Commandant Rivière (1912) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Commandant Rivière

„Commandant Rivière” w 1914 roku
Klasa	niszczyciel
Typ	Bouclier(inne języki)
Historia
Stocznia	Forges et Chantiers de la Gironde(inne języki), Bordeaux
Położenie stępki	1910
Wodowanie	2 października 1912
Marine nationale
Nazwa	„Commandant Rivière”
Wejście do służby	15 czerwca 1913
Wycofanie ze służby	15 lutego 1933
Los okrętu	złomowany w 1934
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna: 800 ton
Długość	całkowita: 77,35 metra
Szerokość	8,125 metra
Zanurzenie	3 metry
Napęd
2 turbiny parowe Bréguet o łącznej mocy 14 500 KM 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	31 węzłów
Zasięg	1200–1400 Mm przy prędkości 12–14 węzłów
Uzbrojenie
2 działa kal. 100 mm (2 x I) 4 działa kal. 65 mm (4 x I)
Wyrzutnie torpedowe	4 × 450 mm (2 x II)
Załoga	80–83
Multimedia w Wikimedia Commons

Commandant Rivière – francuski niszczyciel z okresu I wojny światowej, jedna z 12 zbudowanych jednostek typu Bouclier(inne języki). Wyporność okrętu wynosiła 800 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 100 mm wsparte lżejszą artylerią oraz bronią torpedową. Napędzana turbinami parowymi jednostka rozwijała prędkość 31 węzłów, osiągając zasięg 1200–1400 Mm przy prędkości 12–14 węzłów.

„Commandant Rivière” został zwodowany 2 października 1912 roku w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde(inne języki) w Bordeaux, a w skład Marine nationale wcielono go 15 czerwca 1913 roku. Okręt służył na Morzu Śródziemnym, aktywnie uczestnicząc w działaniach wojennych (m.in. biorąc udział w bitwie w Cieśninie Otranto). Jednostkę wycofano ze służby 15 lutego 1933 roku, a w roku następnym złomowano.

Po zbudowaniu serii niszczycieli (fr. contre-torpilleur d’escadre) „450-tonowych” (typów: Spahi(inne języki), Voltigeur(inne języki) i Chasseur(inne języki)) dowództwo marynarki francuskiej Marine nationale podjęło działania w celu pozyskania większych okrętów^[1]. W 1907 roku Rada Najwyższa Floty postanowiła, że do 1919 roku zostaną zbudowane 63 nowe jednostki tej klasy, co oznaczało wodowanie sześciu–siedmiu okrętów rocznie^[2][3]. Powiększenie wyporności pozwalało na zamontowanie silniejszego niż stosowanego dotychczas uzbrojenia, zainstalowanie siłowni o większej mocy i zwiększenie dzielności morskiej, co miało umożliwić towarzyszenie siłom głównym w trudnych warunkach atmosferycznych^[2]. 28 kwietnia 1908 roku do Dowództwa Generalnego Marynarki Wojennej wpłynęło memorandum dyrektora ds. budowy okrętów Dudeboisa, w którym postulował on powiększenie wyporności nowo projektowanych niszczycieli co najmniej do 500–600 ton, podwyższenie pokładu dziobowego oraz wzmocnienie uzbrojenia z dotychczasowych sześciu dział kalibru 65 mm do dwóch–trzech dział kalibru 75–100 mm i czterech dział kalibru 65 mm^[4]. W zakresie uzbrojenia torpedowego – według początkowych założeń – okręty miały mieć stałą wyrzutnię dziobową i dwa podwójne obracalne aparaty torpedowe na pokładzie^[5]. Ostatecznie wybrano wariant uzbrojenia z dwoma działami kalibru 100 mm i czterema kalibru 65 mm oraz czterema wyrzutniami torped w dwóch podwójnych aparatach^[5][6]. Niszczyciele miały być napędzane turbinami parowymi zasilanymi przez kotły opalane paliwem płynnym, co miało się przekładać na osiągnięcie podczas prób prędkości 31 węzłów^[5][7]. 31 maja 1908 roku służba techniczna budowy okrętów, kierowana przez inż. Lhomme, wysłała do zainteresowanych stoczni dokument z ogólną specyfikacją, którą musiały spełniać nowe okręty, dając konstruktorom pełną swobodę, jeśli chodzi o realizację projektów^[5][7].

