2022 ел — Wikipedia

Бу мәкаләдә яки мәкалә өлешендә көтелгән вакыйгалар турында мәгълүмат бар. Монда әле булмаган вакыйгалар тасвирланган.

2022 (ике мең егерме икенче) ел — кәбисә булмаган ел, милади тәкъвим буенча шимбә көнне башлана. Бу безнең эраның 2022 елы, III меңьеллыкның 22 елы, XXI гасырның 22 елы, XXI гасырның 3 унъеллыгының 2 елы, 2020 елларның 3 елы. 2022 елдан бирле 2 ел үтте.

• Татарстан президентының 2021 елның 9 октябрендәге УП―88 Указы һәм Татарстан Республикасы Министрлар кабинетының 2021 елның 8 ноябрендәге 2258-р боерыгы белән, Татарстанда «2022 ел ― Цифрлаштыру елы» (рус. 2002 год ― Год цифровизации) итеп игълан ителгән ^[1].
• Россиядә «Россия халыкларының мәдәни мирас елы» (рус. Год культурного наследия народов России).^[2].
• 21 февраль — Россия Федерациясе Президенты Владимир Путин боерыгы белән Донецк Халык Республикасы (ДХР) һәм Луганск Халык Республикаларының (ЛХР) дипломатик яктан таныла.
• 24 февраль — РФ кораллы көчләре күрше Украина эчендә хәрби чаралар башлады.
• 22 апрель — Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте оеша.
• Футбол буенча дөнья чемпионаты, 2022.

• 5 гыйнвар ― Филзә Хәмидуллин (86), икътисад фәннәре докторы (1981), профессор. КДФИИ ректоры (1980―1990), ТР ФА әгъза-мөхбире. Федерация Советы әгъзасы (2003—2005). Татарстанның атказанган икътисадчысы ^[3].
• 6 гыйнвар ― Алмас Шәйхулов (76), филология фәннәре докторы (2001), профессор, БДУ татар филологиясе кафедрасы укытучысы, Башкортстанның атказанган фән эшлеклесе (2011)^[4].
• 11 гыйнвар ― Мансур Хәснулин (79), Татарстан Премьер-министры урынбасары (1992―1994), Татарстанның атказанган химигы^[5].
• 11 гыйнвар ― Валентина Сорокина (85), Социалистик Хезмәт Каһарманы (1976)^[6]

• 8 февраль ― Игорь Носов (43), «“Иннополис” АИЗ» ААҖ генераль директоры (2013―2018) ^[7].
• 15 февраль ― Зөфәр Гыймаев (71), рәссам, Тукай бүләге иясе (2005)^[8].
• 22 февраль ― Ягъсуф Шәфыйков (85), язучы, публицист^[9].
• 27 февраль ― Илдар Низамов (85), язучы, публицист, филология фәннәре докторы (1996), профессор ^[10].

• 2 март ― Альберт Салабаев (80), ТАССР (1991 елдан ТР) юстиция министры (1987―2004)^[11].
• 3 март ― Земфира Досаева (84), Тинчурин театры актрисасы, ТАССР халык артисты (1990) ^[12].
• 5 март ― Рифкать Имаев (74), шагыйрь, Татарстанның атказанган химигы, Хөрмәт Билгесе ордены кавалеры ^[13].
• 10 март ― Әбелхәер Сафиуллин (1943―2022), 1989―1990 һәм 1997―2016 елларда «Нур» театрының баш режиссеры. БР атказанган сәнгать эшлеклесе (2003)^[14].
• 11 март — Арпад Галгоци (93), венгр язучысы, ССРБда тоткынлыкта була.

• 13 апрель ― Мәрьям Арсланова (96), Татарстан радиосы дикторы, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1977)^[15].
• 17 апрель ― Искәндәр Галимов (61), Яр Чаллының Үзәк районы хакимияте башлыгы (2012-2022 елларда)^[16].
• 30 апрель ― Зиннәтулла Гыйззәтуллин (97), Спас районында Бөек Ватан сугышының соңгы ветераны ^[17].

• 3 май ― Станислав Шушкевич (87), Беларусь Республикасы Югары Советы рәисе (1991―1994)^[18].
• 3 май ― Эсфир Яһудин (73), язучы, драматург ^[19].
• 14 май ― Ренат Ибраһимов (75), җырчы, ТАССР (1980) һәм РСФСР (1981) халык артисты. Тукай премиясе лауреаты (1979) ^[20].
• 16 май ― Ридик Фәсхетдинов (82), баянчы, БАССР халык (1982), РСФСР атказанган (1989) артисты. ^[21].

