Франция Республикасы гимны — Wikipedia

La Marseillaise
	тат. Марсельеза
Сүзләрнең авторы	Клод-Жозеф Руже де Лиль, 1792
Композиторы	Клод-Жозеф Руже де Лиль
Дәүләт	Франция
Билгеләнү вакыты	1795 ел; 1870 ел

“Марсельеза” җыры — Франциянең дәүләт гимны. “La Marseillaise” җырын француз халкында шагыйрь, драматург, җырчы һәм виолончельдә уйнаучы буларак танылган Клод-Жозеф Руже де Лиль (Claude Joseph Rouget de l'Isle) киеренке рухи күтәренкелек халәтендә бер төн утырып чыгып язган.^[1]^[2]

Гимнның тарихы

Руже де Лиль бу җырны 1792 елның 26 апрелендә Эльзас провинциясенең Страсбург шәһәрендә Австриягә сугыш игълан итәр алдыннан язган. Җиде куплетлык текст башта “Рейн армиясе өчен сугыш җыры” (Chant de guerre pour l’armée du Rhin) дип аталган.
...Маршал Лүкнер (Lukner) җитәкчелегендәге һәм Рейн елгасы буенда тупланган армия хәлиткеч бәрелешкә әзерләнә. Иртә белән үк, җырны Страсбург шәһәрендә туып үскән майор Дитрих (Dietrich) исемле бер хәрби башлык өйрәнеп ала һәм, автор өе алдына чыгып, шунда җыелган халыкка җырлап күрсәтә. Берничә көннән соң җырны Милли Гвардия солдатлары алдында да башкаралар. Җыр шул төбәктә сугышучы француз гаскәрләрендә киң таралыш таба.
Ә “Марсельеза” исеме җырга шул елның 30 июлендә береккән: бу көнне Марсель шәһәреннән килгән солдатлар аны сафларга тезелеп ил башкаласы Парижга кергәндә җырлаганнар.
Җыр тиздән бик популяр булып киткән, аны Беренче Җөмһүриятнең барлык зур фестивальләрендә җырлый башлаганнар. 1793 елда Милли конвент, “Марсельеза” барлык иҗтимагый чараларда җырланырга тиеш, дигән карар чыгарган. Ә 1795 елның 14 июлендә, француз инкыйлабының өчьеллыгы уңаеннан, аны “француз милли җыры” дип раслаганнар. Шуның белән “Марсельеза” инкыйлабның башка бер символын — “Гаскәрләр һөҗүме җыры”ннан (Le Chant du Départ) өстенрәк булып киткән.
Ләкин Беренче Җөмһүриятнең сигезенче елындагы “Брүмер дәүләт түнтәреше” милли җырны читкәрәк этәргән, һәм 1800 елның 14 июлендә “Марсельеза” соңгы тапкыр җырланган. Аны “артык Якоби рухлы” дип тапканнар. Наполеон I империясе чорында (1804-1814 елларда) ул бөтенләй тыелган булган, аның урынына “Империяне сәламләү өчен уяу булыйк” (Veillons au salut de l'Empire) рәсми булмаган гимн рәвешендә кулланылган. Бу тыю “Бурбон яңарышы” дип аталган 1815-1830 елларда да үз көчендә калган. “Июль монархиясе” һәм Наполеон III империясе вакытында “Марсельеза” тыелмаган булган, ләкин рәсми чараларда җырланмаган һәм... “оппозициянең фетнәчел җыры” дип саналган. Кыска гомерле Икенче Җөмһүрият елларында (1848-1851) да “Марсельеза”га урын табылмаган. Өченче Җөмһүриятнең Депутатлар палатасы гына аны 1879 елның 14 февралендә кабат рәсми дәүләт гимны дип игълан иткән. Дүртенче һәм Бишенче Җөмһүрият инде милли гимнга кагылмаган. Һитлерчыл Виши режимы гына Икенче бөтендөнья сугышы вакытында (1940–1945 елларда) “Марсельеза”ны кулланмаган.^[3]^[4]^[1]^[5]^[6]^[7]^[8]^[9]^[2]

