Grzybolcowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Grzybolcowate
Bolboceratidae
Mulsant, 1842
Okres istnienia: apt–dziś
121.4/0
121.4/0
Ilustracja
Bolbocerosoma tumefactum
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

żukokształtne

Nadrodzina

żuki

Rodzina

grzybolcowate

Bolbelasmus bocchus
Samiec bawolca grzybojada
Nieoznaczony Eucanthus
Bolbelasmus nativus

Grzybolcowate[1] (Bolboceratidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny żuków. Często też klasyfikowana jako podrodzina Bolboceratinae w obrębie gnojarzowatych. Obejmuje około 400 opisanych gatunków. Rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie. W zapisie kopalnym znana jest od aptu w kredzie.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Owad dorosły

[edytuj | edytuj kod]

Chrząszcze o owalnym lub zaokrąglonym w zarysie i silnie wypukłym ciele długości od 5 do 40 mm. Ubarwienie mają zwykle od żółtawobrązowego po czarne; wiele gatunków jest dwubarwnych[2]. Oskórek jest silnie zesklerotyzowany[3].

Głowa ma nadustek zrośnięty z czołem i wysunięte ku przodowi, widoczne od góry narządy gębowe[3]. Oczy złożone są częściowo lub całkowicie podzielone występem policzka zwanym canthus[2][3]. Zaokrąglone nadgębie ma u Bolboceratinae przednią krawędź wciętą pośrodku, a u Athyreinae prostą. Czułki zbudowane są z 11 członów, z których trzy ostatnie tworzą buławkę. Głaszczki są czteroczłonowe[2].

Przedplecze jest poprzeczne, niemal zawsze punktowane, po bokach, a rzadziej na innych krawędziach obrzeżone listewką, niekiedy wyposażone w rogi. Między nasadami pokryw widoczna jest tarczka[3]. Druga para skrzydeł wykazuje autapomorfie w budowie sklerytów skrzydłowych jak i w użyłkowaniu[2]. Odnóża mają pięcioczłonowe stopy[3] wyposażone w empodia[2].

Odwłok jest krótki[3] i ma funkcjonalne przetchlinki na segmentach od pierwszego do siódmego; te na pierwszym położone są na sternum, te na drugim mogą być położone na sternum lub na błonie pleuralnej, a te na pozostałych segmentach leżą zawsze na błonach pleuralnych. Narządy rozrodcze samców mają dobrze rozwiniętą kapsułę genitalną i błoniasty płat środkowy. Samice mają narządy rozrodcze pozbawione gonostylusów i z sześcioma owariolami w każdym jajniku[2].

Larwamipędraki o szerokim ciele wygiętym w kształt litery „C”[2][3]. Wszystkie segmenty tułowia oraz segmenty odwłoka do szóstego włącznie mają na stronie grzbietowej bruzdę dzielącą je dwie części. Głowa ma trójczłonowe i pozbawione dużych narządów zmysłowych czułki. Nie występują oczka larwalne. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną wyraźnie oddzielone. Niesymetryczne żuwaczki zaopatrzone są w wyrostki brzuszne, natomiast pozbawione brzusznych rejonów strydulacyjnych – zamiast nich u niektórych gatunków strydulacji służą modyfikacje na środkowej lub tylnej parze odnóży[2]. Odwłok buduje dziesięć segmentów, z których dziewięć ma po parze sitkowatych przetchlinek, a ostatni zaopatrzony jest w rzędy szczecinek i poprzeczny odbyt[3].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Owady te w większości preferują siedliska suche i piaszczyste. Ogólnie ich biologia i ekologia są słabo zbadane[2]. Prowadzą skryty tryb życia. Imagines większości gatunków, w tym wszystkich środkowoeuropejskich, aktywne są wieczorami i nocą, niekiedy przylatując do sztucznych źródeł światła[2][3]. Aktywność dzienną wykazuje np. rodzaj Bolbocaffer[2].