Niszczyciel został zamówiony przez marynarkę w stoczni Forges et Chantiers de la Gironde(inne języki) w Bordeaux 16 lutego 1910 roku, będąc jedną z trzech jednostek typu Bouclier(inne języki) tam zbudowanych^[8][9]. Konstrukcja okrętu bazowała na dwóch zbudowanych wcześniej w stoczni w Bordeaux jednostkach tego typu („Cimeterre” i „Dague”)^[10]. Budowa sfinansowana została z budżetu marynarki na rok 1909^[9]. Stępkę okrętu położono w 1910 roku, a zwodowany został 2 października 1912 roku^[8][9]. Uroczystość wodowania odbyła się w obecności dyrektora stoczni Presseqa oraz inżynierów odpowiedzialnych za budowę jednostki^[11].

Po przeprowadzeniu prób stoczniowych okręt 20 października 1912 roku przepłynął z Bordeaux do Lorient, gdzie przeprowadzone zostały próby morskie^[9]. Ich program obejmował pomiar liczby obrotów śrub przy prędkości 14 węzłów i przy prędkości maksymalnej, określenie zużycia paliwa przy prędkości 14 węzłów, pomiar prędkości maksymalnej podczas próby 6-godzinnej, sprawdzenie funkcjonowania wszystkich mechanizmów okrętowych oraz uzbrojenia artyleryjskiego i torpedowego^[12]. Decyzją prezydenta Francji Armanda Fallièresa z 31 października 1912 roku dowództwo okrętu objął kpt. mar. (fr. lieutenant de vaisseau) J.-M.-E. Capin^[13]. 22 maja 1913 roku okręt przy wyporności 764,755 tony rozwinął prędkość 32,35 węzła^[9][14].

Okręt był niszczycielem ze zbudowanym ze stali kadłubem o zaokrąglonym przekroju, z podwyższonym pokładem dziobowym sięgającym 4,65 metra ponad wodnicę i mającym niewielki spadek^[15]. Konstrukcja kadłuba oparta była o cztery wzdłużniki i wręgi, numerowane od rufy^[16]. Blachy poszycia zewnętrznego miały grubość od 4 do 8 mm, a do stępki przymocowany był drewniany zewnętrzny kil^[16]. W celu redukcji kołysania na jednostce zamontowano stępki przeciwprzechyłowe^[16]. Stewa dziobowa była prawie prosta, z gładką krzywizną u dołu, rufa zaś miała wyraźny nawis^[17]. Okręt miał jeden ciągły pokład górny, na którym znajdowały się dwie nadbudówki: dziobowa i rufowa^[16]. Wysokość wolnej burty na śródokręciu wynosiła 2,65 metra^[16].

Kadłub podzielony był za pomocą pięciu głównych grodzi na przedziały wodoszczelne, dochodzące do wysokości górnego pokładu, wydzielające kotłownie dziobową i rufową, przedziały turbin, skrajnik dziobowy z taranem oraz skrajnik rufowy^[17]. Prócz tego istniały dwie dodatkowe grodzie, umieszczone w dziobowej i rufowej części kadłuba, a w kadłubie znajdowała się pokaźna liczba małych przedziałów wodoszczelnych wydzielonych lekkimi grodziami^[17]. W części dziobowej pokładu dolnego znajdowały się: magazyny żywności, wina i wody, prochu czarnego, amunicji artyleryjskiej oraz komory łańcuchowe i zbiornik paliwa, zajmujący całą szerokość kadłuba; w części rufowej znalazły się natomiast oficerskie magazyny żywności, amunicji artyleryjskiej i głowic torpedowych oraz zbiornik paliwa^[18]. Na pokładzie górnym pod pokładem dziobowym znajdowały się: kubryk załogi, pomieszczenia gospodarcze, kambuzy, umywalnie i toalety; kubryk załogi oraz kambuz mieściły się także w nadbudówce dziobowej, a kubryk podoficerów oraz kabiny oficerów i dowódcy znajdowały się w nadbudówce rufowej^[19]. Na końcu pokładu dziobowego znajdował się niski pomost bojowy ze sterówką oraz platforma reflektorów, a nadbudówkę rufową zajmowały pomieszczenia radiostacji, pisarza i toalety oficerskie^[19]. Na okręcie zainstalowano dwa maszty: główny, usytuowany za pomostem (o wysokości 21 metrów) i znacznie niższy drugi, znajdujący się na nadbudówce rufowej^[20].

Długość całkowita okrętu wynosiła 77,35 metra (76,4 metra między pionami), szerokość całkowita 8,125 metra (7,82 metra na wodnicy) i maksymalne zanurzenie na rufie 3 metry^[9][17]. Wyporność normalna wynosiła 800 ton^[9][a].

Załoga okrętu składała się zazwyczaj z 5–6 oficerów oraz 75–77 podoficerów i marynarzy^[21][22][b].

Siłownia jednostki składała się z dwóch turbin parowych produkcji zakładów Bréguet, pracujących na dwie linie wałów zakończonych trójłopatowymi śrubami napędowymi^[9][23]. Zespół turbin składał się z turbiny wysokiego ciśnienia, turbiny niskiego ciśnienia, turbiny biegu wstecznego i turbiny marszowej, usytuowanych w jednym korpusie^[23]. Dziobowa turbina napędzała prawoburtową linią wałów, zaś rufowa lewą^[23]. Parę dostarczały cztery kotły wodnorurkowe du Temple(inne języki) o ciśnieniu roboczym 16 kG/cm²^[23]. Spaliny odprowadzane były do czterech niskich, zgrupowanych w pary kominów^[24].

Maszyny osiągały łączną moc projektową 14 500 KM, co pozwalało na rozwijanie średniej prędkości maksymalnej co najmniej 31 węzłów przez sześć godzin^[9][23]. Zapas paliwa płynnego wynosił od 120 do 160 ton, co zapewniało zasięg wynoszący 1200–1400 Mm przy prędkości 12–14 węzłów^[23][25] .

Energia elektryczna wytwarzana była przez umieszczone w maszynowniach dwie prądnice o napędzie parowym^[26]. Na rufie znajdował się pojedynczy, częściowo zrównoważony ster, poruszany za pomocą parowej maszyny sterowej umiejscowionej na pokładzie głównym pod nadbudówką dziobową^[26]. Sterowanie okrętem odbywało się ze sterówki głównego pomostu bojowego, jak też pomostu rufowego (oba wyposażone były również w kompasy)^[26].

Głównym uzbrojeniem artyleryjskim okrętu były dwa pojedyncze działa kalibru 100 mm M1893 L/45, umieszczone po jednym na dziobie i na nadbudówce rufowej^[9][20]. Długość działa wynosiła 4646,5 mm, a długość lufy 4500 mm (45 kalibrów – L/45); masa działa wynosiła 1700 kg, a masa osłony 28,5 kg^[20]. Armaty wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania – pociski o masie 14,16 kg i umieszczone w metalowej łusce ładunki miotające o masie 3,7 kg^[20]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 740 m/s pocisku wynosiła 11 800 metrów, a szybkostrzelność 5–7 strzałów na minutę^[20]. Kąt ostrzału wynosił 240° dla działa dziobowego i 267° dla rufowego, a zapas amunicji 240-250 pocisków na lufę^[20].

