Anna Dymna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Anna Dymna

Anna Dymna (2024)
Data i miejsce urodzenia	20 lipca 1951 Legnica
Zawód	aktorka
Współmałżonek	1. Wiesław Dymny 2. Zbigniew Szota 3. Krzysztof Orzechowski
Lata aktywności	od 1969
Zespół artystyczny
Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Anna Dymna (ur. 20 lipca 1951 w Legnicy jako Małgorzata Dziadyk^[1]) – polska aktorka teatralna i filmowa, działaczka społeczna, założycielka i prezes Fundacji Anny Dymnej „Mimo Wszystko” (2003), laureatka Orła za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy.

Jest córką Jana Dziadyka^[2] i Janiny z domu Sądowicz; matka była ekonomistką, a ojciec inżynierem lotnikiem^[3][4]. Miała dwóch braci – starszego Jana i młodszego Jerzego^[5]. Jej rodzina pochodziła z Kresów Wschodnich; matka urodziła się w Brodach, a rodzina ojca wywodziła się z Kołomyi^[6]. Prababka ze strony ojca była Ormianką^[7][8], a pradziadek ze strony matki Węgrem^[9].

Gdy miała 11 lat, zaczęła uczęszczać na zajęcia do Kociego Teatru Jana Niwińskiego, pod którego opieką również w późniejszych latach rozwijała umiejętności aktorskie oraz recytatorskie^[4][10]. Ukończyła VII Liceum Ogólnokształcące im. Zofii Nałkowskiej w Krakowie^[11], a w 1973 studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Z uwagi na występowanie w filmach w trakcie trwania studiów musiała powtarzać trzeci rok^[12].

Zadebiutowała jako aktorka teatralna na pierwszym roku studiów w podwójnej roli Isi i Chochoła w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Lidii Zamkow w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1969)^[1][13]. Za występ zebrała przychylne recenzje m.in. od Jakuba Mikołajczyka, pierwowzoru Kuby w Weselu^[14]. W tym okresie zagrała także główne role w filmach: 150 na godzinę (1971) Wandy Jakubowskiej i Pięć i pół bladego Józka (1971) Henryka Kluby. W 1970 wcieliła się w postać Kasi w spektaklu Król Mięsopust Jarosława Marka Rymkiewicza w Starym Teatrze w Krakowie^[15]. Na planie produkcji Pięć i pół bladego Józka poznała Wiesława Dymnego, którego barwna osobowość miała na nią istotny wpływ^[16]. Jeszcze przed ukończeniem studiów wystąpiła w filmach: Diament radży (1971), Jak daleko stąd, jak blisko (1972), Szerokiej drogi, kochanie (1972) czy Sekret, a także w produkcjach NRD-owskich: Klucze (1972) i Z życia nicponia (1973)^[17]. Grała także w Teatrze Telewizji, m.in. Natalię w Ludziach bezdomnych i Pannę Młodą w Weselu^[18].

W kwietniu 1973, tuż przed obroną dyplomu, została etatową aktorką Starego Teatru w Krakowie, w którym występowała m.in. jako Dziewica i Panna w Dziadach oraz Kora i Małgorzata w Nocy Listopadowej (obie sztuki prezentowała także w zagranicznych teatrach, odpowiednio w Wielkiej Brytanii i Holandii), a także jako Ania w Wiśniowym sadzie (1975–1980) i Zosia w Weselu (1977)^[19]. W latach 70. zagrała hrabiankę Klarysę w serialu Janosik (1974) oraz wykreowała kolejne role filmowe, m.in. Anię Pawlakównę, wnuczkę Pawlaków i Kargulów, w Nie ma mocnych (1974) oraz Kochaj albo rzuć (1975), arystokratkę Melanię Barską w Trędowatej (1976) oraz Liesel w Kombinatorze (1978)^[20]. Kontynuowała również występy w Teatrze Telewizji, zagrała Zuzannę w Teresie Raquin, Mary Boyle w Junonie i pawiu, panienkę Angelę Moping w Małej przechadzce pana Lovedaya, prostytutkę mitomankę Dianę w Wysokiej stawce, Melisandę w Peleasie i Melisandzie oraz Lilę w Ich czworo^[21]. W 1978 za rolę Kory w Nocy Listopadowej otrzymała Nagrodę Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji^[22].

