Zarife Aliyeva - Vikipedi

Prof. Dr. Zarife Aliyeva
Zərifə Əziz qızı Əliyeva
Doğum	28 Nisan 1923(1923-04-28) Şahtahtı, İliç Rayonu, Nahçıvan Özerk SSC, Azerbaycan SSC, SSCB
Ölüm	15 Nisan 1985 (61 yaşında) Moskova, Rusya SFSC, SSCB
Defin yeri	Fahri Hiyabanı Mezarlığı
Milliyet	Azeri
Vatandaşlık	Sovyetler Birliği
Mezun olduğu okul(lar)	Azerbaycan Devlet Tıp Üniversitesi Moskova Merkez Doktorları Geliştirme Enstitüsü
Tanınma nedeni	Azerbaycan Cumhuriyeti'nin 3. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in eşi, 4. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in annesi ve Azerbaycan SSC'nin sağlık bakanı Aziz Aliyev'in kızı. Trahom ve oftalmolojinin güncel sorunlarını inceleyen, önleyen ve tedavi eden dünyadaki ilk bilim insanlarından biri.
Evlilik	Haydar Aliyev (e. 1948; ö. 1985)
Çocuk(lar)	Sevil Aliyeva İlham Aliyev
Ödüller	Azerbaycan SSC'nin Onurlu Bilim Adamı (1980) SSCB Tıp Bilimleri Akademisi M. I. Averbach Ödülü (1981)
Resmî site	zarifa-aliyeva.az
Kariyeri
Dalı	Göz doktoru, oftalmolog
Çalıştığı kurum	Azerbaycan Millî İlimler Akademisi asil üyesi Oftalmologlar Genel Birliği Derneği Başkanı Azerbaycan Oftalmoloji Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Vestnik Oftalmolog Dergisi Yayın Kurulu Üyesi Mesleki Patoloji Laboratuvarı Başkanı Azerbaycan Oftalmoloji Bilimsel Araştırma Enstitüsü Azerbaycan Hekimleri İyileştirme Enstitüsü Göz Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı
Aziz Aliyev [az] (babası) Leyla Aliyeva (annesi)

Zarife Aliyeva (Azerice: Zərifə Əziz qızı Əliyeva - Zarife Aziz kızı Aliyeva; 28 Nisan 1923, Şahtahtı - 15 Nisan 1985, Moskova), Azerbaycanlı göz doktoru, oftalmolog, Azerbaycan SSC'nin emekli bilim insanı, doktor (1976), profesör (1979) ve Azerbaycan Millî İlimler Akademisi asil üyesi (1983) idi.^[1]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin üçüncü Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in eşi ve dördüncü Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in annesidir.

Zarife Aliyeva, 28 Nisan 1923'te her ikisi de doktor olan Aziz Aliyev ve Leyla Aliyeva'nın kızı olarak Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin Nahçıvan Özerk SSC'ne bağlı olan İliç Rayonu'nda (bugünkü adı Şerur Rayonu) doğdu. Babası 1939–1941 yılları arasında Azerbaycan SSC'nin sağlık bakanlığı görevinde bulundu. Yine doktor olan Tamerlan Aliyev, Cemil Aliyev ve müzisyen Gulnara Aliyeva'nın kız kardeşi olan Zarife Aliyeva, 1932-1942 yıllarında lisede okudu.

1949-1950 yılları arasında Azerbaycan Oftalmoloji Bilimsel Araştırma Enstitüsü'nde araştırmacı, 1969'dan itibaren Aziz Aliyev'in adını taşıyan Azerbaycan Hekimleri İyileştirme Enstitüsü'nde oftalmoloji doçenti olarak görev yaptı, 1982'den 1985'e kadar mesleki patoloji laboratuvarının başkanlığını yaptı, yönetici olarak çalıştı.