Artylerię drugiego kalibru stanowiły cztery pojedyncze działa kalibru 65 mm M1902 L/50, umieszczone parami na górnym pokładzie za pokładem dziobowym i obok nadbudówki rufowej^[9][20]. Długość działa wynosiła 3450 mm, a długość lufy 3250 mm; masa działa wynosiła 594 kg^[20]. Masa pocisku wynosiła 4 kg, a masa ładunku miotającego 1,425 kg^[20]. Maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 870 m/s pocisku wynosiła 9000 metrów, a szybkostrzelność od 12 do 18 strzałów na minutę^[27]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -16 do +20°, kąt ostrzału pary dział dziobowych 143° (rufowych 163°), a zapas amunicji 346 pocisków na lufę^[27].

Magazyny amunicyjne dział wyposażone były w system zraszania i zalewania, a dostarczanie amunicji odbywało się za pomocą dwóch podnośników napędzanych silnikami elektrycznymi, z rezerwowym napędem ręcznym^[27]. Dane do strzelania uzyskiwano za pomocą systemu hydraulicznego Germaina^[28].

Niszczyciel wyposażono w cztery nadwodne wyrzutnie torped kalibru 450 mm, umieszczone w dwóch podwójnych aparatach usytuowanych na górnym pokładzie na obu burtach między kominami a nadbudówką rufową^[9][28]. Masa aparatu wyrzutni wynosiła 1558 kg, a kąty naprowadzania po 45° w każdą stronę trawersu^[28]. Używano przeważnie torped M1909R, których łączny zapas wynosił sześć sztuk^[9][28]. Długość torpedy wynosiła 5,25 metra, a jej masa 710 kg (w tym głowica bojowa 110 kg)^[28]. Pojemność zbiornika powietrza wynosiła 322 dm³, a jego ciśnienie 150 kG/cm²^[28]. Zasięg dochodził do 2000 metrów przy prędkości 34 węzłów i 3000 metrów przy 30 węzłach^[28].

W trakcie wojny uzbrojenie niszczyciela powiększyło się o pojedyncze działo przeciwlotnicze kalibru 47 mm oraz dwa karabiny maszynowe St Etienne kalibru 8 mm, a na pokład zabierano 8–10 bomb głębinowych systemu Guirauda^[6][21].

Na okręcie zamontowano jeden reflektor o średnicy 60 cm, umieszczony na platformie pomostu bojowego^[29]. Niszczyciel wyposażony był w dwie kotwice admiralicji, umieszczone na obu burtach na specjalnych platformach kotwicznych i podnoszone zamontowaną na dziobie wciągarką z napędem parowym oraz ręcznym^[30]. Do łączności wewnętrznej służyło co najmniej 10 głównych linii rur głosowych, prowadzących do poszczególnych stanowisk i pomieszczeń^[26]. Jako środki ratownicze i komunikacyjne na okręcie znajdowały się: 7-metrowy ponton, 7-metrowy welbot, 4-metrowy jol oraz dwie szalupy Burtona^[31].

„Commandant Rivière” został wcielony do służby w Marine nationale 15 czerwca 1913 roku^[9][14]. Jednostka otrzymała numer identyfikacyjny M77 i znak burtowy „RV”^[8][9][c]. 31 lipca okręt wyszedł z Lorient w rejs na Morze Śródziemne, docierając 9 sierpnia do Tulonu; po przybyciu „Commandant Rivière” został przyporządkowany do 1. dywizjonu niszczycieli 1. Armii Morskiej^[9][14]. 1 października „Commandant Rivière” nadal należał do 1. dywizjonu niszczycieli, w skład którego wchodziły: „Casque” (okręt flagowy), „Bisson”, „Boutefeu”, „Cimeterre”, „Dague”, „Dehorter”, „Faulx” i „Fourche”^[32].

