Donskoj Kazak – Wikipedia, wolna encyklopedia

Donskoj Kazak

Klasa	krążownik torpedowy, niszczyciel
Typ	Ukraina
Projekt	Vulcan
Historia
Stocznia	Lange i Syn, Ryga
Wodowanie	25 lutego 1906
Zamówiony dla  Rosyjska Carska MW
Nazwa	Donskoj Kazak ros. Донской Казак
Flota Czerwona
Wejście do służby	26 października 1917
Wycofanie ze służby	1924
Los okrętu	zezłomowany
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	500 ton
Długość	73,2 m
Szerokość	7,23 m
Zanurzenie	2,3 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężenia 6620 KM, 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	26 węzły
Zasięg	200 mil morskich przy 25 w 600 mil morskich przy 9 w
Uzbrojenie
2 × działa kal. 75 mm 4 × działa kal. 57 mm 2 × km Maksim
Wyrzutnie torpedowe	2 × kal. 457 mm
Załoga	80–90 osób
Multimedia w Wikimedia Commons

Donskoj Kazak (ros. Донской Казак) – rosyjski krążownik torpedowy, a od 1907 roku kontrtorpedowiec typu Ukraina. Sfinansowany ze składek kozaków dońskich, zamówiony 5 października^?/18 października 1904 a zwodowany 25 lutego 1906 roku. Brał udział w I wojnie światowej w czasie której wszedł na minę. W 1917 roku uczestniczył w pochodzie lodowym Floty Bałtyckiej, po którym odstawiono go do konserwacji. Zezłomowany 25 listopada 1925 roku.

Przyczyną zamówienia krążowników torpedowych typu Ukraina był wybuch wojny rosyjsko-japońskiej 26 stycznia^?/8 lutego 1904 roku. Pierwsze starcia wypadły dla Rosjan niekorzystnie, w związku z czym postanowiono jak najszybciej wzmocnić flotę wojenną nowymi okrętami. W tym celu odwołano się do patriotycznych uczuć obywateli i zorganizowano zbiórkę pieniędzy. Przyszłe okręty otrzymały nazwy nawiązujące do ich darczyńców. Tak też zbiórka przeprowadzona przez kozaków dońskich i zabajkalskich przyniosła 1 488 220 rubli (kozacy znad Donu zebrali około tej ⅔ sumy), za które 5 października^?/18 października 1904 roku zamówiono okręty „Donskoj Kazak” i „Zabajkalec”. „Dońskoj Kazak” został zwodowany 25 lutego 1906 roku^[1].

Wyporność standardowa „Donskiego Kazaka” to 500 ton. Okręt charakteryzował się długością całkowitą 73,2 metra (między pionami 70 metrów) i szerokością 7,23 metra (7,14 na linii wodnej). Największa odległość między stępką a pokładem wynosiła 4,4 metra, z czego średnio 2,3 metra było zanurzone. Kadłub nitowany, stalowy. Wręgi rozmieszczone co pół metra (poza maszynownią) miały wymiary 65 × 50 × 5 mm i 55 × 45 × 5 mm^[2].

Okręt napędzały dwie maszyny parowe potrójnego rozprężenia o pionowych cylindrach. W dwóch przedziałach znajdowały się łącznie cztery opłomkowe kotły parowe systemu Normana, o ciśnieniu roboczym 16 atmosfer. Dwie śruby wyposażone były w trzy łopaty o średnicy 2,8 metra i skoku 2,63 metra każda. Przy 350 obrotach na minutę siłownia nominalnie powinna osiągać 6200 KM, co przełożyć się miało na prędkość 25 węzłów. W czasie prób „Donskoj Kazak” osiągnął jednak nieco lepsze rezultaty. Osiągnięta moc wynosiła 6620 KM, a prędkość 26 węzłów. Zapas 80 ton węgla pozwalał jednostkom przebyć 600 mil morskich przy prędkości 9 węzłów, lub 200 mil morskich przy 25 węzłach. Dwa turbogeneratory o mocy po 16 kW i napięciu 105 V zasilały w energię elektryczną okrętową radiostację, oświetlenie i dwa reflektory bojowe (średnica 60 cm)^[2].

Główną artylerię okrętu stanowiły dwa działa kalibru 75 mm z zapasem 320 pocisków. Uzupełniały ją cztery działa kalibru 57 mm z zapasem 1080 pocisków oraz dwa karabiny maszynowe „Maksim” kalibru 7,62 mm. Działa większego kalibru zamontowane były pojedynczo na dziobie i rufie okrętu, zaś pozostałe ustawiono symetrycznie w środkowej części obu burt. Do montowania „Maksimów” przygotowano cztery cokoły. Okręt uzbrojony był również w dwie pojedyncze wyrzutnie torpedowe kalibru 457 mm, do której zabierał 6 zapasowych torped^[2].