W 1979, podczas prac nad filmem Węgierska rapsodia Miklósa Jancsó uległa wypadkowi samochodowemu, wskutek którego doznała wstrząsu mózgu oraz licznych urazów ciała, co wymagało długotrwałej rehabilitacji^[23]. Powróciła do pracy rolami zepsutej i zmanierowanej Ludy w spektaklu Teatru Telewizji U mety oraz Diany w Queen Mary i Niny Zariecznej w Dziesięciu portretach z czajką w tle w Starym Teatrze^[24]. W latach 80. wystąpiła m.in. w roli tytułowej bohaterki w Yvonne (1980), Marysi Wilczurówny w Znachorze (1981) i Magdaleny w Dolinie Issy (1982)^[25]. Grała również Barbarę Radziwiłłównę w Królowej Bonie (1980–1981); w trakcie prac nad tym serialem doznała wstrząsu mózgu wskutek wypadku na planie^[26]. Za rolę w tej produkcji w 1982 otrzymała Nagrodę Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia^[27]. W postać królowej wcieliła się także w filmie Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1983). Wkrótce doznała kolejnego wstrząsu mózgu, tym razem podczas pracy w paradokumentalnym filmie telewizyjnym Na odsiecz Wiedniowi (1983), w którym zagrała Marysieńkę Sobieską^[28]. W tym okresie zagrała jeszcze dwie monarchinie: królową Katarzynę Jagiellonkę w spektaklu telewizyjnym Ostatni z Jagiellonów oraz Elżbietę de Valois w sztuce Don Carlos (reż. Laco Adamík) w Starym Teatrze w Krakowie^[29]. Za występ w filmie Na odsiecz Wiedniowi i paradokumentalnym widowisku telewizyjnym Listopad polski otrzymała nagrodę Złoty Ekran w 1984^[30]. Wystąpiła także jako Elektra w Odysei, Żona w Nie-Boskiej komedii oraz Lavinia w trzyczęściowym widowisku telewizyjnym Żałoba przystoi Elektrze^[31]. W 1985 otrzymała Nagrodę Państwową II stopnia Ministra Kultury i Sztuki^[32]. W drugiej połowie lat 80. zagrała kolejne role teatralne, m.in. Podstolinę w Zemście (reż. Andrzej Wajda) i pokojówkę Justysię w objazdowej sztuce Mąż i żona (reż. Gustaw Holoubek). Współpracowała ze Sceną na Piętrze w Poznaniu, z którą to grupą występowała w ośrodkach polonijnych, w tym w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie i Australii^[33]. Wystąpiła także w kilku telewizyjnych spektaklach w reżyserii Kazimierza Kutza – jako Helen Schwartz w Opowieściach Hollywood, Bertę w Wygnańcach, pielęgniarka Nathalie w Nocy Walpurgii i Anita w Antygonie z Nowego Jorku^[34].

W 1990 została wykładowczynią w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie (jako prowadząca zajęcia z prozy). W tym samym roku pojawiła się w roli Małgorzaty w telewizyjnej inscenizacji Mistrza i Małgorzaty (reż. Maciej Wojtyszko) i Telimeny w sztuce Kochajmy się! (reż. Jan Englert)^[35]. W 1991 ponownie wystąpiła w Weselu reżyserowanym przez Andrzeja Wajdę (tym razem w roli Gospodyni); za występ w sztuce otrzymała nagrodę na Opolskich Konfrontacjach Teatralnych^[36]. W 1992 premierę miał poświęcony aktorce film biograficzny pt. Pieczenie chleba w reż. Marty Wegiel^[37]. Za rolę Katarzyny, dziennikarki mierzącej się z problemem alkoholowym, w filmie Tylko strach Barbary Sass z 1993 otrzymała Złotego Lwa za pierwszoplanową rolę kobiecą na 18. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni^[38]. Również w 1993 zrealizowała spektakl Dymny, którego była współscenarzystką, a także otrzymała nagrodę Złota Kaczka za całokształt twórczości^[37]. W 1994 za rolę Podstoliny w telewizyjnym spektaklu Zemsta (reż. Olga Lipińska) otrzymała Nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza od redakcji miesięcznika „Teatr”, a za rolę Molly Bowser w sztuce Palec Boży (reż. Teresa Kotlarczyk) odebrała nagrodę na Festiwalu Polskiej Twórczości Telewizyjnej^[39]. Wystąpiła także w kolejnych telewizyjnych sztukach, grając Macochę w Białym łabędziu (reż. Krzysztof Babicki), Irenę Sobol w Balu błaznów (reż. Waldemar Krzystek) i Bertie Kaufmann w Idź do panny Törpe (reż. Teresa Kotlarczyk)^[40]. Za rolę Krystyny we Wznowieniu (1995) w reż. Macieja Wojtyszki w Starym Teatrze w Krakowie otrzymała w 1996 nagrodę na Festiwalu Sztuki Aktorskiej w Kaliszu^[40].

W kolejnych latach pojawiła się m.in. jako Walunia w Bożej podszewce (1997), Nenneke w Wiedźminie (2001) czy Jaga w Starej baśni. Kiedy słońce było bogiem (2003). Zagrała główną rolę w produkcji Duże zwierzę z 2000. Wystąpiła w Skazanym na bluesa (2005), Samotności w sieci (2006) i Odwróconych. Za rolę Bayerowej w produkcji Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy z 2015 otrzymała Orła w kategorii najlepsza drugoplanowa rola kobieca^[41]. Również w 2022 była nominowana do tej nagrody w tożsamej kategorii (za występ w filie Amatorzy)^[41].

Angażowała się w działalność Obywatelskiego Komitetu Ratowania Krakowa, uczestniczyła w akcjach Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, Stowarzyszenia „Wielkie Serce”, Fundacji „Mam Marzenie”, Fundacji „Akogo?” i Fundacji „Nuta Nadziei”. Została także ambasadorem Stowarzyszenia Debra Polska „Kruchy Dotyk” skupiającego osoby cierpiące na epidermolysis bullosa^[42].

W 1999 rozpoczęła współpracę z Fundacją im. Brata Alberta, pomagając m.in. przy realizacjach inscenizacji Teatru „Radwanek”, którego aktorami są osoby niepełnosprawne intelektualnie. Zajęła się pisaniem scenariuszy i reżyserowaniem przedstawień tej grupy teatralnej.

W 2003 założyła w Krakowie Fundację Anny Dymnej „Mimo Wszystko”, obejmując społecznie funkcję prezesa tej instytucji. Pierwotnym celem fundacji było utrzymywanie Warsztatów Terapii Artystycznej i opieka nad ich podopiecznymi, niepełnosprawnymi intelektualnie mieszkańcami schroniska w podkrakowskich Radwanowicach. Stopniowo fundacja przekształcała się w dużą instytucję charytatywną, pomagającą osobom chorym i niepełnosprawnym w całej Polsce, organizującą Festiwal Zaczarowanej Piosenki im. Marka Grechuty, Ogólnopolskie Dni Integracji „Zwyciężać mimo wszystko” oraz Ogólnopolski Festiwal Twórczości Teatralno-Muzycznej Osób Niepełnosprawnych „Albertiana”, a także budującą nowoczesne ośrodki rehabilitacyjno-terapeutyczne.

Również w 2003 na antenie TVP2 zaczęła prowadzić cykliczny program Anna Dymna – Spotkajmy się, obejmujący rozmowy z zaproszonymi do studia osobami niepełnosprawnymi oraz ciężko chorymi na temat miłości, akceptacji, samotności, szczęścia, wiary i nadziei. Program był dwukrotnie nominowany do Nagrody im. Andrzeja Wojciechowskiego.

W 2002 zainicjowała odbywający się w niedzielne przedpołudnia Krakowski Salon Poezji w Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Zajęła się jego prowadzeniem z Józefem Opalskim, Bronisławem Majem oraz Krzysztofem Orzechowskim, swoim trzecim mężem i dyrektorem tego teatru.

W październiku 1972 zawarła związek małżeński z artystą Wiesławem Dymnym (zm. 1978)^[43]. W styczniu 1982 wyszła za masażystę Zbigniewa Szotę, z którym ma syna Michała (ur. 1985)^[44]. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem. Trzecim mężem aktorki został aktor i reżyser teatralny Krzysztof Orzechowski^[45]. Zamieszkała w Rząsce pod Krakowem^[46].

Z okazji programu telewizyjnego poświęconego Wiesławowi Dymnemu w 20. rocznicę jego śmierci poprosiła Big Cyc, ulubiony zespół swojego syna, o napisanie trzech piosenek do tekstów pierwszego męża („Mam to w nosie”, „Łazik z Tormesu” i „Wszyscy święci”), które znalazły się na albumie pt. Wszyscy święci.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2014)^[48]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2004)^[49]
• Srebrny Krzyż Zasługi (1989)
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005)^[50]
• Odznaka Honorowa za Zasługi dla Ochrony Praw Dziecka (2018)^[51]
• Order Uśmiechu (2002)
• Order Ecce Homo (2005)

