Czarne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Czarne
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Plac Miejski w Czarnem
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Gmina	Czarne
Prawa miejskie	1395
Burmistrz	Piotr Zabrocki
Powierzchnia	46,39 km²
Wysokość	136 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 5983; 128,9 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 59
Kod pocztowy	77-330
Tablice rejestracyjne	GCZ
	Położenie na mapie gminy Czarne Czarne
	Położenie na mapie Polski Czarne
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Czarne
	Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Czarne
	53°41′02″N 16°56′23″E/53,683889 16,939722
TERC (TERYT)	2203024
SIMC	0977309
	Urząd miejskiul. Moniuszki 12; 77-330 Czarne
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Czarne (dawniej Hamersztyn^[3]^[4], niem. Hammerstein^[5]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czarne.

Według danych z 1 stycznia 2018 Czarne liczyło 5983 mieszkańców^[1].

Położenie

Miasto położone jest nad rzeką Czernicą, w odległości 170 km na południowy zachód od Gdańska.

Pod względem historycznym Czarne znajduje się na Pomorzu Gdańskim^[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto leży na pograniczu Doliny Gwdy i Pojezierza Północnokrajeńskiego^[7].

Historia

Miasteczko powstało przy ważnym trakcie wiodącym z Człuchowa do Szczecinka. Starą, słowiańską nazwę wzięło od rzeki Czarnej, obecnie zwanej Czernicą.

Dokument lokacyjny i jednocześnie prawa miejskie Czarne otrzymało od wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Jungingena w 1395. Nowe miasto nazwano Hammersteini pieczętowało się herbem, w którym mieścił się młot, gwiazda i półksiężyc. Tu, nad granicą z księstwem szczecińskim, Krzyżacy wybudowali zamek, którego załoga miała kontrolować ważny szlak łączący Pomorze Zachodnie z Pomorzem Gdańskim.

Po zwycięstwie nad Krzyżakami Władysław Jagiełło nadał Czarne dożywotnio księciu zachodniopomorskiemu Bogusławowi VIII. Zmianę przyniosła wojna trzynastoletnia. W 1454 na prośbę Związku Pruskiego król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu do Polski. Siły związkowe skutecznie broniły się tu przed Krzyżakami w 1454 i 1455, a w 1456 zamek obsadziły wojska polskie. W 1466 na mocy postanowień pokoju toruńskiego uznano przynależność miasta do Polski. Administracyjnie przynależało do województwa pomorskiego prowincji Prusy Królewskie Korony Królestwa Polskiego. Utworzono tu starostwo, do którego należały wsie Sokole, Damnica, Domisław, Nadziejewo.

W 1627 miasto zostało zajęte przez wojska szwedzkie, które zniszczyły część budowli. Przeciw Szwedom ruszyły wojska dowodzone przez hetmana Koniecpolskiego i doszło do bitwy pod Czarnem. Walki o miasto trwały od 12 do 18 kwietnia i zakończyły się polskim zwycięstwem. Kilka lat później większość mieszkańców Czarnego wyginęła od „morowego powietrza”, a w 1653 całe miasto zniszczył pożar. W czasie potopu szwedzkiego Czarne zdobył królewicz szwedzki Adolf Jan książę Pfalz-Zweibrücken. Po wojnie miasto zostało odbudowane, by w 1693 ponownie stanąć w płomieniach. Pożarom sprzyjała drewniana zabudowa i dlatego na przestrzeni 100 lat miasto płonęło pięciokrotnie. Z tego okresu pochodzi kościół parafialny (1755) bogato zdobiony z wieżą, kryty gontem.

W wyniku I rozbioru Polski w 1772 miasto zostało przyłączone do Prus. W końcu XVIII w. Czarne zamieszkiwało 720 osób.

W okresie wojen napoleońskich Czarne w 1807 zajęły oddziały polskiego pospolitego ruszenia pod dowództwem gen. Jana Łubieńskiego.

W 1878 miasto uzyskało połączenie kolejowe z Człuchowem i Szczecinkiem. W dziewięć lat później Niemcy urządzili w tym rejonie wielki poligon wojskowy. W 1899 wybudowano okazały budynek, w którym obecnie mieści się Szkoła Podstawowa. Budynek ten w 1925 roku został rozbudowany, dobudowano III. piętro.

Na polskiej mapie wojskowej z 1936 przy oznaczeniu miasta podano polski egzonim Czarne^[8].

Na terenie poligonu wojskowego Niemcy wybudowali obóz dla jeńców wojennych. W czasie II wojny światowej przekształcony został w Stalag II B Hammerstein. Obecnie na terenie dawnego obozu znajduje się więzienie, jedno z największych w kraju. Po wojnie stacjonowały tu wojska radzieckie, obecnie w mieście znajduje się jednostka wojskowa, a w pobliżu niej poligon.

Czarne zdobyte zostało 26 lutego 1945 przez wojska II Frontu Białoruskiego. Podczas walk zniszczonych zostało około 40% budynków. Miejscowość została w 1945 włączona do Rzeczypospolitej Polskiej, zaś jego w większości niemieckojęzyczna ludność wysiedlona. Po wojnie miasto powoli dźwignęło się z ruin, powstał przemysł spożywczy i okrętowy^[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. słupskiego.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[10] na listę zabytków wpisane są:

kościół Wniebowzięcia NMP ryglowy z 1757 r. z XIV-wieczną chrzcielnicą, nr rej.: A-164 z 20.02.1959
ruiny zamku krzyżackiego, a następnie starościńskiego z XIV w., nr rej.: A-163 z 21.02.1959
cmentarz jeniecki z I wojny światowej, nr rej.: A-369 z 10.09.1998.