1954'te, daha sonra Azerbaycan Cumhuriyeti'nin üçüncü Cumhurbaşkanı olacak Haydar Aliyev ile evlendi. 18 Ekim 1955'te kızı Sevil Aliyeva ve 24 Aralık 1961'de ise ileride Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dördüncü Cumhurbaşkanı olacak oğlu İlham Aliyev doğdu.^[1]

15 Nisan 1985'te kanser sebebiyle Moskova'da hayatını kaybeden Zarife Aliyeva'nın naaşı, 1994 yılında Moskova'daki Novo-Devichye Mezarlığı'ndan Bakü'ye getirilmiş ve Fahri Hiyabanı Mezarlığı'ndaki babası Aziz Eliyev'in mezarının yanına defnedilmiştir.

1947'de N. Narimanov adına kurulmuş olan Azerbaycan Devlet Tıp Üniversitesi'nden mezun oldu, 1948'de Moskova Merkez Doktorları Geliştirme Enstitüsü'nde Oftalmoloji kursu aldı. 1950 ve 1953 yılları arasında asistan, 1960 yılından itibaren tıp bilimleri adayı ve 1977'den itibaren tıp bilimleri doktorudur.^[1]

Zarife Aliyeva, Azerbaycan'da oftalmolojinin gelişmesinde istisnai hizmetler gerçekleştirmiştir. Azerbaycan'da bir zamanlar özellikle kimya ve elektronik endüstrisinde yaygın olan trahom ile ilgili göz hastalıklarını ve oftalmolojinin güncel sorunlarını inceleyen, önleyen ve tedavi eden dünyadaki ilk bilim insanlarından biriydi.^[1]

12 monografi, ders kitabı ve yardımcı öğretim kitapları, yaklaşık 150 bilimsel çalışması bulunan Aliyeva'nın, 1 buluşun ve 12 rasyonalizasyon önerisinin sahibidir. Zarife Aliyeva, yüksek nitelikli sağlık personeli yetiştirmek için büyük çaba göstermiştir.^[1]

Azerbaycan İlimler Akademisi Fizyoloji Enstitüsünde, görsel organın mesleki patolojisinin incelenmesi için uzmanlaşmış bir araştırma laboratuvarı, düşük yoğunluklu toksik üretim alanlarında fizyolojik, klinik, fonksiyonel ve histolojik mekanizmaların görsel organ üzerindeki etkilerini incelemek için bir dizi değerli çalışma yürütmüştür. Zarife Aliyeva'nın inisiyatifi ve liderliğinde birçok kimyasalın gözler üzerindeki zararlı etkileri bu laboratuvar ortaya çıkarılmıştır.^[2] "Akut viral konjonktivit", "Keratit, damar hastalıkları, retina, optik sinir, katarakt", "Glokom ve gözün hipertansiyonu", "Görme organında hasar", "Gözyaşı akışının fizyolojisi ve histolojisi", "Diyabet" üzerine araştırmalar yapıp eserler verdi. Diyabette göz hastalıkları, göz mikrocerrahisi, göz bebekleri sınır adaptasyonu ve koruyucu işlevi üzerindeki bulguları, oftalmoloji dünyasındaki doktorlar tarafından büyük bir ilgi ile karşılandı. Aliyeva, gözyaşı aparatının hastalıklarının incelenmesine özel önem verdi, "Canlı yolların fizyolojisi", "Canlı yolların cerrahi tedavisi", "Gözyaşı kanallarının koruyucu cerrahi yöntemleri" gibi eserleri ile Azerbaycan lakrimolojisinin temelini attı.^[3]

Zarife Aliyeva'nın "Lakrimal pasajların fizyolojisi", "Lakrimal pasajların cerrahi tedavisi", "Lakrimal kanalların koruyucu cerrahi yöntemleri" ve başka birçok çalışmaları bugün hâlâ geçerliliğini korumaktadır. İridoloji ve iridoterapi sorunları ile de ilgilenmiş, bu alanda iki monografi yazmıştır. Zarifa Aliyeva'nın bu kitapları, iridoloji alanında yazılmış dünyadaki ilk eserlerdir.^[4]

Akademisyen Zarife Aliyeva, Oftalmologlar Genel Birliği Derneği Başkanlığı, Sovyet Barışı Savunma Komitesi, Azerbaycan Oftalmoloji Derneği Yönetim Kurulu ve Vestnik Oftalmolog (Moskova) dergisinin yayın kurulu üyesiydi.

