Bitwa pod Czerwoną – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Czerwoną

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	11 czerwca 1920
Miejsce	pod Czerwoną[a]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	ofensywa Frontu Płd.-Zach.
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Aleksander Karnicki[b] Siemion Timoszenko Fiodor Morozow
Siły
Dywizja Jazdy: 4 Brygada Jazdy 5 Brygada Jazdy 3 Brygada Jazdy 1 Armia Konna: 6 Dywizja Kawalerii 11 Dywizji Kawalerii
brak współrzędnych

Bitwa pod Czerwoną – walki polskiej Dywizji Jazdy gen. Aleksandra Karnickiego z oddziałami sowieckich 6. i 11 Dywizji Kawalerii ze składu 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Po spektakularnym sukcesie wojsk polskich na Ukrainie i zajęciu 7 maja 1920 Kijowa, front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem^[6][7][8].

Armia Czerwona wykorzystała zastój na reorganizację sił i przygotowanie ofensywy. W rejon działań przybyła 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. 26 maja rozpoczęła się sowiecka ofensywa na Ukrainie, a już 5 czerwca trzy dywizje sowieckiej 1 Armii Konnej przełamały trwale polski front na odcinku obrony grupy gen. Jana Sawickiego^[9][10]. Pod Samhorodkiem i w rejonie Ozierny powstała luka szerokości około dziesięciu kilometrów^[11]. W ciągu kilku godzin 11 Dywizja Kawalerii opanowała rejon Różyna, 4 Dywizja Kawalerii Jahniatyna, a 14 DK Karabczyjowa^[12][13].

 Osobny artykuł: bitwa pod Samhorodkiem.

Po przerwaniu frontu polskiego pod Samhorodkiem i Ozierną główne siły 1 Armii Konnej kierowały się na Różyn i Pawołoczę^[14].

Polska Dywizja Jazdy gen. Aleksandra Karnickiego otrzymała rozkaz opóźniania marszu kawalerii przeciwnika^[14]. 8 czerwca starła się z dywizjami Budionnego.

 Osobny artykuł: bitwa pod Wernyhorodkiem.

W kolejnych dniach Siemion Budionny realizował swoją własną koncepcję walki. Zamierzał on rozbić oddziały polskie w rejonie Koziatyna oraz na linii Koziatyn – Żytomierz i wykonać głęboki zagon na tyły polskie w kierunku na Starokonstantynów. O swoich planach nie tylko nie poinformował dowódcy Frontu Południowo-Zachodniego - Aleksandra Jegorowa, ale nie wykonał też jego rozkazu i nie zamknął drogi odwrotu na Korosteń wojskom polskim wycofującym się spod Kijowa^[1].

11 czerwca sowieckie 6. i 11 Dywizja Kawalerii rozpoczęły marsz w kierunku Czerwonej^[15]. Sowieci spodziewali się na przedpolach spotkać tylko polską 4 Brygadę Jazdy w składzie 4., 14. i 8 pułk ułanów oraz 4 dywizjon artylerii konnej. W rzeczywistości 4 BJ stanowiła centrum polskiego zgrupowania, a do walki weszły też 5 Brygada Jazdy, w składzie 1., 16 pułki ułanów, 2 pułk szwoleżerów i 5 dak, oraz 3 Brygada Jazdy, w składzie 2., 5., 12 pułk ułanów i 3 dak^[1].

W tym czasie dywizja polska maszerowała dwoma kolumnami brygadowymi: z rejonu Kaszperówki, przez Browki i Czerwoną, na Zabarę i Andruszówkę kierowała się 4 Brygada Jazdy; z rejonu Chałaimgródka, przez Pawełki na Werbów posuwała się 5 Brygada Jazdy. Odwodowa 3 Brygada Jazdy maszerowała z rejonu Białopola na Browki, na lewym skrzydle ugrupowania marszowego^[16].

Do pierwszych starć doszło na linii Lebiedyńce – Niechworoszcz – Czerwona, gdzie działające z rejonu Białopole – Browki – Chałaimgródek przednie straże jazdy polskiej napotkały ubezpieczenia sowieckich dywizji. Po kilku godzinach walk ubezpieczeń, na sowiecką kawalerię, zajmującą pozycje obronne na linii Małe Maszkowce – Zabara – Niechworoszcz – Pawełki – Lebiedyńce, a wspieraną przez trzy baterie 6 dywizjonu konnego i przez 15 oddział samochodów pancernych, uderzyła całością sił polska Dywizja Jazdy^[16].

Uderzenie polskich brygad jazdy zmusiło obie sowieckie dywizje kawalerii do przejścia do obrony. Pomimo energicznych działań jazdy polskiej, prowadzonych w szyku pieszym i konnym oraz wspieranych silnym ogniem artylerii, nie udało się Polakom uzyskać przewagi^[1].

Już po kilku godzinach walki Sowieci przeszli do natarcia, a wykorzystując przewagę liczebną oraz działania samochodów pancernych wyrzucili Polaków za Hujwę i zajęli rejon Pawełki – Lebiedyńce. Polacy cofnęli się w kierunku na Browki, odsłaniając skrzydło lewej kolumny walczącej pod Kotówką. Wykorzystując ten moment, jazda sowiecka przeszła do natarcia na całym froncie. Jedna kolumna obeszła przez Niechworoszcz i Opanasówkę skrzydło i tyły brygady polskiej, uderzając na nią samochodami pancernymi z jednoczesnym atakiem z kierunku Czerwonej^[17].

Rysujące się zagrożenie lewego skrzydła zmusiło polskiego dowódcę dywizji do wydania rozkazu odwrotu^[1]. Polacy wycofali się przez Browki na Kaszperówkę, gdzie początkowo koncentrowała się cała Dywizja Jazdy, przechodząc dalej do rejonu Nepedówka – Górowce – Werbołozy^[17]. Odwrót zabezpieczały szwadrony 14 pułku ułanów: spieszony 1. i 4 szwadron oraz 3. w szyku konnym. Walki były niezwykle krwawe. W 14 pułku ułanów poległ między innymi porucznik Władysław Buderacki^[18]. Po wykonaniu zadania 14 p.uł. wycofał się do Napadówki^[18].

Polskiej Dywizji Jazdy nie udało się pod Czerwoną powstrzymać działań rajdowych dwóch dywizji kawalerii armii Siemiona Budionnego. Sowieckie dywizje wykonały swoje zadania^[17].

• Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Witold Czaykowski: Zarys historji wojennej 14-go pułku ułanów jazłowieckich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.