French
DeutschCmentarz żydowski w Bytomiu – Wikipedia, wolna encyklopedia
 nr rej. A/324/11 z 27 grudnia 2011[2] | |
 Cmentarz w 2019 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ cmentarza | wyznaniowy |
| Wyznanie | |
| Stan cmentarza | |
| Powierzchnia cmentarza | |
| Liczba pochówków | 1474[1] |
| Liczba grobów | około 800[1] |
| Data otwarcia | 1866 |
| Zarządca | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°21′12,2″N 18°55′15,9″E/50,353389 18,921083 | |
![Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu[1]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Legenda_miejsce_kultu.svg/12px-Legenda_miejsce_kultu.svg.png){kind=small}
Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu – cmentarz żydowski założony w 1866 roku w Bytomiu, jeden z trzech czynnych cmentarzy żydowskich w województwie śląskim[1]. Był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 do 16 czerwca 2011[2]. Ponownie wpisany do rejestru zabytków decyzją z 27 grudnia 2011[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Cmentarz został założony w 1866 roku[2][1]. Grunt został podarowany przez doktora Ottona Friedlaendera[1]. Około 1890 postawiono dom przedpogrzebowy zbudowany w stylu neogotyckim ze środków fundacji Moritza i Ottona Friedlaenderów[1]. W 1894 roku cmentarz został ogrodzony murem z cegły[1].
W 1939 roku zarządcą cmentarza zostało Zrzeszenie Żydów w Niemczech[1], podczas II wojny światowej kirkut nie uległ zniszczeniu[1].
Przy ogrodzeniu od strony północnej przy ul. B. Prusa architekt Marek Miodoński i rzeźbiarz Stanisław Pietrusa wznieśli Ścianę Pamięci, złożoną z macew uratowanych ze starego cmentarza żydowskiego w Bytomiu. W pobliżu umieszczono pomnik Żydów holenderskich, ofiar pracy przymusowej na Śląsku w czasie II wojny światowej[1].
Cmentarz był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 roku. Zapis obejmował: budynek Bractwa Pogrzebowego, dom pogrzebowy z wozownią, ogrodzenie z bramami. 16 czerwca 2011 decyzja została uchylona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego[2]. Obiekt ponownie wpisano do rejestru zabytków 27 grudnia 2011 (decyzja jest ostateczna i obowiązuje).
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Założenie cmentarza jest oparte na liniach dwóch krzyżujących się alei, od których odchodzą mniejsze ścieżki[1]. Na terenie kirkutu rosną stare kasztanowce, nagrobki częstokroć są pokryte bluszczem[1].
Zachowane macewy zostały wykonane w różnych stylach, np. renesansowym, secesyjnym czy modernistycznym[1].
Stary cmentarz
[edytuj | edytuj kod]
Stary cmentarz żydowski w Bytomiu został założony w 1732 roku na wałach miejskich przy obecnej ulicy Piastów Bytomskich[6]. Na cmentarzu pochowano czterech rabinów bytomskich: Rabi Moses Israel Freund (1743–1813), Mendel Cohn (1774–1829), Israel Deutsch (1800–1853), Jakub Jecheskel Levy (zmarł w roku 1864). Ostatni pochówek na starym cmentarzu miał miejsce w 1897 roku. Ostatecznie zlikwidowany został w latach sześćdziesiątych XX wieku a macewy zostały rzucone na stos na cmentarzu komunalnym. W 1991 roku wykonano z nich „ścianę pamięci”. Na bramie domu przy ulicy Piastów Bytomskich, który powstał na terenie byłego cmentarza wmurowano tablicę upamiętniającą jego istnienie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu (ul. Piekarska 56). [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2018-01-19].
- ↑ a b c d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 22 [dostęp 2018-01-19].
- ↑ Szlaki okolic Bytomia. Cmentarze Bytomia. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Bytomiu. [dostęp 2018-01-19].
- ↑ Gmina. [dostęp 2018-01-19].
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
- ↑ Burchard podaje adres ul. Józefczaka
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 188.
- Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności praca pod redakcją Jana Drabiny (wydawca TMB, 1999 rok, ISBN 83-908018-2-5)
- Mapa WIG Katowice Słup 47 Pas 28 Warszawa 1933
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz Żydowski. bytom.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-11)]. – internetowy serwis informacyjny urzędu miasta
- Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl
- Stary cmentarz żydowski w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl
