yazdı.[2]

Folklor

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tatar sözlü yaratıcılığının en yaygın türleri şarkılardır . Tatar halk şarkıları çoğunlukla, içerik olarak birbirleriyle ilişkili olmayabilen ama kesinlikle kafiyeli olan dörtlüklerden oluşur. Tatar folkloru aynı zamanda sözler, atasözleri, peri masalları, bilmeceler yönünden de zengindir.[3]

18. Yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tatar dilinde ilk basılı kitap, 1722'de Rus-İran Savaşı vesilesiyle I. Petro matbaasında yayınlanan I. Petro Manifestosu idi.[1]

18. yüzyılda Mevle Kholi ve İbatulla İşhan şairlerinin eserleri önemli yer aldı.

19. Yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
Abdullah Tukay

19 - 20. yüzyılın başları Tatar basılı eserlerinin en parlak zamanıdır. Toplamda, 1801-1855 arasında Kazan'daki özel matbaalarda toplamda yaklaşık bir milyon kopya olan 577 Tatar kitabı yayınlanmıştır.Bu sayı, Rusya'daki tüm matbaalarda basılan kitapların neredeyse üçte birine tekabül etmektedir (Moskova ve St. Petersburg). Bu dönemde Tatar yayınları, kendi basılı yayınları olmayan diğer Türk halkları arasında da yaygın olarak yer buldu. 19. yüzyılın ikinci yarısında, Kazan'daki 14 matbada 500'den fazla Tatar kitabı basılmıştır. Toplam baskı sayısı yaklaşık 1.5 milyon kopyaya ulaşmıştır.[1]

19. yüzyılda Shamsuddin Sufi diğer yazarlara göre daha ön planda olmuştur. Zaki ve ardından oyun yazarı Zakir Gadi, Gali Çukriji (1826-1889), Rızaeddin Fareddin (1859-1936), Musa Jarullah Bigi (1875-?), Z. Bigeyev (1870-1902), Akmulla (1831-1895), şair I. Emelyanov (1848-1895), oyun yazarları G. Iliasi (1856-1895), Zakir Gadi ve F. Khalidi (1850-1923) ve tarihçi Merchani Chikhaberdin (1815-1889), Musa Akegitov, Kisamudin molla ve G. İlyasov ilk tiyatro eseri "Bichara Kyz" ("Mutsuz Kız")'ı yayınlamıştır.

20. Yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılda Taarakku (İlerleme) gazetesinin kurucusu ve Magarif dergisinin yayıncısı olarak Ali Asgar Kemal (1878-1933) öne çıktı. 1906'da Azad (Özgürlük) ve Azad Khalyk (Özgür İnsanlar) gazetesini, 1908-1909 hiciv dergisi Yashina'yı (İllüstrasyon), 1907-1917 yılları arasında Yulduz dergisini ("Yıldız") yayınladı. 1905'te ilk modern romanı "Tatarlar", "Şehrimizin Sırları"nı yayınladı. Ayrıca Eesh (İş) ve Kızıl Bayrak ( Kızıl Bayrak) gazetelerinde çalıştı. Nikolai Gogol ve Maksim Gorki'nin eserlerini Tatarcaya çevirdi.

19. Yüzyıl sonlarında ve 20. Yüzyılın başlarında, Tatar ve Başkurt edebiyatında öne çıkanlar Mazhit Gafuri (1880-1934), etnograf Kayum Nasyri (1825-1902), şair Kryashen ve rahip Yakov'dur.[4]

1907'de Tatar halk şairi Abdullah Tukay , Tatar folkloruna dayanan Şurele şiirini yazdı. Dönemde çocuk şiirleri de dahil olmak üzere diğer birçok şiir bu yazara aitti.[5]

Sovyet edebiyatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1923'te Rusça ve Tatar dillerinde yayınlanan haftalık Tatar hiciv ve mizah dergisi Çayan yayınlanmıştır.

Devrim döneminden sonra yazarlar , Puşkin ve Shakespeare'in şairi ve çevirmeni Naki Isanbet (1899-1992); Rıza İşmurat (1903-1995), Tatar Başkurt, Tatar tiyatrosu yönetmeni; Fatykh Karim (1909-1945) - Asaarlaar derlemesi ile şair ve partizan (1957); Lyabiba Eisanova (1923); Kerim Tinçurin (1887-1947); Abdurakhman Absalyamov (1911-1979), Gazinura (1951), Ak çiçekler (Beyaz Çiçekler, 1965) ve Mәңgelek Keshe'nin (Ebedi Adam, 1960) yazarı; Abdullah Aliş (1908-1944); Nazib Dumavi; Mirsaiyaf Amirov (1906 -?); Adele Cutui (1903-1945); Hadi Taktaş (1901-1931); Nur Bayan (1905-1945); Gumer Bashirov (1901-1999); Salikh Battal (1905-1995) - Puşkin ve Mayakovsky'nin çevirmeni; Tazi Gizzat (1895-1955); Hasan Tufan (1900-1981); nesir yazarı Kavi Najmi (1901-1957); Atilla Rasikh (1916-1996); İbrahim Gazi (1907-1971); Mirzhaydar Faizi (1891-1928); Modern Tatar şairlerinin en ünlüsü Musa Celil (1906-1944), İldar (1941), "Ekim Balosu" ("Ekim Çocukları"), "Keçkenә İptәshlәr" ("Genç Yoldaşlar"), "Barabi" ("Mart", 1925) ve " Altynchech " ("Goldilocks", 1941); Ahmed Faizi (1903-1958) ve Fatih Hüsni (1908-1996).

Daha sonra N. Nandimi (1901-1957), Garif Gubay (1907), Raphael Tudzh Vatullin (1924), Rinat Yarov (1941), Ayaz Gilyazov (1928-2002) ve Tufan Minullin (1935-2012) gibi yeni yazarlar ortaya çıktı.); Mujamit Sadri (1913); Taufik Aydi (1941-2001), Kaida da Kaderle (Recognized Where You Are, 1984), No Buldy? (Bize Ne Olur, 1991) ve Elan Ugy (Yılanın Dövme Dili, 1991).

Bazı ünlü Tatar yazarları ve şairleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d "История возникновения и развития татарской книги" (Rusça). 1 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021. 
  2. ^ a b "Татарский мир и двенадцать столетий татарской литературы". www.tatworld.ru. 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  3. ^ "ТАТАРСКАЯ ЛИТЕРАТУРА. Дореволюционная литература". 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  4. ^ "Яков Емельянов: просветитель, гражданин, поэт" (Rusça). Газета «Туганайлар» («Родные мои»). 2 Eylül 2018. 2 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2019. 
  5. ^ "Габдулла Тукай биография". Образовака. 1 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2019. 

Bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tatar_edebiyatı&oldid=33804563" sayfasından alınmıştır