• 9 июнь ― Муса Мөлеков (85), «Кызыл таң» газетасының баш мөхәррире (1986–1991)^[22].
• 24 июнь ― Фатыйх Сибәгатуллин (72), сәясәтче, V, VI, VII чакырылыш Россия Дәүләт думасы депутаты, җәмәгать эшлеклесе ^[23].
• 28 июнь ― Тамара Халитова (75), 1995―2002 елларда Әлмәт театры директоры, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (1998) ^[24].

• 17 июль ― Раушания Юкачева (63), Камал театры актрисасы, Татарстанның халык артисты^[25].

• 4 август ― Рифат Исләев, икътисад фәннәре докторы (1995), профессор (Санкт-Петербург)^[26].
• 8 август ― Анатолий Луппов (93), композитор, пианист, педагог. Татарстанның Тукай премиясе лауреаты^[27].
• 30 август ― Михаил Горбачёв (91), СССР президенты (1990—1991)^[28].

• 1 сентябрь ― Равил Мәганов (67), ЛУКОЙЛ вице-президенты^[29][30].
• 6 сентябрь — Кәрим Долотказин (86), вуз укытучысы, икътисадчы, җәмәгать эшлеклесе.
• 8 сентябрь ― Елизавета II (96), Бөекбритания королевасы^[31][32].
• 12 сентябрь ― Альберт Галиев (81), СССР ФА академигы ^[33].
• 17 сентябрь ― Рәшит Госманов (85), РФ атказанган рәссамы^[34].
• 24 сентябрь ― Ринат Сабиров (55), «Газпром межрегионгаз Казан» АҖ генераль директоры^[35].

• 19 октябрь ― Нурмөхәммәт Хисамов (85), әдәбият галиме^[36].
• 19 октябрь ― Резеда Вәлиева (92), шагыйрә^[37].
• 27 октябрь ― Эльмарт Уразов (67), журналист, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (2010) ^[38].
• 30 октябрь ― Наил Дунаев (85), Камал театры артисты^[39]

• 8 ноябрь — Гали Даутов (91), техника фәннәре докторы, профессор, физика буенча татар телендә дәреслекләр авторы.

• Анатолий Николай улы Егоров, рәссам ― «Казан өстендә ай» гобеленнар циклы өчен^[40]
• Лемон Лерон улы Леронов (Ләбиб Лерон), язучы ― балалар өчен «Җил көймәсе», «Әкиятче малай» китаплары өчен^[40].

Физика өлкәсендә Нобель премиясе

• Ален Аспе
• Джон Клаузер
• Антон Цайлингер ― квант мәгълүматын тапшыру тикшеренүләре өчен бирелә. Нобель комитеты белдергәнчә, галимнәр квант технологияләре тармагына яңалык китергән^[41].

Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе

• Анни Эрно (Анни Дюшен), Франция ― шәхси хәтернең тамырларын, читләшү хисен һәм коллектив чикләүне клиник кискенлек һәм батырлык белән ачып биргән өчен ^[42]

Тынычлык өчен Нобель премиясе

• Алесь Беляцкий
• Мемориал (оешма)
• Гражданнар иреге үзәге^[43] ― Тынычлык премиясе лауреатлары үз илләрендә гражданлык җәмгыятен гәүдәләндерә. Алар еллар дәвамында хакимиятне тәнкыйтьләү һәм гражданнарның төп хокукларын яклау хокукын алга этәрде. Алар хәрби җинаятьләрне, кеше хокукларын бозуны һәм хакимиятне дөрес кулланмауны документлаштыру өчен зур көч куйды. Бергәләп алар тынычлык һәм демократия өчен гражданлык җәмгыятенең мөһимлеген күрсәтә

Химия өлкәсендә Нобель премиясе

• Каролин Бертоцци
• Барри Шарплесс
• Мортен Мельдаль ― клик-химияне һәм биоортогональ химияне үстерү эшләре өчен^[44]

Физиология һәм медицина өлкәсендә Нобель премиясе

• Сванте Пеэбо ― галимнең хезмәтләре фәнни җәмгыять тарафыннан кеше эволюциясен һәм миграциясен яхшырак аңлау өчен киң кулланыла^[45]

Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе

• Бен С. Бернанке
• Дуглас У. Даймонд
• Филип Х. Дибвиг – банклар һәм финанс кризисы турында гыйльми тикшеренүләре өчен ^[46]