Nagrody artystyczne

• 1978 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za rolę Kory w Nocy Listopadowej
• 1979 – Nagroda Miasta Krakowa w dziedzinie upowszechniania kultury – nagroda dla młodego, wyróżniającego się twórcy za osiągnięcia w teatrze i filmie^[52]
• 1980 – XX Kaliskie Spotkania Teatralne – nagroda aktorska za rolę Niny Zariecznej w Dziesięciu portretach z czajką w tle
• 1982 – Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji I stopnia za rolę Barbary Radziwiłłówny w Królowej Bonie
• 1983 – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia^[41]
• 1983 – XXII Rzeszowskie Spotkania Teatralne – nagroda publiczności za najlepszą rolę kobiecą – Marii Derkum w Zwierzeniach clowna
• 1985 – Nagroda Państwowa II stopnia Ministra Kultury i Sztuki^[41]
• 1984 – najpopularniejsza aktorka w plebiscycie tygodnika „Antena” z okazji 20-lecia polskiego filmu telewizyjnego^[53]
• 1984 – tytuł „Gwiazda Filmowego Sezonu'83” na XIV LLF w Łagowie
• 1988 – XIV Opolskie Konfrontacje Teatralne – Klasyka Polska – nagroda aktorska za rolę Adeli w Republice marzeń
• 1993 – nagroda wojewody krakowskiego w dziedzinie teatru
• 1993 – XVIII Opolskie Konfrontacje Teatralne – Klasyka Polska – nagroda aktorska za rolę Gospodyni w Weselu
• 1994 – Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za najlepszą kobiecą rolę sezonu (Podstoliny w Zemście i Molly Bowser w Palcu Bożym)^[54]
• 1995 – „Złota Kaczka” w kategorii najlepsza polska aktorka
• 1996 – XXXVI Kaliskie Spotkania Teatralne – nagroda aktorska za rolę Krystyny we Wznowieniu
• 1996, 1998, 1999 – „Złota Maska” – plebiscyt na najpopularniejszą krakowską aktorkę
• 2004 – Super Wiktor (za całokształt pracy artystycznej)
• 2009 – Wiktor (w kategorii „osobowość telewizyjna”)
• 2016 – Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą (w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy)
• 2016 – Złoty Szczeniak na 5. Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa we Wrocławiu za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą (w filmie Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy)^[55]

Pozostałe wyróżnienia

• 1994 – tytuł „Człowiek Roku ’94”, przyznany przez czytelników „Gazety Krakowskiej” za wspaniałe kreacje teatralne i filmowe, za wrażliwość i aktywny udział w akcjach charytatywnych
• 2000 – Medal Świętego Brata Alberta
• 2000 – tytuł „Krakowianka XX wieku”
• 2004 – Medal Przyjaciel Integracji
• 2006 – Odznaczenie „Zasłużonemu – Polskie Towarzystwo Lekarskie”
• 2006 – Nagroda im. Andrzeja Bączkowskiego
• 2006 – Medal św. Jerzego (wyróżnienie „Tygodnika Powszechnego”)^[56]
• 2007 – Medal „Milito Pro Christo”^[57]
• 2007 – „Kobieta Roku 2006” (wyróżnienie miesięcznika „Twój Styl”)
• 2007 – Medal Fundacji Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
• 2008 – Fenomen 2007 (nagroda tygodnika „Przekrój”)
• 2008 – Ambasador Polskiej Pediatrii (tytuł przyznawany przez zarząd główny Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego)
• 2009 – Skrzydła św. Rafała Archanioła
• 2010 – Nagroda im. Józefa Dietla
• 2011 – tytuł „Małopolanin Roku 2010” (wyróżnienie Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski)
• 2011 – tytuł „Gwiazda Dobroczynności” (wyróżnienie Stowarzyszenia Rozwoju Filantropii w Polsce i tygodnika „Newsweek Polska”)
• 2011 – Medal im. Tadeusza Kotarbińskiego (wyróżnienie Komitetu Nauk Organizacji i Zarządzania Polskiej Akademii Nauk)
• 2016 – tytuł doktora honoris causa Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie^[58]
• 2016 – Medal Polonia Minor^[59]
• 2016 – Złoty artKciuk, przyznany na Interdyscyplinarnym Festiwalu Sztuk Miasto Gwiazd w Żyrardowie
• 2018 – Nagroda PAU im. Erazma i Anny Jerzmanowskich^[60]
• 2019 – Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktorki NieZwykłej na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu^[61]
• 2021 – Nagroda im. Kazimierza Kutza^[62]
• 2023 – Nagroda im. księdza Józefa Tischnera^[63]
• 2024 – tytuł honorowej obywatelki Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa^[64]
• 2024 – Srebrna Pieczęć Miasta Poznania^[65]
• 2024 – Złoty BohaterON w kategorii „osoba publiczna” oraz Złoty BohaterON Publiczności^[66]

• Elżbieta Baniewicz: Anna Dymna. Ona to ja. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7163-037-9.
• Anna Dymna, Wojciech Szczawiński: Warto mimo wszystko. Kraków: Znak, 2006. ISBN 83-240-0674-5. Brak numerów stron w książce
• Anna Dymna w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2024-01-09].
• Anna Dymna, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .

• Anna Dymna w bazie IMDb (ang.). [dostęp 2015-04-11].
• Anna Dymna w bazie Filmweb. [dostęp 2015-04-11].
• Anna Dymna na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”. [dostęp 2015-04-11].
• Anna Dymna. stary-teatr.krakow.pl. [dostęp 2015-04-11].
• Fundacja Anny Dymnej „Mimo Wszystko”. mimowszystko.org. [dostęp 2015-04-11].