Сүзләр

Бүген Франциядә беренче куплет (һәм кайвакыт дүртенче һәм алтынчы) һәм кушымта гына җырлана.^[10]^[11]

Француз телендә

Французча оригиналы	Французча кириллицасы	ХФӘ транскрипциясе
I Allons enfants de la Patrie, Le jour de gloire est arrivé ! Contre nous de la tyrannie 𝄆 L'étendard sanglant est levé, 𝄇 Entendez-vous dans les campagnes Mugir ces féroces soldats ? Ils viennent jusque dans vos bras Égorger vos fils, vos compagnes ! Refrain : Aux armes, citoyens, Formez vos bataillons, Marchez, marchez ! Qu'un sang impur Abreuve nos sillons ! Aux armes, citoyens, Formez vos bataillons, Marchons, marchons ! Qu'un sang impur Abreuve nos sillons ! II Que veut cette horde d'esclaves, De traîtres, de rois conjurés ? Pour qui ces ignobles entraves, 𝄆 Ces fers dès longtemps préparés ? 𝄇 Français, pour nous, ah ! quel outrage Quels transports il doit exciter ! C'est nous qu'on ose méditer De rendre à l'antique esclavage ! Refrain III Quoi ! des cohortes étrangères Feraient la loi dans nos foyers ! Quoi ! Ces phalanges mercenaires 𝄆 Terrasseraient nos fiers guerriers ! 𝄇 Grand Dieu ! Par des mains enchaînées Nos fronts sous le joug se ploieraient De vils despotes deviendraient Les maîtres de nos destinées ! Refrain IV Tremblez, tyrans et vous perfides L'opprobre de tous les partis, Tremblez ! vos projets parricides 𝄆 Vont enfin recevoir leurs prix ! 𝄇 Tout est soldat pour vous combattre, S'ils tombent, nos jeunes héros, La terre en produit de nouveaux, Contre vous tout prêts à se battre ! Refrain V Français, en guerriers magnanimes, Portez ou retenez vos coups ! Épargnez ces tristes victimes, 𝄆 À regret s'armant contre nous. 𝄇 Mais ces despotes sanguinaires, Mais ces complices de Bouillé, Tous ces tigres qui, sans pitié, Déchirent le sein de leur mère ! Refrain VI Amour sacré de la Patrie, Conduis, soutiens nos bras vengeurs Liberté, Liberté chérie, 𝄆 Combats avec tes défenseurs ! 