1980'deki yüksek bilimsel başarılarından dolayı Azerbaycan Bilim Adamı unvanını aldı ve 1981'de SSCB Tıp Bilimleri Akademisi M. I. Averbach Ödülü'ne layık görülen ilk kadın oldu.

Fahri Hiyabanı Mezarlığı'ndaki mezarının üzerine bronz bir heykel dikildi. Bakü'deki Oftalmoloji Enstitüsü ve Nahçıvan şehir polikliniği onun adını almıştır. Bakü'nün Binagadi semtine onun adını taşıyan bir dinlenme parkı yapılmıştır. Bakü ve Nahçıvan'daki birer caddeye Zarife Aliyeva'nın adı verilmiştir. Ayrıca Yasamal semtinde Zarife Aliyeva'nın adını taşıyan bir lise de bulunmaktadır.

2010 yılında inşa edilen bir ham petrol tankerine, anısı için adı verilmiştir.^[5]

Türkiye'nin başkenti Ankara'nın Yenimahalle ve Keçiören ilçeleri arasındaki bir parka adı verilmiştir.^[6]

• Azerbaycan'ın önde gelen devlet adamlarından Sağlık Bakanı Aziz Aliyev'in kızıdır.
• Azerbaycan Cumhuriyeti'nin üçüncü Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in eşidir.
• Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dördüncü Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in annesidir.

• Aliyeva, Zarife (2003). Mustafa Topçubaşov (Ed.). "Yüksək əqidə: (Həkimlik etikası, həkimin ürəyinin və fikirlərinin paklığı)" [Yüksek inanç: (Tıp etiği, doktorun kalbinin ve düşüncelerinin saflığı)] (PDF) (Rusça). Bakü, Azerbaycan. s. 104. 4 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• Aliyeva, Zarife; Shulpina, Н. B.; Aliyeva, Аziz (1980). "Анатомо-физиологическая характеристика гидродинамической системы глаза/З. А. Алиева, Н. Б. Шульпина ; МЗ СССР Ин-т Усовершенствования Врачей" [Gözün hidrodinamik sisteminin anatomik ve fizyolojik özellikleri - MZ SSCB Hekimlerin Gelişimi - In-t İyileştirme Doktorları] (PDF) (Rusça). Bakü: Azerneshr. s. 36. 4 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• Aliyeva, Zarife (1981). "Офтальмопатология при хранической йодовой интоксикации" [Kronik iyot zehirlenmesinde oftalmopatoloji] (PDF) (Rusça). Bakü: Azerneshr. s. 134. 4 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• Aliyeva, Zarife (1980). "Профессиональная потология глаз в шинном производстве" [Lastik üretiminde gözün profesyonel patolojisi] (PDF) (Rusça). Bakü: Azerneshr. s. 126. 4 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• Aliyeva, Zarife (1979). "Герпетическая болезнь глаз: учебное пособие для врачей-офтальмологов" [Herpetik göz hastalığı: oftalmologlar için bir ders kitabı / MZ SSCB, Azerbaycan. Gos. A. adlı doktorların In-t İyileştirmeleri] (PDF) (Rusça). Bakü: Azerneshr. s. 16. 14 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• Aliyeva, Zarife (1979). "Острые вирусные конъюнктивиты: учебное пособие для врачей-офтальмологов" [Akut viral konjonktivit: oftalmologlar için ders kitabı / MZ SSCB, Azerbaycan. Doktorların In-t İyileştirmeleri] (PDF) (Rusça). Bakü: Azerneshr. s. 16. 4 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. ^[7]

Wikimedia Commons'ta Zarife Aliyeva ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "Müdrik alim, qayğıkeş ana, vəfalı ömür-gün yoldaşı" [Bilge bilim insanı, şefkatli anne, sadık hayat arkadaşı] (Azerice). 28 Nisan 2018. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
• "Azərbaycan tarixində iz qoyan qadınlar - SİYAHI" [Azerbaycan tarihine damgasını vuran kadınlar - LİSTE] (Azerice). 8 Mart 2018. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
• "HAQQINDA MƏQALƏLƏR" [Hakkında yazılmış makaleler] (Azerice). Azərbaycan Milli Kitabxanası. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.