W celu odróżnienia od okrętów typu Ukraina na środkowym kominie „Donskiego Kazaka” namalowano w górnej ćwiartce wysokości dwa niebieskie, poprzeczne pasy^[3].

W 1908 roku jednostka została przystosowana do trałowania i stawiania min, których mogła zabierać 16 sztuk^[2].

W 1907 roku dowódca dywizji kontrtorpedowców Floty Bałtyckiej – kontradmirał Nikołaja Essena zwrócił uwagę, iż niszczyciele o wyporności 500–600 ton posiadają artylerię okrętową tego samego kalibru, co torpedowce o wyporności 350 ton. Stało się to powodem zamówienia nowej, większokalibrowej artylerii, która na okrętach typu Ukraina została zamontowana w 1910 roku^[4]. Armata morska 102 mm po zamontowaniu na okręcie typu Ukraina mogła wystrzeliwać 10 pocisków na minutę na odległość około 9600 metrów (na „Donskim Kazaku" magazynowano 300 jednostek amunicji). Oprócz dwóch armat 102 mm zamontowano także pojedyncze działko kalibru 37 mm i 4 „Maksimy”. Pod wpływem doświadczeń z I wojny światowej w 1916 roku zdecydowano się na wstawienie trzeciego działa 102 mm kosztem rufowej wyrzutni torped. Zamontowano również działo przeciwlotnicze kalibru 40 mm, oraz zwiększono zasób min^[5].

Jeszcze przed wodowaniem, 21 marca 1905 roku, okręt został zapisany na listę Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego. Do służby we Flocie Bałtyckiej fizycznie wszedł w 1906 roku^[3]. Pierwszym dowódcą „Donskiego Kazaka” był kapitan II rangi (komandor porucznik) Ludwig Bernardowicz Kerber. Do 1908 roku okręt był częścią jednostki szkolnej Morza Bałtyckiego. Przeklasyfikowany na kontrtorpedowca 27 września 1907 roku. W latach 1909–1912 przechodził kolejne remonty i przezbrojenia^[6].

W okresie I wojny światowej dowódcą okrętu był kapitan II rangi Aleksander Oskarowicz Stark, wchodził w skład 6 dywizjonu dywizji torpedowej. Uczestniczył w licznych akcjach dozorowych, minowych i eskortowych. Z przeciwnikiem starł się 13 czerwca 1916 roku w czasie bitwy w zatoce Norrköping. Celem dywizjonu niszczycieli było zaatakowanie niemieckiego konwoju, jednak wszystkie okręty skupiły się na eskortującym statki patrolowcu „Hermann”, co też spowodowało ucieczkę transportowców na wody terytorialne Szwecji^[7][8].

Dnia 8 sierpnia^?/21 sierpnia 1916 roku „Donskoj Kazak” podnosił z wody ciała marynarzy, zmarłych na skutek zatonięcia niszczyciela „Dobrowolec” na minie. Mógł go spotkać podobny los, gdyż o godzinie 11:00 sam wszedł na jedną z niemieckich min. Eksplozja raniła 10 załogantów i uszkodziła rufę okrętu, utrzymał się on jednak na wodzie. ^[9][10].

W 1918 roku okręt brał udział w pochodzie lodowym z Helsingforsu do Kronsztadu. Na miejscu został poddany konserwacji, która zakończyła się dopiero w 1921 roku – powrócił do służby 21 kwietnia. W 1924 roku został przekazany na złom do „Komgosfondowa”. Z listy marynarki wojennej został skreślony 25 listopada 1925 roku^[8].

• WładimirW. Zabłocki WładimirW., WitalijW. Kostriczenko WitalijW., Rosyjskie krążowniki torpedowe (kontrtorpedowce) typu „Ukraina”, „Okręty Wojenne”, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”, 2012, ISBN 978-83-61069-20-1, ISSN 1231-014X, numer specjalny 41  (pol.).???
• Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979, seria: Historia morska. ISBN 83-215-3234-9. (pol.).
• А. А. Чернышов: «Новики». Лучшие эсминцы Российского Императорского флота. Moskwa: Коллекция, Яуза, ЭКСМО, 2007, s. 53–57, seria: Арсенал-Коллекция. ISBN 978-5-699-23164-5. (ros.).