𝄇 Sous nos drapeaux que la victoire Accoure à tes mâles accents, Que tes ennemis expirants Voient ton triomphe et notre gloire! Refrain	I Алонз анфан дъ ла Патрия, Лъ жур дъ глуаръ эт ариве! Контръ ну дъ ла тирания, 𝄆 Л'етандар санглант э лъве, 𝄇 Антанде-ву дан ле кампань Мюжир це фероцъ солда? Ил виэнъ жюскъ дан во бра Егоржер во фил, во компань! Ръфрэн: Оуз армъ цитуайен Форме во батайон Марше, марше! К'ӭн санг эмпюр Абрӭвъ но сийон! Оуз армъ цитуайен Форме во батайон Маршон, маршон! К'ӭн санг эмпюр Абрӭвъ но сийон! II Къ вё цэтъ ордъ д'эсклавъ, Дъ трэтръ, дъ руа конжюре? Пур ки цез иньоблъз антравъ, 𝄆 Це фэр де лонгтам препаре? 𝄇 Францэ, пур ну, а! кэл утражъ Кэл транспорз ил дуат экцитер! С'э ну к'он озъ медитер Дъ рандръ а л'антик эсклаважъ! Ръфрэн III Куа! де коортъз етранжэръ Фърэ ла луа дан но фуайе! Куа! Це паланжъ мэрцънэръ 𝄆 Тэрасърэ но фиер гэриер! 𝄇 Гран Диё! Пар де мэнз аншэнея Но фрон су лъ жу съ плуарэ Дъ вил дэспотъ дъвиандрэ Ле мэтръ дъ но дэстинея! Ръфрэн IV Трамбле, тиранз е ву перфидъ Л'опробръ дъ ту ле парти, Трамбле! во проже парицидъ 𝄆 Вонт анфэн ръцъвуар лӭр при! 𝄇 Тут э солда пур ву комбатръ, С'ил томбъ, но жӭнъз еро, Ла тэръ ан продюй дъ нувоу, Контръ ву ту прэз а съ батръ! Ръфрэн V Францэ, ан гэриер маньанимъ, Портез у рътъне во ку! Епарнье це тристъ виктимъ, 𝄆 А ръгре с'арман контръ ну. 𝄇 Мэ це дэспотъ сангинэръ, Мэ це комплицъ дъ Буийе, Ту це тигръ ки, сан питие, Деширъ лъ сэн дъ лӭр мэръ! Ръфрэн VI Амур сакре дъ ла Патрия, Кондюй, сутиэн но бра ванжӭр Либэрте, Либэрте шерия, 𝄆 Комбаз авэк те дефансӭр! 𝄇 Су но драпоу къ ла виктуаръ Акуръ а те малъз акцан, Къ тез энъмиз экспиран Вуа тон триомф е нотръ глуаръ! Ръфрэн	1 [a.lõz‿ɑ̃.fɑ̃ də la pa.tʁi.