ماه‌دوران خاتون - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

نام کامل
	ماه‌دوران گلبهار خاتون

ماه‌دوران خاتون
ماه‌دوران خاتون
زاده	۱۵۰۰; البانی
درگذشته	۳فوریه ۱۵۸۱; بورسا
آرامگاه	مرادیه، بورسا
همسر(ان)	سلیمان قانونی
فرزند(ان)	شاهزاده مصطفی
نام کامل
نام کامل
	ماه‌دوران گلبهار خاتون
خاندان	عثمانی (بواسطه ازدواج)

ماه‌دوران خاتون (۱۵۰۰ آلبانی – ۳ فوریه ۱۵۸۱ بورسا) با نام گلبهار خاتون هم شناخته می‌شود، صیغه سلیمان قانونی و مادر فرزندش شاهزاده مصطفی بود. مرگ شاهزاده محمود در سال ۱۵۲۱ باعث شد مصطفی به عنوان شاهزاده ارشد ولیعهد شناخته شد و موقعیت ماه‌دوران افزایش یافت.

نام‌شناسی

ماه‌دوران، با تلفظ ترکی ماهی‌دوران (به ترکی استانبولی: Mahidevran)، به معنای کسی است که همیشه زیبا است یا کسی که هیچ‌زمان زیبایی‌اش تمام نمی‌شود یا کسی که زیبای همه زمان‌ها است. برخی منابع نام او را گلبهار ذکر کرده‌اند به‌معنای کسی که مانند گل همیشه بهار است.^[۳]

اصالت

دربارهٔ اصالت ماه‌دوران سلطان اختلاف است. به گفته سفیران ونیزی او اصالتی چرکسی داشته‌است.^[۴] نام پدر ماه‌دوران در اسناد معاصر عبدالله ذکر شده‌است که نشان می‌دهد او برده‌ای بوده که مسلمان شده‌است.^[۵] به گفته منابع دیگر ماه‌دوران دختر یک تاجر آلبانی بوده‌است.^[۶]^[۷]

زندگی‌نامه

همسر سلطان

ماه‌دوران جزء ۱۷ زن حرم‌سرای سلیمان در مانیسا بود و همراه با سه نفر دیگر روزانه ۴ آسپر دریافت می‌کرد. او شاهزاده مصطفی را در سال ۱۵۱۵ و در سن ۱۵ سالگی به دنیا آورد و به سوگلی سلیمان تبدیل شد.^[۸]

در سال ۱۵۲۰ سلیمان به سلطنت رسید و ماه‌دوران همراه فرزندانش به استانبول رفت. در سال ۱۵۲۱ شاهزاده محمود فرزند ارشد سلیمان فوت شد و مصطفی به عنوان بزرگ‌ترین پسر او ولیعهد سلطنت شد. در اوایل سلطنت سلیمان، ماه‌دوران با رقیب جدی رو به رو شد، خرم سلطان که بعداً به خاصگی و همسر عقدی سلیمان تبدیل شد.^[۹]

خرم درسال ۱۵۲۱ شاهزاده محمد و به دنبال آن چهار شاهزاده دیگر متولد شدند، این امر باعث کاهش قدرت ماه‌دوران در حرم‌سرای سلیمان شد. دشمنی میان ماه‌دوران و خرم تا حدودی توسط حفصه سلطان مادر سلیمان سرکوب می‌شد اما بعد از مرگ او دشمنی آن‌ها شدت گرفت تا جایی که ماه‌دوران با شدت خرم را کتک زد و سلیمان برای کنترل بهتر ماه‌دوران را به مانیسا فرستاد، این اوضاع به سود خرم به عنوان تنها زن موردعلاقه سلطان و با کنترل کردن حرم‌سرا و قصر امپراتوری تمام شد.^[۱۰]

مادر شاهزاده ولیعهد

ماه‌دوران در سال ۱۵۳۴ همراه با مصطفی به مانیسا رفت. وی مسئول اداره حرم‌سرای پسرش در مانیسا بود. وی نقش اساسی در تربیت فرزندان مصطفی داشت. به گفته سفیرانی که از مانیسا دیدن کرده بودند دادگاه مصطفی همانند دادگاه پدرش بود و مادرش نقش اصلی در این مورد داشت در سال ۱۵۴۱ مصطفی به آماسیه فرستاده شد.^[۹]