1 stycznia 1914 roku „Cimeterre” „Commandant Rivière” został okrętem flagowym nowo sformowanego 6. dywizjonu niszczycieli, w składzie którego znalazły się ponadto „Bisson”, „Cimeterre”, „Commandant Bory”, „Commandant Lucas”, „Dehorter”, „Magon” i „Renaudin”^[33]. 22 kwietnia 2., 3. i 6. dywizjon niszczycieli zabezpieczały wyjście na ćwiczenia 1. eskadry pancerników, 2. lekkiej eskadry i dywizjonu uzupełnień, zawijając następnie do Hyères, Golfe-Juan(inne języki) i powracając 30 kwietnia do Tulonu^[33]. Rankiem 20 maja okręt otrzymał rozkaz udania się w okolice przylądka Bon w celu udzielenia pomocy uszkodzonemu z powodu wybuchu w kotłowni niszczycielowi „Renaudin”, asystując mu w drodze do Bizerty^[34].

1 sierpnia 1914 roku, tuż przed wybuchem I wojny światowej, „Commandant Rivière” nadal znajdował się w Tulonie w składzie 6. dywizjonu niszczycieli (wraz z „Bisson”, „Cimeterre”, „Commandant Bory”, „Magon”, „Protet” i „Renaudin”)^[32][35].

3 sierpnia 1914 roku okręty 6. dywizjonu niszczycieli udały się do Philippeville^[36]. 8 sierpnia okręty wyszły do Bizerty, mimo że niektóre okręty nie zostały zatankowane z powodu braku mazutu w bazie; w rezultacie kilka niszczycieli musiało być holowanych^[36]. Po zerwaniu 11 sierpnia stosunków dyplomatycznych z Austro-Węgrami, okręty 1. Armii Morskiej udały się dwa dni później na Maltę, skąd podjęły patrole na Adriatyku^[36].

25 sierpnia niszczyciele 1. i 6. dywizjonu udały się w składzie Grupy Specjalnej (którą tworzyły pancerniki „Courbet”(inne języki) i „Jean Bart”(inne języki), krążownik „Jurien de la Gravière”, tender wodnosamolotów „Foudre” oraz okręty podwodne należące do 2. dywizjonu z flagowym „Dehorterem”) w rejon Cieśniny Otranto, operując następnie na Adriatyku^[36]. Od października do grudnia niszczyciele 1. i 6. dywizjonu oraz „Bouclier” eskortowały konwoje dostarczające zaopatrzenie Czarnogórze^[36].

W styczniu i lutym 1915 roku okręt nadal pełnił służbę konwojową na Adriatyku^[36]. 4 kwietnia niszczyciele 1. i 6. dywizjonu oraz „Bouclier”, „Aventurier”(inne języki) i „Téméraire”(inne języki) eskortowały zmierzający do portu w Antivari transportowiec „Whitehead”, a 21 kwietnia transportowiec „Numidia”, przewożący sprzęt radiowy do Dulcigno^[36]. 28 kwietnia niszczyciele 1. i 6. dywizjonu oraz „Bouclier” wypłynęły z misją ratowniczą w rejon zatonięcia krążownika pancernego „Léon Gambetta(inne języki)”, powracając do Navarino dwa dni później^[36]. Po przystąpieniu 23 maja Włoch do wojny po stronie Ententy, niszczyciele 6. dywizjonu oraz „Bouclier” udały się do portów nowego sojusznika^[37].

