Zayid bin Sultan en-Nehyan - Vikipedi

Zayid bin Sultan en-Nehyan Arapça: زايد بن سلطان بن زايد آل نهيان
1. Birleşik Arap Emirlikleri Devlet Başkanı
Görev süresi 2 Aralık 1971 - 2 Kasım 2004
Başbakan	Raşid bin Said el-Mektum Mektum bin Raşid el-Mektum
Yardımcı	Raşid bin Said el-Mektum Mektum bin Raşid el-Mektum
Yerine geldiği	Yeni makam
Abu Dabi Emiri
Görev süresi 6 Ağustos 1966 - 2 Kasım 2004
Yerine geldiği	Şahbut bin Sultan en-Nehyan
Yerine gelen	Halife bin Zayid en-Nehyan
Silahlı Kuvvetler Yüksek Komutanı
Görev süresi 2 Aralık 1971 - 2 Kasım 2004
Yerine geldiği	Yeni makam
Yerine gelen	Halife bin Zayid en-Nehyan
Kişisel bilgiler
Doğum	6 Mayıs 1918(1918-05-06)[1] Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri
Ölüm	2 Kasım 2004 (86 yaşında) Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri
İlişkiler	El-Nehyan ailesi
Çocuk(lar)	Halife Muhammed Mansur Abdullah
Dini	Sünni İslam

Zayid bin Sultan en-Nehyan (Arapça: زايد بن سلطان بن زايد آل نهيان; 6 Mayıs 1918 - 2 Kasım 2004), Birleşik Arap Emirlikleri’nin kurucusu ve 1971-2004 yılları arasında devlet başkanı, Abu Dabi hükümdarı. Zaid, 1922-1926 yılları arasında Abu Dabi hükümdarı olan Şeyh Sultan bin Zaid bin Halife el-Nehyan'ın en genç oğludur. İsmini emirliği 1855-1909 yılları arasında yöneten büyük babasından alır. 6 Ağustos 1966 tarihinde kardeşi Abu Dabi Emiri Şahbut bin Sultan en-Nehyan'ı kansız bir saray darbesiyle devirerek başa geçti. Zaid daha sonra diğer altı şeyhin onayıyla 1971 yılında Birleşik Arap Emirliği devlet başkanlığına seçildi. Bundan sonra ise 1976, 1981, 1986 ve 1991 yıllarında yeniden seçildi.

Kardeşi hükümdarken de dönemin Abu Dabi Emirliğinde etkili bir kişiydi. Arap Yarımadası'nda petrolün bulunup çıkartılmasından sonra bölgede Suudi Arabistan'da Amerikan şirketleri yoğunlaşırken Emirliklerde İngiliz egemenliği bulunmaktadır. Ancak baştaki Emir Şeyh Şahbut İngiliz şirketleriyle geçinememekte ve petrol sanayisinin gerektirdiği altyapı çalışmalarını başlatmamakta ısrar etmektedir. Şirket yetkilileri istedikleri izinleri çok zorlukla alabilmekte, farklı bölge ülkelerinden getirilen petrol sanayisi iş gücünün ihtiyaç duyduğu hiçbir hizmet bölgede sağlanamamaktadır. Petrol gelirleri sadece emir ve ailesine aktarılmakta, yerel Abu Dabi halkına yeni mali kaynak yansıtılmamaktadır. Bu durum İngilizler için artık dayanılmaz hale gelince gerçekleştirilen saray darbesi sonucu daha liberal olan Şeyh Zaid başa getirildi.