تا سال ۱۵۴۴ سه پسر دیگر سلیمان دارای پست استانی شدند و همه آن‌ها برای رسیدن به تاج تخت با یکدیگر رقابت کردند و ماه‌دوران تا پایان عمر پسرش تلاش کرد از او در مقابل رقیبان سیاسی محافظت کند. در نهایت شاهزاده مصطفی به دسیسه‌های خرم سلطان و رستم پاشا متهم به شورش علیه سلیمان شد و به فرمان او اعدام شد. بعد از مرگ شاهزاده مصطفی ماه‌دوران همراه با عروسان و نوادگانش به بورسا تبعید شد.^[۱۱]

مرگ

ماه‌دوران سلطان در طی چندین سال پس از اعدام مصطفی زندگی آشفته‌ای داشت. وی برای آماده شدن آرامگاه پسرش در بورسا تمام دارایی خود را استفاده کرد و در فقر شدید زندگی می‌کرد. ۱۳ سال بعد از مرگ مصطفی، در سال ۱۵۶۶ سلطان سلیمان درگذشت و پسر خرم سلطان، سلیم دوم به پادشاهی رسید. با این که ماه‌دوران زمان طولانی در فقر به سر برد اما چند سال آخر عمرش تا زمان وفاتش بسیار بهتر سپری شد، زیرا سلطان سلیم برای وی حقوقی کافی در نظر گرفت و عمارتی در بورسا برایش خریدار کرده و خدم و حشم زیادی را برای خدمت به او به کار گرفت. ماه‌دوران در زمان پادشاهی مراد سوم در ۳ فوریه ۱۵۸۱ درگذشت و در کنار قبر پسرش دفن شد.^[۱۲]

در ادبیات و فرهنگ عامه

سریال ها

توسط بازیگر اوکراینی، ناتالیا گونچاروا در مجموعه تلویزیونی رکولانا، در سال ۲۰۰۳ - ۱۹۹۷ به تصویر کشیده شد.
توسط بازیگر ترکی، خدیجه اصلان در مینی مجموعه تلویزیونی خرم سلطان، در سال ۲۰۰۳ به تصویر کشیده شد.
توسط بازیگر ترکی - آلمانی، نور فتاح‌اوغلو در مجموعه تلویزیونی حریم سلطان، در سال ۲۰۱۴ - ۲۰۱۱ به تصویر کشیده شد.

رمان ها

ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های رمان تاریخی خرم سلطان (۱۹۳۷)، نوشته: تورهان تان است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های رمان تاریخی خرم سلطان ایل سویلشی (۲۰۰۴)، نوشته: عدنان نوربایکال است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های رمان تاریخی اسرار حرم (۲۰۰۸)، نوشته: آلوم باتی است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های اصلی رمان تاریخی ماهی‌دوران سلطان (۲۰۱۲)، نوشته: کمال‌الدین چالیک است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های اصلی رمان تاریخی مادر شاهزاده: ماهی‌دوران سلطان (۲۰۲۱)، نوشته: ریدوان اکبای است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های رمان تاریخی شیرخانه: ظهور سلیمان باشکوه (۲۰۲۲)، نوشته: کریستوفر دوبلیگ است.
ماهی‌دوران یکی از شخصیت‌های رمان تاریخی اورونتیوس و مافالدا: در سفری عرفانی (۲۰۲۳)، نوشته: بئا شن است.