Według stanu na 1 lipca „Commandant Rivière” wchodził w skład 1. dywizjonu adriatyckiej Dywizji francuskiej floty (wraz z niszczycielami „Bisson”, „Bouclier”, „Commandant Bory”, „Magon” i „Protet”)^[38]. Od 10 lipca niszczyciele „Commandant Rivière”, „Bisson”, „Bouclier” i „Magon” oraz włoski krążownik „Marsala”(inne języki) uczestniczyły w zabezpieczeniu operacji opanowania wyspy Pelagosa, bombardując austro-węgierską bazę lotniczą na wyspie Lagosta^[39]. 18 lipca niszczyciele „Commandant Rivière”, „Bisson”, „Bouclier”, „Commandant Bory”, „Magon” i „Protet” wykonały ostrzał celów wojskowych i stacji kolejowej w porcie Ragusa^[39]. Pięć dni później „Commandant Rivière”, „Bisson”, „Bouclier” i „Magon” wraz z krążownikiem „Marsala” wyszły z Brindisi na patrol pod Pelagosę, a wracając do bazy zwinęły na krótko do Barletty^[39]. 18 sierpnia niszczyciele 6. dywizjonu i „Bouclier”, osłaniane przez krążowniki „Quarto” i HMS „Bristol”(inne języki), uczestniczyły w ewakuacji wojsk włoskich z Pelagosy^[39].

W grudniu 1915 roku francuskie siły eskortowe bazujące w Brindisi zostały wzmocnione do rozmiarów flotylli, która składała się z dwóch dywizjonów liczących łącznie 12 niszczycieli („Commandant Rivière” był okrętem flagowym 2. dywizjonu, w skład którego wchodziły ponadto „Aspirant Herber”, „Bouclier”, „Commandant Bory”, „Mameluk” i „Spahi”)^[39].

28 stycznia 1916 roku „Commandant Rivière” został skierowany do Tulonu na remont^[39].

W nocy z 22 na 23 grudnia austro-węgierskie niszczyciele „Scharfschütze”, „Dinara”, „Réka” i „Velebit” zaatakowały dryftery(inne języki) blokujące Cieśninę Otranto^[40][41]. W tym czasie z Brindisi do Tarentu płynęło sześć francuskich niszczycieli: „Commandant Rivière”, „Boutefeu”, „Casque”, „Commandant Bory”, „Dehorter” i „Protet”^[40][41]. Na skutek słabej komunikacji na pomoc alianckim jednostkom ruszyły jedynie „Casque” i „Commandant Rivière”, które wdały się w walkę artyleryjską z przeciwnikiem, unikając też ich ataków torpedowych^[40][42]. W wyniku trafienia pociskiem wystrzelonym przez „Scharfschütze” na „Commandancie Rivière” doszło do wybuchu kotła, w wyniku czego odniósł on poważne uszkodzenia^[43][41]. Około godziny 23:00 „Casque” najpierw próbował staranować płynącego na końcu szyku „Velebita” i wystrzelił w jego kierunku niecelną torpedę, sam jednak został trafiony pociskiem w dziobową kotłownię, w wyniku czego jego prędkość spadła do 23 węzłów i musiał zawrócić w kierunku bazy, spotykając później poszukujące go niszczyciele „Commandant Rivière”, „Boutefeu”, „Dehorter” i „Protet”^[40][44]. Około godziny 2:15 zespół francuskich niszczycieli natknął się na idące z dużą prędkością w rejon bitwy zgrupowanie włoskich niszczycieli, co zakończyło się kolizją „Giuseppe Cesare Abba”(inne języki) najpierw z „Casque”, a następnie z „Boutefeu”^[45][40]. „Casque” został wzięty na hol przez siostrzany „Commandant Bory” i doprowadzony do Brindisi, a na jego pokładzie w wyniku walki i zderzenia śmierć poniosło trzech członków załogi^[40][46].

