Kruszczycowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kruszczycowate
Cetoniinae[1]
Leach, 1815
Okres istnienia: eocen–dziś
56/0
56/0
Ilustracja
Eudicella gralli (samiec po lewej; samica po prawej)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Infrarząd

żukokształtne

Nadrodzina

żuki

Rodzina

poświętnikowate

Podrodzina

kruszczycowate

Synonimy
  • Cetonida Leach, 1815
  • Goliathinae Latreille, 1829
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kruszczycowate[2] (Cetoniinae) – podrodzina chrząszczy z rodziny poświętnikowatych (klasyfikowana niekiedy jako odrębna rodzina Cetoniidae). Obejmuje około 3 tysięcy opisanych gatunków. Rozprzestrzenione kosmopolitycznie. Larwy rozwijają się w zbutwiałym drewnie, próchnie, glebie lub gniazdach innych zwierząt. Charakterystyczną cechą większości imagines jest lot z zamkniętymi pokrywami. Liczne gatunki zyskały popularność w hodowlach terraryjnych. W zapisie kopalnym znane od eocenu.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Owad dorosły

[edytuj | edytuj kod]
Pachnoda cordata

Większość gatunków osiąga średnie i duże jak na chrząszcze rozmiary ciała[3]. Najmniejsze mają 8 mm długości[4]. Największy przedstawiciel, Goliathus goliatus, osiąga 110 mm i jest jednym z najcięższych chrząszczy oraz jednym z najmasywniejszych owadów zdolnych do lotu[5][4]. Ubarwienie bywa rozmaite – spotykane są formy matowo brązowe lub czarne, jak i jaskrawo jedno- lub wielobarwne. Częsty jest u nich metaliczny lub emaliowy połysk oskórka[4]. Powierzchnia ciała może być naga albo porośnięta owłosieniem lub łuskami[3].

Głowa ma zbudowane z dobrze wykształconych omatidiów (eukoniczne) oczy złożone podzielone długim i wąskim występem policzka zwanym canthus[4][6]. Czułki buduje dziesięć członów, z których trzy ostatnie formują buławkę wyposażoną w narządy zmysłowe. Zazwyczaj słabo zesklerotyzowane żuwaczki są niewidoczne patrząc od góry, wskutek nakrycia nadustkiem[4]. Warga górna jest błoniasta i również schowana pod nadustkiem[6].

Charakterystyczny dla większości kruszczyc sposób lotu z zamkniętymi pokrywami na przykładzie kruszczycy złotawki.
Stephanorrhina guttata

Przedplecze ma zwykle krawędź nasadową wykrojoną przed tarczką[3]. Charakterystyczną cechą pokryw większości kruszczycowatych są głębokie wcięcia na bocznych brzegach umieszczone za guzami barkowymi. Taka ich budowa umożliwia im lot z zamkniętymi pokrywami. Epimeryty śródtułowia są mocno rozrośnięte i zwykle odsłonięte rzeczonymi wcięciami[4][3]. Owe wcięcia nie występują u plemion Trichiini i Valgini[6]. Przednia para odnóży ma stożkowate, skierowane ku dołowi biodra[4][6]. Biodra tylnej pary stykają się ze sobą u wszystkich grup z wyjątkiem części przedstawicieli Trichiini, u których są one tylko mocno do siebie przybliżone[6]. Na goleniach występują zwykle ząbki i ostrogi[3]; golenie środkowej pary mają na szczycie dwie ostrogi, stykające się ze sobą[4]. Stopy wszystkich par odnóży zwieńczone są empodiami oraz nierozszczepionymi i zbliżonymi do siebie rozmiarami pazurkami[4][6].

Odwłok jest krótki i ma funkcjonalne przetchlinki na segmentach od pierwszego do siódmego, przy czym ich położenie wykazuje się zmiennością w obrębie tej podrodziny[4]. Propygidium jest tylko częściowo odsłonięte[3] i zazwyczaj łączy się nieruchomo z piątym sternitem[4][6]. Pygidium jest duże, dobrze widoczne[3][4][6].