Ponadto w Czarnem znajdują się:

pomnik jeńców wojennych
pomnik Jana Pawła II
pomnik-czołg ku pamięci poległych walczących o Czarne.
pomnik bitwy pod Czarnem (Hamersztynem) 1627^[11].

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2008 r. miasto miało 5987 mieszkańców^[12].

Piramida wieku mieszkańców Czarnego w 2014 roku^[1].

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Zobacz też

Czarne (stacja kolejowa)
Cmentarz żydowski w Czarnem
Sarniak – część miasta
Garnizonowy Ośrodek Mobilizacyjny w Czarnem

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Czarne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Hamersztyn, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-03-21] .
↑ Czarne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743 .
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ Działania militarne na Pomorzu. Wiesław Wróblewski (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Comandor” Agencja Reklamowo-Wydawnicza, 2001, s. 100. ISBN 83-88329-26-X. Cytat: […] w rękach krzyżackich na Pomorzu Gdańskim znajdowały się nadal Chojnice, […] Czarne. (pol.).
↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-11-26] (pol.).
↑ Arkusz 43 Bydgoszcz. Mapa operacyjna 1:300 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.
↑ CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 121, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 10 [dostęp 2016-12-26] .
↑ Rajmund Wełnic: Pomnik w Czarnem upamiętnia zwycięstwo Polski w bitwie ze Szwedami. Szaczecinek nasze miasto, 2023-11-23. [dostęp 2024-04-17]. (pol.).
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 grudnia 2008 r.), Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Statystycznych, 2009, ISSN 1734-6118 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29] .

Linki zewnętrzne

Czarne (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743 .

[Populacja2018-1] Czarne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[3] Hamersztyn, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-03-21] .

[4] Czarne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 743 .

[MP-5] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[6] Działania militarne na Pomorzu. Wiesław Wróblewski (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Comandor” Agencja Reklamowo-Wydawnicza, 2001, s. 100. ISBN 83-88329-26-X. Cytat: […] w rękach krzyżackich na Pomorzu Gdańskim znajdowały się nadal Chojnice, […] Czarne. (pol.).

[7] Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-11-26] (pol.).

[8] Arkusz 43 Bydgoszcz. Mapa operacyjna 1:300 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.

[pomorze-9] CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 121, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482 .

[10] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024, s. 10 [dostęp 2016-12-26] .

[11] Rajmund Wełnic: Pomnik w Czarnem upamiętnia zwycięstwo Polski w bitwie ze Szwedami. Szaczecinek nasze miasto, 2023-11-23. [dostęp 2024-04-17]. (pol.).

[pl-gus6-12] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 grudnia 2008 r.), Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Statystycznych, 2009, ISSN 1734-6118 [zarchiwizowane z adresu 2013-10-29] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Miasta na prawach powiatu	Gdańsk Gdynia Słupsk Sopot
Miasta powiatowe	Bytów Chojnice Człuchów Kartuzy Kościerzyna Kwidzyn Lębork Malbork Nowy Dwór Gdański Pruszcz Gdański Puck Starogard Gdański Sztum Tczew Wejherowo
Miasta gminne	Brusy Czarna Woda Czarne Czersk Debrzno Dzierzgoń Gniew Hel Jastarnia Kępice Krynica Morska Łeba Miastko Nowy Staw Pelplin Prabuty Reda Rumia Skarszewy Skórcz Władysławowo Ustka Żukowo

Miasto	Czarne
Część miasta	Sarniak
Wsie	Biernatka Bińcze Domisław Krzemieniewo Łoża Nadziejewo Raciniewo Sierpowo Sokole Wyczechy
Kolonie	Grabowiec Wierzbnik Wygonki
Osady	Domyśl Kijno Lestnica Malinowo Prądy Wronkowo
Osada leśna	Janowiec
Przysiółek wsi	Lędyczek Drugi

Miasta	Czarne Człuchów Debrzno
Gminy miejskie	Człuchów
Gminy miejsko-wiejskie	Czarne Debrzno
Gminy wiejskie	Człuchów Koczała Przechlewo Rzeczenica

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (PRL) (1945–46) woj. szczecińskie (1946–50) woj. koszalińskie (1950–75)
Miasta	Biały Bór (do 1957 →) Czarne Człuchów Debrzno Lędyczek (do 1953 →)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Brzezie (do 1954) Chrząstowo (od 1973) Cierznie (do 1954) Czarne (od 1973) Człuchów Debrzno (od 1973) Gwieździn (do 1954) Koczała (do 1954) Łoża (do 1954) Przechlewo Rzeczenica (od 1973) Strzeczona (do 1954) Wierzchowo (do 1954)
Gromady (1954–72)	Barkowo (1954–71) Biały Bór (1954–57 →) Bińcze (1954–59) Brzezie (1954–71) Chrząstowo (1954–72) Cierznie (1954–61) Czarne (1971–72) Człuchów (1961–72) Debrzno (1961–72) Drzonowo (1954–57 →) Jęczniki Wielkie (1954–71) Koczała (1954–57 →) Międzybórz (1954–57) Mosiny (1954–71) Nowa Wieś (1954–59) Pietrzykowo (1954 →) Polnica (1954–61) Przechlewo (1954–72) Rychnowy (1954–61) Rzeczenica (1954–72) Sąpolno (1954–71) Sierpowo (1954–71) ~~Stare Gronowo~~(←~~1971~~) Stołczno (1954–61) Strzeczona (1954–61) Wyczechy (1954–71)