Dysphania – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dysphania
Ilustracja
Komosa piżmowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

szarłatowate

Rodzaj

Dysphania

Nazwa systematyczna
Dysphania R.Br.
Prodr. Fl. Nov. Holland.: 411 (1810)[3]
Typ nomenklatoryczny

D. littoralis R. Brown[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Komosa wonna

Dysphania – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych. Obejmuje 44 gatunki[3]. Rośliny te występują na całym świecie z wyjątkiem obszarów okołobiegunowych, ale na wielu obszarach tylko jako introdukowane (w środkowej i północnej Europie, w środkowej i północnej części Ameryki Północnej, w północnej i zachodniej Afryce, na wschodnich krańcach Azji i wyspach Archipelagu Malajskiego oraz na Madagaskarze)[3]. Największe zróżnicowanie rodzaju występuje w Australii, gdzie rośnie 17 gatunków[5], poza tym większość gatunków rośnie w strefie międzyzwrotnikowej[6]. Do najszerzej rozprzestrzenionych gatunków należy komosa piżmowa D. ambrosioides pochodząca z kontynentów amerykańskich[3][5]. W Polsce gatunek ten jest tylko przejściowo zawlekany (ma status efemerofita), trwale już zadomowione są trzy inne gatunki: komosa wonna D. botrys, komosa australijska D. pumilio i komosa śmierdząca D. schraderiana[7].

Komosa piżmowa wykorzystywana jest jako roślina lecznicza, do odrobaczania, owoce są dodawane jako przyprawa do potraw z ryżu i fasoli. Podobnie jako roślinę leczniczą i przyprawę wykorzystuje się D. incisa[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Dysphania littoralis
Pokrój
Rośliny jednoroczne i niezbyt długo żyjące byliny o pędzie pokrytym gruczołkami, czasem też wielokomórkowymi włoskami, rzadziej łysiejące lub omączone. Pędy nie są mięsiste, zwykle są rozgałęzione, prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące[6].
Liście
Skrętoległe, ogonkowe, równowąskie, lancetowate do jajowatych lub eliptycznych, całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane, bardzo często pierzasto klapowane, na wierzchołku tępe lub zaostrzone[6].
Kwiaty
Obupłciowe, rzadko jednopłciowe zebrane w szczytowe kwiatostany w postaci pojedynczych lub złożonych luźnych wierzchotek lub gęsto skupionych kłębików. W kwiatostanach podsadek brak, ale kwiaty skupione w pęczkach zwykle wsparte są zredukowanymi liśćmi. Listków okwiatu jest od jednego do 5, są one wolne lub zrośnięte w różnym stopniu. Pręcików jest od 1 do 5. Zalążnia jest górna, złożona z 1–3 owocolistków i takiej samej liczby znamion wieńczących cienką szyjkę słupka[6].
Owoce
Jednonasienne orzeszki o owocni przylegającej lub odstającej od łupiny nasiennej. Owoce zamknięte są w okwiecie. Nasiona są kulistawe lub soczewkowate, gładkie lub pomarszczone, od czerwonobrązowych do czarnych[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Dysphanieae[8].

Rodzaj wyodrębniany był w niektórych ujęciach systematycznych jeszcze przed molekularnymi analizami filogenetycznymi na podstawie obecności gruczołków i aromatycznych metabolitów wtórnych, nie występujących u innych roślin zaliczanych do szeroko ujmowanego rodzaju komosa Chenopodium[9]. Analizy molekularne potwierdziły, że tradycyjne szerokie ujęcie rodzaju Chenopodium nie jest monofiletyczne. W wąskim ujęciu jest on siostrzany względem plemienia Atripliceae, podczas gdy szereg gatunków tworzy starsze linie rozwojowe wobec całej tej grupy wyodrębnione jako rodzaje: Blitum, Chenopodiastrum, Lipandra, Oxybasis. Gatunki zaliczane w szerokim ujęciu rodzaju Chenopodium do podrodzaju subg. Ambrosia włączone zostały do rodzaju Dysphania, który tworzy wraz z trzema monotypowymi rodzajami osobne plemię Dysphanieae[10]. Przed rozszerzeniem ujęcia rodzaju Dysphania zaliczano do niego kilkanaście gatunków rosnących głównie w Australii i Nowej Zelandii[6][11]. Bliskie pokrewieństwo i celowość połączenia australijskiego rodzaju Dysphania z podrodzajem Ambrosia z rodzaju komosa określane jest jako „oczywiste”[12]. Plemię Dysphanieae jest siostrzane względem plemienia Axyrideae (m.in. z rodzajem świniochwast Axyris)[10].

Wykaz gatunków[3]


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-05-31] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-05-31] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Dysphania R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-31].
  4. ↑ Dysphania. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-31].
  5. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 317, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f Dysphania R. Brown. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 58-59, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ Genus Dysphania R. Br.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-31].
  9. ↑ Mosyakin S.L., Clemants S.E 2002: New nomenclatural conbinations in Dysphania R. Br. (Chenopodiaceae): taxa occurring in North America. Ukrains’k. Bot. Zhurn. 59: 380–385
  10. ↑ a b Susy Fuentes-Bazan, Pertti Uotila, Thomas Borsch. A novel phylogeny-based generic classification for Chenopodium sensu lato, and a tribal rearrangement of Chenopodioideae (Chenopodiaceae). „Willdenowia”. 42, s. 5-24, 2012. 
  11. ↑ Klaus Kubitzki, J.G. Rohwer, V. Bittrich (red.), Flowering plants, dicotyledons: magnoliid, hamamelid, and caryophyllid families, Berlin 1993, s. 233, ISBN 978-3-662-02899-5, OCLC 861705944.
  12. ↑ Dysphania R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-31].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dysphania&oldid=70910364”