Larwa

[edytuj | edytuj kod]
Larwa Chlorobapta frontalis
Chlorocala africana oertzeni
Gymnetis stellata
Diplognatha gagates
Kwietnica okazała
Samiec Goliathus cacicus
Chlorocala smaragdina
Orszoł paskowany
Mecinorhinella ugandensis
Samiec Dicronorrhina derbyana oberthueri
Samiec Eudicella smithi bertherandi

Larwami są pędraki o ciele wygiętym w kształt litery „C”, przy czym może się ono rozprostowywać przy poruszaniu i w przypadku zaniepokojenia[4]. Największe rozmiary osiągają u niektórych przedstawicieli rodzaju goliat, dochodząc do 130 mm długości i przekraczając masę 100 gramów[7]. Czułki ich zbudowane są z czterech członów. Oczka larwalne wykształcone są tylko u niektórych gatunków; pozostałe są ślepe. Puszka głowowa ma wykształcony szew czołowonadustkowy. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną zrośnięte w malę. Nadgębie zaopatrzone jest w asymetryczne, nieprzerośnięte tormy[4].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Owady dorosłe żerują głównie na pokarmie płynnym, najczęściej na nektarze, dojrzałych owocach i soku wyciekającym z drzew. Czasem zjadają też delikatniejsze części kwiatów, np. pręciki lub płynniejsze frakcje odchodów (koprofagia). Wśród Cremastocheilini znaleźć można gatunki wyjadające zapasy pokarmu zgromadzone w gniazdach społecznych owadów wraz z ich larwami[4] oraz typowe drapieżniki, np. rodzaj Spilophorus żerujący na larwach piewików[8]. Imagines większości gatunków wykazują aktywność dzienną[4], a liczne są heliofilami, latającymi głównie w dni słoneczne[3].

Larwy większości gatunków są saproksyliczne i żerują na próchnie (kariofagi) lub zbutwiałym i silnie przegrzybiałym drewnie. Liczne są też gatunki rozwijające się w glebie i żerujące tam na detrytusie. Bardziej wyspecjalizowane gatunki rozwijają się na detrytusie gromadzącym się w mrowiskach czy też gniazdach ptaków[4][3][9]. Larwy przemieszczają się w substracie pulsującymi ruchami, podpierając się na sztywnych szczecinkach[4].

Rozprzestrzenienie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzina rozprzestrzeniona jest kosmopolitycznie. Najliczniej reprezentowana jest w krainie orientalnej i etiopskiej[3]. W krainie nearktycznej stwierdzono 105 gatunków z 18 rodzajów[6]. W krainie palearktycznej występuje około 230 gatunków[3].

W Europie Środkowej owady te są słabo reprezentowane[3]. W Polsce stwierdzono występowanie 15 gatunków[10], z których prawie połowa (7) umieszczonych zostało na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce[11], a jeden objęty jest ścisłą ochroną gatunkową[12].

Taksonomia i ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Takson ten wprowadził w 1815 roku William Elford Leach[13]. W 1984 roku Jan Krikken redefiniował go włączając w jego skład Valgini i Trichini[14] wcześniej klasyfikowane jako odrębne podrodziny Valginae i Trichinae[3]. Pod koniec XX wieku, głównie wśród entomologów francuskich i włoskich, pojawiać się zaczął trend do wynoszenia niektórych podrodzin Scarabaeidae, w tym kruszczycowatych, do rangi rodzin. Takie podejście zwykle jest krytykowane m.in. przez entomologów środkowoeuropejskich[2][15]. Prace systematyzujące podział chrząszczy, zarówno Lawrence'a i Newtona z 1995 roku[16], jak i autorstwa 11 koleopterologów z 2011 roku[13], traktują kruszczycowate jako podrodzinę poświętnikowatych (Scarabaeidae)[16][13].

Do kruszczycowatych zalicza się około 3 tysięcy opisanych gatunków, zgrupowanych w około 400 rodzajach[4][17]. Klasyfikuje się je w następujących plemionach i podplemionach[13]:

Najstarsze skamieniałości kruszczycowatych znane są ze środkowego eocenu i pozostają nieoznaczone[18].