ə] [lə ʒuʁ də glwaʁ ɛt‿a.ʁi.ve] [kõ.tʁə nu də la ti.ʁa.ni.ə] 𝄆 [le.tɑ̃.daʁ sɑ̃.glɑ̃t‿ɛ lə.ve] 𝄇 [ɑ̃.tɑ̃.de vu dɑ̃ le kɑ̃.pa.ɲə] [my.ʒiʁ se fe.ʁɔ.sə sɔl.da] [il vjɛ.nə ʒys.kə dɑ̃ vo bʁa] [e.gɔʁ.ʒe vo fil vo kõ.pa.ɲə] [ʁə.fʁɛ̃]: [oz‿aʁ.mə si.twa.jɛ̃] [fɔʁ.me vo ba.ta.jõ] [maʁʃe maʁʃe] [kœ̃ sɑ̃g‿ɛ̃.pyʁ] [a.bʁœ.və no si.jõ] [oz‿aʁ.mə si.twa.jɛ̃] [fɔʁ.me vo ba.ta.jõ] [maʁ.ʃõ maʁ.ʃõ] [kœ̃ sɑ̃g‿ɛ̃.pyʁ] [a.bʁœ.və no si.jõ] 2 [kə vø sɛ.tə ɔʁ.də dɛs.kla.və] [də tʁɛ.tʁə də ʁwa kõ.ʒy.ʁe] [puʁ ki sez‿i.ɲɔ.bləz‿ɑ̃.tʁa.və] 𝄆 [se fεʁ de lõg.tɑ̃ pʁe.pa.ʁe] 𝄇 [fʁɑ̃.sɛ puʁ nu a kɛl u.tʁa.ʒə] [kɛl tʁɑ̃s.pɔʁz‿il dwat‿ɛk.si.te] [sɛ nu kõn‿o.zə me.di.te] [də ʁɑ̃.dʁ‿a lɑ̃.tik ɛs.kla.va.ʒə] [ʁə.fʁɛ̃] 3 [kwa de ko.ɔʁ.təz‿e.tʁɑ̃.ʒɛ.ʁə] [fə.ʁe la lwa dɑ̃ no fwa.je] [kwa se pa.lɑ̃.ʒə mɛʁ.sə.nɛ.ʁə] 𝄆 [tɛ.ʁa.sə.ʁe no fje gɛ.ʁje] 𝄇 [gʁɑ̃ djø paʁ de mɛ̃z‿ɑ̃.ʃ(e).ne.ə] [no fʁõ su lə ʒu sə plwa.ɛ.ʁe] [də vil dɛs.pɔ.tə də.vjɑ̃.dʁe] [le mɛ.tʁə də no dɛs.ti.ne.ə] [ʁə.fʁɛ̃] 4 [tʁɑ̃.ble ti.ʁɑ̃z‿e vu pɛʁ.fi.də] [lɔ.pʁɔ.bʁə də tu le paʁ.ti] [tʁɑ̃.ble vo pʁɔ.ʒe pa.ʁi.si.də] 𝄆 [võt‿ɑ̃.fɛ̃ ʁə.sə.vwaʁ lœʁ pʁi] 𝄇 [tut‿ɛ sɔl.da puʁ vu kõ.ba.tʁə] [sil tõ.bə no ʒœ.nəz‿e.ʁo] [la tɛʁ‿ɑ̃ pʁɔ.dɥi də nu.vo] [kõ.tʁə vu tu pʁɛz‿a sə ba.tʁə] [ʁə.fʁɛ̃] 5 [fʁɑ̃.sɛ ɑ̃ gɛ.ʁje ma.ɲa.ni.mə] [pɔʁ.tez‿u ʁə.tə.ne vo ku] [e.paʁ.ɲe se tʁis.tə vik.ti.mə] 𝄆 [a ʁə.gʁe saʁ.mɑ̃ kõ.tʁə nu] 𝄇 [me.se dɛs.pɔ.tə sɑ̃.gi.nɛ.ʁə] [me.se kõ.pli.sə də bwi.je] [tu.se ti.gʁə ki sɑ̃ pi.tje] [de.ʃi.ʁə lə sɛ̃ də lœʁ mɛ.ʁə] [ʁə.fʁɛ̃] 6 [a.muʁ sa.kʁe də la pa.tʁi.ə] [kõ.dɥi su.tjɛ̃ no bʁa vɑ̃.ʒœʁ] [li.bɛʁ.te li.bɛʁ.te ʃe.ʁi.ə] 𝄆 [kõ.baz‿a.vɛk te de.fɑ̃.sœʁ] 𝄇 [su no dʁa.po kə la vik.twa.ʁə] [a.kuʁ a.te mɑ.ləz‿a.kɑ̃] [kə.tez‿ɛ.nə.miz‿ɛks.pi.ʁɑ̃] [vwa tõ tʁi.õ.pe nɔ.tʁə glwa.ʁə] [ʁə.fʁɛ̃]

