Müşfiqə Qadınəfəndi — Vikipediya

Müşfiqə Qadınəfəndi
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	10 dekabr 1867(1867-12-10)
Doğum yeri	Artvin ili, Osmanlı imperiyası
Vəfat tarixi	16 iyul 1961(1961-07-16) (94 yaşında)
Vəfat yeri	İstanbul, İstanbul ili, Türkiyə
Dəfn yeri	Yəhya Əfəndi məzarlığı
Atası	Mahmud bəy
Anası	Əminə xanım
Həyat yoldaşı	II Əbdülhəmid
Uşağı	Ayşə Sultan
Ailəsi	Osmanlı xanədanı

Müşfiqə Qadınəfəndi (soyad qanunundan sonra Müşfiqə Qayı) (10 dekabr 1867, Artvin ili, Osmanlı imperiyası – 16 iyul 1961, İstanbul) — 34-cü Osmanlı sultanı II Əbdülhəmidin səkkizinci xanımı və "Babam Sultan Abdülhamid" adlı xatiratıyla məşhurlaşan Aişə Sultanın anası.

Müşfiqə xanım 10 dekabr 1867-ci ildə Osmanlı tabeliyindəki Hopa şəhərində abxaz ailəsində dünyaya gəldi. Əsl adı Ayşə Ağırba idi. Atası 1877–1878 Osmanlı-Rusiya müharibəsinə könüllü qatılan və şəhid olan Mahmud bəy, anası isə Əminə xanım idi. Özündən 1 yaş kiçik Fatma adlı bacısı, 7 yaş böyük Şahin adlı bir qardaşı vardı. Müharibəyə getməzdən öncə atası Mahmud bəy ailəsini yaxın dostu Hüseyn Vasif Paşaya tapşırmışdı.

Hüseyn Vasif Paşanın xanımı Bəzminigar xanım Mahmud bəyin qohumu idi. Bu səbəblə Əminə xanımı razı salaraq 2 qızı Osmanlı sarayına təslim etməyə qərar verdi. Bəzminigar xanım evlənmədən öncə dövrün validə sultanı Pərtəvniyal xanımın xidmətində olmuşdu. Bu səbəblə qızları Pərtəvniyal xanımın xidmətinə verməyi qərarlaşdırdı. Pərtəvniyal xanım o illərdə oğlu Sultan Əbdüləzizin ölümündən təsirlənmiş, özünü ibadətə vermişdi. İki qızın adı dəyişdirildi və 2 yaşlı Fatmaya Dəstipəri, 3 yaşlı Ayşəyə isə Dəstizər adı verildi. Anası Əminə xanım və qardaşı Şahin bəy isə Bəzminigar xanımın yanında qaldılar. Ancaq sonrakı illərdə Mahmud bəyin müharibədə şəhid olması xəbəri eşidildi və ana-oğul yenidən vətənlərinə qayıtdılar. Onlardan bir daha xəbər alınmadı.

Pərtəvniyal xanımın vəfatından sonra bütün xidmətçiləri Dolmabağça sarayına köçürüldü. Aldığı saray tərbiyəsi və gözəlliyi ilə sarayda göz qamaşdıran Müşfiqə xanım Sultan Əbdülhəmidin diqqətini cəlb etdi. Nəhayət, Ulduz sarayına aparılan Dəstizər xanım 12 yanvar 1886-cı ildə burada Sultan Əbdülhəmidlə evləndi.

Nikah Seyid Əsad Əfəndi tərəfindən, Hacı Mahmud Əfəndi, Əli Əfəndi və Şərafəddin ağanın şahidliyində kəsildi. Toy hədiyəsi olaraq, Sultan Əbdülhəmid xanımına mükəmməl bir Qurani Kərim hədiyyə etdi. Qurani Kərimi açarkən ilk gördüyü söz olan "müşfiqun" sözündən təsirlənərək (Ənbiya surəsi, 28-ci ayə) Dəstizərin adını Müşfiqə qoydu. Sarayda qısa zamanda məşhurlaşdı. Çünki Müşfiqə xanım Sultan Əbdüləzizin son günlərindən etibarən sarayda xidmət edirdi və saray ənənələrinə hakim idi. Bacısının da adı dəyişdirilərək Şükriyə qoyuldu. Şükriyə xanım daha sonra sarayın xəzinədarı oldu və Sultan Əbdülhəmidin süd qardaşı İsmət bəyin ikinci oğlu Xalid Paşayla evləndirildi. Bu nikahdan Tofiq, Vədad, Rəfiq, Məbrurə və Hadiyə adlı 5 övladı dünyaya gəldi. Sultan Əbdülhəmidin vəfatından 5 ay öncə tifus xəstəliyinə yaxlanaraq vəfat etmişdir.

1886-cı ilin oktyabrında yeganə övladı olan Aişə Həmidə Sultanı dünyaya gətirdi. Xəbəri eşidən Sultan Əbdülhəmid xəbəri verən Filurya kalfaya bahalı bir cəvahirat, doğuşda iştirak edən Əbəzadə Kamilə xanıma isə 300 lirə hədiyyə etdi.

Sultan Əbdülhəmidin 1909-cu ildə devrilməsinin ardından onunla birlikdə Salonikiyə sürgünə getdi ancaq 1912-ci ildə cütlük İstanbula qaytarıldı. Ərinin vəfatı səbəbilə 1924-cü ildə baş tutan sürgündə adı çəkilmədi və Türkiyədə qaldı. Qızı Aişə Sultan isə ölkəni tərk etməyə məcbur oldu. 1934-cü ildə Müşfiqə xanım Qayı soyadını alaraq Türkiyə vətəndaşlığına keçdi. 1952-ci ildə qızının vətənə dönüşündən sonra qızıyla birlikdə yaşamağa başladı. Müsahibəyə gələn jurnalistlərin qeydlərinə görə, saraya kəniz olaraq gələn Müşfiqə xanım, Osmanlı sultanının qızı olan doğma qızı otağa hər daxil olanda, saray ənənəsinə uyğun olaraq ayağa qalxırdı.

16 iyul 1961-ci ildə Sərəncəbəydəki evində vəfat etdi. Məzarı Yəhya Əfəndi məzarlığına dəfn olundu.

• Ayşə Həmidə Sultan

• Yavuz Bahadıroğlu (2009). Resimli Osmanlı Tarihi, Nesil Yayınları (Ottoman History with Illustrations, Nesil Publications). 15th Ed. ISBN 978-975-269-299-2
• M. Çağatay Uluçay (2011). Padişahların kadınları ve kızları. Ötüken. pp. 248–49.
• Sâmiha Ayverdi (2007). Ne idik ne olduk. Kubbealti Publishing. pp. 47–8