Hodowla

[edytuj | edytuj kod]

Liczne kruszczycowate są popularne w terrarystyce ze względu na ubarwienie, rozmiary i stosunkową łatwość hodowli. Wśród najłatwiejszych gatunków wymienia się m.in. przedstawicieli rodzajów Chlorocala, Cyprolais, Eudicella, Dicronorhina, Pachnoda czy Stephanorrhina. Za podłoże służy im stosunkowo wilgotna, gruba warstwa starej ściółki z drzew liściastych z domieszką butwiejącego drewna takich drzew jak dąb czy buk, a w przypadku niektórych gatunków także z dodatkiem odchodów. Larwy dają się hodować w temperaturze pokojowej (22–25 °C), jednak wyższa temperatura (do 30 °C) przyspiesza ich wzrost. Celem uniknięcia przypadków wzajemnego ich uszkadzania i uśmiercania zaleca się dodawanie pokarmu bogatego w białko lub chowanie ich osobno. Osobniki dorosłe wymagać mogą stymulacji dłuższych dni oraz dogrzewania w dzień i spadków temperatury nocą, a nakłonienie ich do składania jaj bywa najtrudniejszym elementem hodowli. W karmieniu owadów dorosłych stosuje się miękkie owoce, specjalne galaretki, a w niektórych rodzajach także delikatne kwiaty i liście[17][19].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Cetoniinae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8–9, czerwiec–lipiec 1996. 
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 44–57.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Rolf G. Beutel, Richard A. B. Leschen: Coleoptera, Beetles, Volume 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga partim). de Gruyter, 2005, seria: Handbuch der Zoologie. ISBN 3-11-017130-9.
  5. ↑ Laurence Mound, Steve Brooks: Owady. Warszawa: Muza SA, 1996, s. 107, 146.
  6. ↑ a b c d e f g h i Brett C. Ratcliffe: Cetoniinae Leach 1815. Flower chafers. [w:] Generic Guide to New World Scarab Beetles [on-line]. 2001–2005. [dostęp 2020-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  7. ↑ C. Campbell: Goliathus. The African Goliath Beetles. [dostęp 2020-05-18].
  8. ↑ K.D. Ghorpade. A remarkable predacious cetoniid, Spilophorus maculatus (Gory & Percheron), from southern India (Coleoptera: Scarabaeidae). „The Coleopterists Bulletin”. 29 (4), s. 226–230, 1975. 
  9. ↑ B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
  10. ↑ A. Byk: podrodzina: Cetoniinae Leach, 1815. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2020-05-18].
  11. ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  13. ↑ a b c d Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1–972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
  14. ↑ Jan Krikken. A new key to the suprageneric taxa in the beetle family Cetoniidae, with annotated lists of the known genera. „Zoologische Verhandelingen”. 210, s. 1–75, 1984. 
  15. ↑ Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2020-05-18].
  16. ↑ a b J.F. Lawrence, A.F. Newton Jr.: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: J. Pakaluk, S. A. Slipinski (Eds.): Biology, Phylogeny, and Classification of Coleoptera: Papers Celebrating the 80th Birthday of Roy A. Crowson. Warszawa: Museum i Instytut Zoologii PAN, 1995, s. 779–1006.
  17. ↑ a b Petr Malec: Breeding Manual. [w:] Flower Beetles [on-line]. [dostęp 2020-05-19].
  18. ↑ T. Wappler. Systematik, Phylogenie, Taphonomie und Paleoekologie der Insekten aus dem Mittel-Eozen des Eckfelder Maares, Vulkaneifel. „Clausthaler Geowissenschaften”. 2, s. 1–241, 2003. 
  19. ↑ Jolanta Bielecka, Andrzej Budziszewski: Owady w terrarium. Warszawa: Agencja Wydawnicza "Egros", s. 52–53, seria: Hobby.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kruszczycowate&oldid=74667703”