Grzybolcowate wykazują daleko posuniętą troskę o potomstwo. Osobniki dorosłe kopią dla swych larw podziemne gniazda, sięgające nawet do 3 metrów głębokości, które następnie zaopatrują w pokarm. Ten mogą stanowić: zbutwiałe drewno (saproksylofagia), próchnica czy grzyby (mykofagia)[2]. W przypadku gatunków europejskich są grzyby podziemne, głównie z rzędu kustrzebkowców oraz z rodziny podziemiczkowatych w rzędzie pieczarkowców[1].

Rozprzestrzenienie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina rozprzestrzeniona kosmopolitycznie. Athyreinae występują głównie w krainie neotropikalnej i na południu krainy etiopskiej. Bolboceratinae mają szerszy zasięg. W Australii występuje 10 rodzajów[2].

W Europie stwierdzono 7 gatunków, w tym 6 z rodzaju truflowiec[1]. W Polsce występują dwa gatunki: truflowiec jednorożek i bawolec grzybojad[4][3][1]. Ten pierwszy umieszczony jest na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce i w Polskiej czerwonej księdze zwierząt jako krytycznie zagrożony[5][6] oraz objęty ścisłą ochroną gatunkową[7].

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Takson ten obejmuje około 400 opisanych gatunków[1]. Dawniej umieszczany był w randze plemienia w obrębie rodziny żukowatych, w grupie podrodzin laparosticti i podrodzinie gnojarzowatych[3]. Do rangi odrębnej rodziny wynieśli go w 1996 roku D. Jonathan Browne i Clarke Scholtz[8][9]. W 1999 roku autorzy ci wskazywali na jego bliższe pokrewieństwo z Pleocomidae niż gnojarzowatymi[10][9]. Pozycja systematyczna omawianego taksonu wciąż budzi kontrowersje[9]. Autorzy klasyfikujący go jako odrębną rodzinę dzielą go na dwie podrodziny:

Z kolei autorzy uznający go za podrodzinę gnojarzowatych wyróżniają w jego obrębie plemiona[11]:

Według katalogu P. Schoolmeestersa rodzina ta obejmuje 49 rodzajów[12]:

W zapisie kopalnym znane są od kredy, z którego to okresu pochodzą skamieniałości Cretobolbus rohdendorfi (apt)[13] i Amberathyreus beuteli (cenoman)[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Adam Byk, Tomasz Mokrzycki, Aleksandra Rosa-Gruszecka, Sebastian Tylkowski, Mateusz Zamojski. Grzybolcowate (Bolboceratidae) i wygonakowate (Ochodaeidae) – aktywność, wymagania ekologiczne i metody obserwacji. „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”. 18 (49A), s. 124-141, 2016. 
  2. a b c d e f g h i j k l m Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.
  3. a b c d e f g h i j k Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 5-12, 44.
  4. rodzina: Bolboceratidae M.E. Mulsant, 1842. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2020-05-13].
  5. Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
  6. Przemysław Szwałko: Bolbelasmus unicornis (Schrank, 1789). [w:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. IOP PAN, 2004-2009. [dostęp 2020-05-12].
  7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  8. D.J. Browne, C.H. Scholtz: The morphology of the hind wing articulation and wing base of the Scarabaeoidea (Coleoptera) with notes on phylogenetic trends. 1996, seria: Bonner Zoologische Monographien.
  9. a b c Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
  10. J. Browne, C.H. Scholtz. A phylogeny of the families of Scarabaeoidea (Coleoptera). „Systematic Entomology”. 24, s. 51-84, 1999. 
  11. Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI10.3897/zookeys.88.807.
  12. P. Schoolmeesters: Bolboceratidae. [w:] World Scarabaeidae Database [on-line]. Catalogue of Life. [dostęp 2020-05-11].
  13. G.V. Nikolajev. Lamellicorn beetle species (Coleoptera, Scarabaeidae) with multistriate elytra from the Lower Cretaceous Baisa locality, Transbaikalia. „Paleontological Journal”. 30, s. 217-224, 1996. 
  14. M. Bai, W.W. Zhang. Systematic paleontology, in The first fossil Athyreini beetle (Coleoptera: Geotrupidae). „Organisms Diversity & Evolution”. 17, s. 157-162, 2017.