منابع

↑ The Encyclopædia Britannica, Vol.7, Edited by Hugh Chisholm, (1911), 3; Constantinople, the capital of the Turkish Empire...
↑ Britannica, Istanbul بایگانی‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine:When the Republic of Turkey was founded in 1923, the capital was moved to Ankara, and Constantinople was officially renamed Istanbul in 1930.
↑ Leslie P., Peirce (1993). "Wives and Concubines: The Fourteenth and Fifteenth Centuries". The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. 198 Madison Avenue, New York, New York 10016-4314: Oxford University Press. p. 55. ISBN 978-0-19-508677-5. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)نگهداری CS1: موقعیت (link)
↑ Dr Galina I Yermolenko, Roxolana in European Literature, History and Culture, pg.2, citing Navagero ("la circassa"), Trevisano ("una donna circassa") in Eugenio Alberi, ed. Relazioni degli ambasciatori veneti al Senato, ser. 3: Relazioni degli stati ottomani, 3 vols (Firenze [Florence: Società editrice fiorentina], 1840–1855), 1: 74–5, 77; 3: 115.
↑ Uluçay, M. Çağatay (2011). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ötüken Neşriyat. P62
↑ The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Studies in Middle Eastern History. Author: Leslie P. Peirce. Edition illustrated. Publisher Oxford University Press, 1993 ISBN 0-19-508677-5, 9780195086775 p. 55 "...a slave concubine of disputed origin — possibly Albanian or Circassian — Mahidevran appears among the..."
↑ Inside the Seraglio: private lives of the sultans in Istanbul. Author: John Freely. Edition illustrated, reprint Publisher Penguin, 2001 p. 51 "..The only concubine whose name is known was Mahidevran, identified variously as an Albanian or Circassian, who in 1515 gave birth to a son, Mustafa..."
↑ Peirce 1993, p. 54.
↑ ^۹٫۰ ^۹٫۱ Peirce 1993, pp. 54–55.
↑ Peirce 1993, pp. 59–60.
↑ Peirce 1993, p. 61.
↑ Lord Kinross: The Ottoman Centuries, (Trans. by Nilifer Epçeli) Altın Kitaplar, İstanbul, 2008, ISBN 978-975-21-0955-1 p. 233.

[1] The Encyclopædia Britannica, Vol.7, Edited by Hugh Chisholm, (1911), 3; Constantinople, the capital of the Turkish Empire...

[2] Britannica, Istanbul بایگانی‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine:When the Republic of Turkey was founded in 1923, the capital was moved to Ankara, and Constantinople was officially renamed Istanbul in 1930.

[3] Leslie P., Peirce (1993). "Wives and Concubines: The Fourteenth and Fifteenth Centuries". The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. 198 Madison Avenue, New York, New York 10016-4314: Oxford University Press. p. 55. ISBN 978-0-19-508677-5. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)نگهداری CS1: موقعیت (link)

[4] Dr Galina I Yermolenko, Roxolana in European Literature, History and Culture, pg.2, citing Navagero ("la circassa"), Trevisano ("una donna circassa") in Eugenio Alberi, ed. Relazioni degli ambasciatori veneti al Senato, ser. 3: Relazioni degli stati ottomani, 3 vols (Firenze [Florence: Società editrice fiorentina], 1840–1855), 1: 74–5, 77; 3: 115.

[5] Uluçay, M. Çağatay (2011). Padişahların Kadınları ve Kızları. Ötüken Neşriyat. P62

[6] The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Studies in Middle Eastern History. Author: Leslie P. Peirce. Edition illustrated. Publisher Oxford University Press, 1993 ISBN 0-19-508677-5, 9780195086775 p. 55 "...a slave concubine of disputed origin — possibly Albanian or Circassian — Mahidevran appears among the..."

[7] Inside the Seraglio: private lives of the sultans in Istanbul. Author: John Freely. Edition illustrated, reprint Publisher Penguin, 2001 p. 51 "..The only concubine whose name is known was Mahidevran, identified variously as an Albanian or Circassian, who in 1515 gave birth to a son, Mustafa..."

[8] Peirce 1993, p. 54.

[Peirce_1993,_pp._55–56-9] ۹٫۰ ^۹٫۱ Peirce 1993, pp. 54–55.

[10] Peirce 1993, pp. 59–60.

[11] Peirce 1993, p. 61.

[12] Lord Kinross: The Ottoman Centuries, (Trans. by Nilifer Epçeli) Altın Kitaplar, İstanbul, 2008, ISBN 978-975-21-0955-1 p. 233.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]