Zaid petrolün yarattığı kalkınma döneminde başa geçerek gelişen sanayinin önünü açar. 1800'lü yıllardan beri İngiliz egemenliği altındaki bölge sürekli olarak geri kalmış, düşük nüfus yoğunluklu, sanayisi ve doğal kaynakları bulunmayan bir bölge olagelmiştir. Denizde gerçekleştirilen inci avcılığı ise 1900'lü yılların başından itibaren kârlı olmaktan çıktığı için yapılmamaktadır. Ancak 1960'lı yıllarla beraber bölgede petrol çıkartılması emirliğin çehresini değiştirir. Zeyd uluslararası petrol şirketlerinin ve bu sanayiye hizmet eden uluslararası şirketlerin önünü açacak ve bölgeye yatırım yapmalarını sağlayacaktır. Bölge halkı ilk başta vasıfsız iş gücü olarak ancak değerlendirilirken Zeyd yönetiminin çabalarıyla eğitim alanına verilen önemle birlikte kıpırdanma başlar. Emirin ve zengin ailelerin çocukları İngiltere'ye eğitime gönderilecek, okullar ve hastaneler açılacak, yabancı şirket yöneticileri için uluslararası otel zincirleriyle anlaşmalı oteller inşa edilecektir. Olağanüstü petrol geliri çok sayıda olmayan yerel nüfusa dağıtılacak, toprak reformuna gidilerek Bedevilerin yerleşmeleri sağlanacak, yabancı şirketlerin yerel ortaklık olmaksızın ticaret yapmasına izin verilmeyecektir. Özellikle bu son uygulama sayesinde hem Batılı şirketlerin teknik uzmanlığı alınmış olacak hem de yerel bir burjuvazi yaratılmış olacaktır.^[2] Devlet bankalarının tam desteğine sahip yerel girişimciler görülmemiş derecede devlet tarafından desteklenecektir. Bu durum bazı dolandırıcılıklara ve ünlü BCCI skandalına yol açacaktır.^[3]

Bir anda patlak veren petrol üretimi Abu Dabi’yi hazırlıksız yakalar. Yurt dışından ve bölge ülkelerden gelen binlerce petrol işçisinin kalacak yerleri, iaşeleri ve sosyal ortamlarının her birisi sıkıntı yarattı. Özellikle vasıfsız Abu Dabi işçileri en kötü koşullarda en düşük ücretlere çalışmaktaydı. Kalacak yerleri bulunmayan bu insanlar iş koşullarına veya sosyal haklarına dair herhangi bir itiraz halinde ağır şekilde cezalandırılıyor ve hapse atılıyordu. Bu duruma karşı ilk direniş 1963 yılındaki büyük grevde yaşandı. Abu Dabi Emirliğinin petrol tekeli olan ADNOC grubuna bağlı işçilerin direnişi bastırıldı ve talepleri ancak yıllar sonra karşılandı.

1968 yılında İngiltere içine girdiği ekonomik kriz ve bölgedeki askeri varlığının yarattığı ağır mali yükün altında ezilerek Süveyş Kanalı'nın doğusundaki bölgeden çekileceğini açıkladı. Bu kararın ardında Mısır’da yükselen Cemal Abdünnasır hükûmetinin uyguladığı Arap milliyetçiliği, Bağlantısızlar Hareketi, 1956 Süveyş Krizi ve İngiliz işçilerinin yoğun şekilde içine girdiği eylemliliklerin payı büyüktür. Bu açıklamadan sonra Abu Dabi'de o zamana kadar tekel olan çeşitli alanlardaki İngiliz şirketlerine karşı artık ABD, Batı Almanya, Japonya şirketlerinin önü açılmış oldu. Bu zamana kadar İngiliz Ordusunun güvenlik şemsiyesi altında olan bölgede savunma ile ilgili olarak öne çıkan kaygılar, Zeyd tarafından bölgedeki diğer Emirliklere önerilen bağımsızlık fikrinin öne çıkmasını sağlar. İlk başta Katar ve Bahreyn'i de içine alacak şekilde düşünülen bağımsız bir Emirlik yapısı bu ülkelerin bağımsızlıklarını ilan etmesiyle değişecek ve yedi emirliği alacak şekilde 2 Aralık 1971 tarihinde ilan edildi. O zamana kadar Abu Dabi Emiri olan Zayed bundan sonra Birleşik Arap Emirliklerinin de ilk devlet başkanı oldu.

Devlet başkanlığı sırasında özellikle dini hoşgörü ve Batıya yakınlaşmayla anıldı. Ayrıca diğer Arap uluslarına Mısır, Ürdün, Somali, Filistin, İran, Irak gibi bölge ülkelerine karşılıksız yardım etti. Bağımsız olmanın ardından uluslararası kamuoyunda saygın bir yer alabilmek ve diplomatik ilişkilerde tanınabilmek için petrol gelirleri kullanıldı ve karşılıksız yardım kampanyaları düzenlendi.^[4] Suudi Arabistan ile olan sınır anlaşmazlıkları ise 1977'de çözüldü ve Emirlikler Suudiler tarafından tanındı.

Zayed ve başa gelen hükûmet bölgesel savaşlarda çoğunlukla tarafsız kalacak veya genel eğilimden yana oldu. 1973 Yom Kippur Savaşı sırasında petrol ambargosuna dahil olundu. İran-Irak Savaşı sırasında iki ülke için de tarafsız bir ülke olarak kaldı ve petrol talebinin bu dönemde artmasıyla beraber canlanma yaşandı. Ayrıca 1990 yılındaki I. Körfez Savaşı sonrası, Iraklılara yardım kampanyaları düzenledi.

Petrol sanayisinin getirdiği kaynaklarla halk için okullar, hastaneler inşa edilip iş güvencesi yaratılmış olsa da emirlik ve özellikle Zeyd siyasi alandaki yasaklardan ve ifade özgrülüğünün bulunmayışından dolayı eleştirildi. Bu durumu savunan Zeyd verdiği röportajda parlamenter demokrasiye karşı olduğunu belirtmiştir. Ayrıca özellikle basın alanında sansür uygulanmış ve Zeyd ve ailesi hakkında basın organlarına otosansür zorunluluğu getirilmiştir. Emirlikte sendikalar, siyasi partiler yasaklı bulunmaktadır.

Ağa Hasan Abedi isimli Pakistanlı bir banker kurmuş olduğu Uluslararası Kredi ve Ticaret Bankası (Bank of Credit and Commerce International, BCCI) için yatırım yapması için Zeyd ile 1972 yılında görüştü. Abedi'nin daha önce 1959 yılında kurmuş olduğu Pakistan Birleşik Bankası 1971 yılında kamulaştırıldı. Zeyd teklifi kabul ederek BCCI çoğunluk hisselerini aldı. Bankaya Bank of America ve CIA de ortak oldu. yapılan yorumlara göre CIA o dönemde Afganistan'daki mücahitlere para aktarmak için bankayı kullandı.^[5] 1977 yılına gelindiğinde banka borçlarını ödeyemez hale geldi. Çözüm olarak ise operasyon giderlerini yatırımlarının kârlarından ödemektense, Ponzi yolsuzluğu olarak adlandırılan şekilde ödenmiş sermayeden karşılamaya başladı. 1990 yılında Price Waterhouse tarafından yapılan bağımsız denetimde BCCI kapsamında kayıt dışı yüzmilyonlarca dolar saptanmıştır. Banka Zeyd'den yardım isteyince, şeyh kayıpları tazmini karşılığında bankadaki hissesini %78’e çıkarttı. Aralık 1991’de yapılan soruşturmalarda bankada suç işlendiğine karar verildi. ABD tarafından BCCI örgütlü suç için paravan şirket olarak tanımlandı. Zeyd şahsen suçlanmasa da emirlik ailesinden birçok kişi bankayla ilişkili olarak suçlandı. Soruşturma kapsamında rüşvet, kara para aklama, silah kaçakçılığı, kadın ticareti ve terörizmin desteklenmesi suçları isnat oldu.^[6]

Abu Dabi'de 1999 yılında kurulan Zeyd Center amacını Şeyh Zeyd'in vizyonunu yerine getirmek olarak tanımlamıştı. Merkez yayınladığı raporda II. Dünya Savaşı sırasındaki Yahudi katliamının Siyonistler yüzünden olduğunu belirtince büyük bir altüst oluş yaşandı. Sonrasında ise Merkez Yahudileri insanlığın düşmanları ilan etti. Bu iddialı çıkıştan sonra Harvard yönetimi okula Zeyd tarafından yapılan 2.5 milyon dolarlık yardımın iade edilmesini gündeme getirdi.^[7] Bunun üzerine Zeyd Center kapatıldı.

Zeyd dünyanın en zengin insanlarından birisi olmasına rağmen^[8] görece basit bir şekilde yaşamıştı. Geleneksel Arap adetlerine bağlıydı ve halkı tarafından çok sevilirdi.^{[kaynak belirtilmeli]} 2 Kasım 2004 günü Abu Dabi Televizyonu tarafından hayatını kaybettiği ilan edildi. Ölüm sebebi belirtilmese de yakın zamanda Londra’da tedavi görmüştü. Cenazesi Abu Dabi’deki Şeyh Zeyd Büyük Camisi'ne gömüldü. Arap Emirlikleri'nin yönetimi en büyük oğlu olan 1948 doğumlu Halife bin Zeyd el-Nehyan'a geçti.

• Muhammed el-Fehim, From Rags to Riches: A Story of Abu Dhabi, London Center of Arab Studies, 1995

• 1973 Petrol Krizi