Башка язуларда

Французча гарәп язуы	Французча юнан язуы
الاز افا دلاپاتري، لژور دگلوار ات اريو! كتر نو دلاتيراني 𝄆 لاتادار ساگلات الو، 𝄇 اتادوو دالكاپاني مۈژير صفرص سلدا؟ ايل وين ژۈسق داوبرا اگرژر وفيل، وكپاني! رفره: اوز ارم، صيتوايە، فرم وباتايا، مارش، مارش! قەساگ اپۈر ابرۈو نسيا! اوز ارم، صيتوايە، فرم وباتايا، مارشا، مارشا! قەساگ اپۈر ابرۈو نسيا! ق وۈ صتهرد داسكلاو، دترتر، دروا كژۈر؟ پور قى صزاينيبلز اتراو، 𝄆 صفر دلگتا پرپار؟ 𝄇 فراصە، پور نو، اە! قل اوتراژ قل تراسپرز ايل دوات اكسيتر! صه نو قا اوز مديتر درادر الاتيق اسكلاواژ! رفره قوا! دكهرتز اتراژر فرە لالوا دانفواي! قوا! صپالاژ مرصنر 𝄆 تراسرە نفير گرير! 𝄇 گرا ديۈ! پار دمەز اشن نفرا سو لژو سپلوارە دويل دسپت دويادر لمتر دندستين! رفره ترابل، تيراز اووپرفيد لاپربر دتو لپارتى، ترابل! وپرژ پاريصيد 𝄆 وت افە رصووار لۈر پرى! 𝄇 توت اسلدا پور ووكباتر، سيل تب، نژۈنز ار، لاتر اپردۈى دنوو، كتر وو تو پرز اسباتر! رفره فراصە اگرير مانيانيم، پرتز او رتن وكو! اپارني صتريست ويكتيم، 𝄆 ارگر سارما كتر نو! 𝄇 مە صدسپت ساگينر، مە صكپليص دبوىي، تو صتيگر كى، سا پيتي، دشير لسە دلۈر مر! رفره امور ساكر دلاپاتري، كدۈى، سوتي نبرا واژۈر ليبرت، ليبرت شري، 𝄆 كباز اوك تدفاسۈر! 𝄇 سو ندراپو ق لاويكتوار اكور اتمالز اكصا، ق تزانميز اكسپيرا ووا تتريمف انترگلوار! رفره	Αλλονς ενφαντς δε λα Πατριε, Λε γιουρ δε γλοιρε εστ αρριβέ! Κοντρε νους δε λα τυραννιε 𝄆 Λ'έτενδαρδ σαγγλαντ εστ λεβέ, 𝄇 Εντενδεζ-βους δανς λες καμπανιες Μυγιρ ζες φέροζες σολδατς? Ιλς βιεννεντ γιυσκε δανς βος βρας Έγοργιερ βος φιλς, βος κομπανιες! Ρεφραιν: Αυξ αρμες, ζιτοιενς, Φορμεζ βος βαταλλονς, Μαρτζεζ, μαρτζεζ! Κ'υν σαγγ ιμπυρ Αβρευβε νος σιλλονς! Αυξ αρμες, ζιτοιενς, Φορμεζ βος βαταλλονς, Μαρτζονς, μαρτζονς! Κ'υν σαγγ ιμπυρ Αβρευβε νος σιλλονς! Κε βευτ ζεττε ὁρδε δ'εσκλαβες, Δε τραῖτρες, δε ροις κονγιυρές? Πουρ κι ζες ινιοβλες εντραβες, 𝄆 Ζες φερς δὲς λογγτεμπς πρέπαρές? 𝄇 Φρανζαις, πουρ νους, α! κελ ουτραγιε Κελς τρανσπορτς ιλ δοιτ εξζιτερ! Ζ'εστ νους κ'ον οσε μέδιτερ Δε ρενδρε ὰ λ'αντικε εσκλαβαγιε! Ρεφραιν Κοι! δες κοὁρτες έτρανζ̇ὲρες Φεραιεντ λα λοι δανς νος φοιερς! Κοι! Ζες παλανγιες μερζεναιρες 𝄆 Τερρασσεραιεντ νος φιερς γερριερς! 𝄇 Γρανδ Διευ! Παρ δες μαινς εντζαῖνέες Νος φροντς σους λε γιουγκ σε πλοιεραιεντ Δε βιλς δεσποτες δεβιενδραιεντ Λες μαῖτρες δε νος δεστινέες! Ρεφραιν Τρεμβλεζ, τυρανς ετ βους περφιδες Λ'οππροβρε δε τους λες παρτις, Τρεμβλεζ! βος προγιετς παρριζιδες 𝄆 Βοντ ενφιν ρεζεβοιρ λευρς πριξ! 𝄇 Τουτ εστ σολδατ πουρ βους κομβαττρε, Σ'ιλς τομβεντ, νος γιευνες ἕρος, Λα τερρε εν προδυιτ δε νουβωξ, Κοντρε βους τουτ πρε̑τς ὰ σε βαττρε! Ρεφραιν Φρανζαις, εν γερριερς μανιανιμες, Πορτεζ ου ρετενεζ βος κουπς! Έπαρνιεζ ζες τριστες βικτιμες, 𝄆 Ὰ ρεγρετ σ'αρμαντ κοντρε νους. 𝄇 Μαις ζες δεσποτες σαγγιναιρες, Μαις ζες κομπλιζες δε Βουιλλέ, Τους ζες τιγρες κι, σανς πιτιέ, Δέτζιρεντ λε σειν δε λευρ μὲρε! Ρεφραιν Αμουρ σακρέ δε λα Πατριε, Κονδυις, σουτιενς νος βρας βεγγευρς Λιβερτέ, λιβερτέ τζέριε, 𝄆 Κομβατς αβεκ τες δέφενσευρς! 𝄇 Σους νος δραπωξ κε λα βικτοιρε Ακκουρε ὰ τες μᾶλες ακζεντς, Κε τες εννεμις εξπιραντς Βοιεντ τον τριομφε ετ νοτρε γλοιρε! Ρεφραιν