Wieczorem 14 maja 1917 roku austro-węgierskie krążowniki „Helgoland”, „Novara” i „Saida” w eskorcie niszczycieli wyszły z Cattaro w celu zniszczenia alianckich sił blokujących Cieśninę Otranto, co doprowadziło do bitwy^[47][48]. Rankiem 15 maja przebywający na patrolu na wodach cieśniny zespół niszczycieli (w składzie: włoski „Carlo Mirabello”(inne języki) oraz francuskie „Commandant Rivière”, „Bisson”, „Boutefeu” i „Cimeterre”) dostał informację o ataku przeciwnika i ruszył w jego kierunku^[49]. Wrogie okręty zostały dostrzeżone o godzinie 06:45, a około godziny 07:00 rozpoczęła się krótka wymiana ognia z odległości 8500 metrów^[49][50][d]. Przewaga ogniowa sił austro-węgierskich spowodowała wycofanie się zespołu niszczycieli z walki artyleryjskiej, podążał jednak za przeciwnikiem do czasu uszkodzeń odniesionych najpierw przez „Carlo Mirabello”, a następnie „Commandanta Rivière”; „Cimeterre” i „Bisson” także musiały zaprzestać pościgu, by chronić uszkodzone okręty przed możliwymi atakami okrętów podwodnych^[49]. Zespół, z „Commandantem Rivière” na holu „Carlo Mirabello”, powrócił do Brindisi wieczorem^[49]. W końcówce listopada 1917 roku „Commandant Rivière” nadal przyporządkowany był do składu 6. dywizjonu niszczycieli (wraz z „Bissonem”, „Cimeterre”, „Commandantem Bory” i „Dehorterem”)^[38].

Według stanu na 1 lipca 1918 roku „Commandant Rivière” był nadal w składzie operującego z Mudros 6. dywizjonu niszczycieli i pozostał w nim do czasu zakończenia wojny^[38].

Na początku 1919 roku „Commandant Rivière” przebywał na Morzu Czarnym, wchodząc w skład sił alianckich przejmujących kontrolę nad obszarem zajmowanym dotychczas przez Niemców po podpisaniu traktatu brzeskiego, kończąc tę kampanię 28 czerwca^[51]. Między 1919 a 1921 rokiem „Commandant Rivière”, „Casque”, „Cimeterre”, „Commandant Bory”, „Commandant Lucas”, „Francis Garnier”, „Magon”, „Mécanicien Principal Lestin” i „Protet” zostały odstawione do rezerwy^[51]. Na początku lutego 1920 roku na pokładzie zacumowanego w Cherbourgu niszczyciela wybuchł pożar, który został ugaszony przez strażaków, nie powodując poważniejszych uszkodzeń^[52]. Jednostkę wycofano ze służby 15 lutego 1933 roku^[9][e]. Okręt został złomowany w Tulonie w 1934 roku^[53].

• Arrondissement de Cherbourg. „Journal de la Manche et de la Basse-Normandie”. Nr 1655, 1920-02-07. Saint-Lô. 
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w pierwszej wojnie światowej 1914–1918. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2004. ISBN 83-918940-3-7.
• Ivan Gogin: Bouclier destroyers (1911–1913). Navypedia. [dostęp 2024-07-22]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
• L’accident du „Renaudin”. „La Dépêche algérienne: journal politique quotidien”. Nr 10 516. 30, 1914-05-21. Alger. 
• Jean Labayle-Couhat: French warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1974. ISBN 0-7110-0445-5. (ang.).
• Lancement du contre torpilleur « Commandant-Rivière ». „L’Express du Midi: journal quotidien de Toulouse et du Sud-Ouest”. Nr 7246. 22, 1912-10-03. Toulouse. 
• Ministère de la marine. „Journal officiel de la République française. Lois et décrets”. Nr 299. 44, 1912-11-02. Paris. 
• Stephen S. Roberts: French warships in the Age of Steam 1859–1914. Design, Construction, Careers and Fates. Barnsley: Seaforth Publishing, 2021. ISBN 978-1-5267-4534-7. (ang.).
• Roman Władimirow. Francuskie niszczyciele typu „800-tonowego”. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 2/2022. XXXII (172), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
• Roman Władimirow. Francuskie niszczyciele typu „800-tonowego”. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 3/2022. XXXII (173), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
• Roman Władimirow. Francuskie niszczyciele typu „800-tonowego”. Część III. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2022. XXXII (174), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X. 
• Roman Władimirow. Francuskie niszczyciele typu „800-tonowego”. Część IV. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2022. XXXII (175), 2022. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne. ISSN 1231-014X.