Татарча сүзләре

Кириллица	Zamanälif
Әйдәгез, Ил-Ватан уллары, Данлы көннәр якынлашты, Безгә каршы явыз тирания Канлы байракларын асты, Канлы байракларын асты! Күрәсезме, безнең авылларда Тупас солдатлар ни кыра? – Безнең кул җиткәнне көтеп, Җәмәгатьләребезне суя! Кушымтасы: 𝄆 Корал тотып кулга, Басыгыз сафларга! Алга, яуга – Дошман каны Аксын басуларга.	‎Äydägez, İl-Watan ulları, Danlı könnär yaqınlaştı, Bezgä qarşı yawız tiraniä Qanlı bayraqların astı, Qanlı bayraqların astı! Küräsezme, bezneñ awıllarda Tupas soldatlar ni qıra? – Bezneñ qul citkänne kötep, Cämäğätlärebezne suya! Quşımtası: 𝄆 Qoral totıp qulğa, Basığız saflarğa! Alğa, yawğa – Doşman qanı Aqsın basularğa. 𝄇

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870–1914 (1 June 1976). Weber, Eugen. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1013-8, pp. 439.
↑ ^2,0 ^2,1 La Marseillaise 2014 елның 14 август көнендә архивланган. (1997). Halsall, Paul. Internet History Sourcebooks Project
↑ Dictionnaire Universelle de la Franc-Maçonnerie page 601 - Jode and Cara (Larousse - 2011)
↑ [https://web.archive.org/web/20120515104621/http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp La Marseillaise (2012-05-15). National Assembly of France.
↑ Story of La Marseillaise (January 1896). Stevens, Benjamin F. Oliver Ditson Company. The Musical Record. Boston, Massachusetts. Issue 408, pp. 2.
↑ Plaque Frédéric De Dietrich. Archi-Wiki.
↑ Frederic de Dietrich, premier maire de Strasbourg (1857). Spach, Louis. Strasbourgh, Vve. Berger-Levrault & fils.
↑ General François Mireur
↑ The Routledge Dictionary of Cultural References in Modern French (2011). Mould, Michael. Taylor & Francis. New York. ISBN 978-1-136-82573-6, pp. 147.
↑ Wochenblatt, dem Unterricht des Landvolks gewidmet, Colmar 1792 [1] 2017 елның 30 июнь көнендә архивланган..
↑ (archived) La Marseillaise. l'Elysée.

[Weber1976-1] 1,0 ^1,1 Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870–1914 (1 June 1976). Weber, Eugen. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1013-8, pp. 439.

[Halsall-2] 2,0 ^2,1 La Marseillaise 2014 елның 14 август көнендә архивланган. (1997). Halsall, Paul. Internet History Sourcebooks Project

[3] Dictionnaire Universelle de la Franc-Maçonnerie page 601 - Jode and Cara (Larousse - 2011)

[4] [https://web.archive.org/web/20120515104621/http://www.assemblee-nationale.fr/english/la_marseillaise.asp La Marseillaise (2012-05-15). National Assembly of France.

[5] Story of La Marseillaise (January 1896). Stevens, Benjamin F. Oliver Ditson Company. The Musical Record. Boston, Massachusetts. Issue 408, pp. 2.

[6] Plaque Frédéric De Dietrich. Archi-Wiki.

[Spach3-7] Frederic de Dietrich, premier maire de Strasbourg (1857). Spach, Louis. Strasbourgh, Vve. Berger-Levrault & fils.

[8] General François Mireur

[9] The Routledge Dictionary of Cultural References in Modern French (2011). Mould, Michael. Taylor & Francis. New York. ISBN 978-1-136-82573-6, pp. 147.

[10] Wochenblatt, dem Unterricht des Landvolks gewidmet, Colmar 1792 [1] 2017 елның 30 июнь көнендә архивланган..

[11] (archived) La Marseillaise. l'Elysée.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

La Marseillaise
тат. Марсельеза

Сүзләрнең авторы	Клод-Жозеф Руже де Лиль, 1792
Композиторы	Клод-Жозеф Руже де Лиль
Дәүләт	Франция
Билгеләнү вакыты	1795 ел 1870 ел