Szarłatowate – Wikipedia, wolna encyklopedia

Szarłatowate
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
	Nazwa systematyczna
	Amaranthaceae Juss.; Gen. Pl.: 87. 4 Aug 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szarłatowate (Amaranthaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych włączana w systemach klasyfikacyjnych do rzędu goździkowców. W stosowanych od końca lat 90. XX wieku systemach APG rodzina ta obejmuje rodzaje wyłączane dawniej w odrębną rodzinę komosowatych. W takim ujęciu należy do niej 180 rodzajów obejmujących ok. 2,5 tysiąca gatunków^[2]. Spośród przedstawicieli rodziny w jej wąskim ujęciu w Polsce występują dziko lub jako częściej uprawiane rodzaje: szarłat (Amaranthus), celozja (Celosia), wiecznik (Gomphrena), a w szerszym m.in. także: burak (Beta), komosa (Chenopodium), łoboda (Atriplex), mietelnik (Bassia), solanka (Salsola), soliród (Salicornia) i szpinak (Spinacia)^[3]. Do ważnych roślin użytkowych należą m.in.: burak zwyczajny, szpinak warzywny, komosa ryżowa^[4].

Systematyka

W dawniejszych systemach i niektórych współczesnych rodzina szarłatowatych jest wąsko ujmowana jako siostrzana dla komosowatych. Nawet w ostatnich latach takie ujęcie jest stosowane, np. przez Reveala i Thorna^[5]. Jednak dobrze potwierdzony monofiletyzm jest tylko dla grupy łączącej obie te rodziny. Wynika to z problematycznej pozycji podrodziny Polycnemoideae (tradycyjnie włączanej do komosowatych), która w części analiz filogenetycznych zajmuje pozycję bazalną dla wszystkich pozostałych roślin z obu rodzin lub siostrzaną względem amarantowanych wąsko ujmowanych. W efekcie w systemach Angiosperm Phylogeny Group, włącznie z systemem APG IV z 2016 szarłatowate ujmowane są szeroko^[2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla Achatocarpaceae i wraz z nią dla goździkowatych Caryophyllaceae. Tworzy wraz z nimi i z szeregiem innych rodzin rząd goździkowców w obrębie dwuliściennych właściwych:

caryophylloids

Rhabdodendraceae

Simmondsiaceae – simondsjowate

	Asteropeiaceae

	Physenaceae

Macarthuriaceae

Microteaceae

Caryophyllaceae – goździkowate

	Achatocarpaceae

	Amaranthaceae – szarłatowate

Stegnospermataceae

Limeaceae – libawowate

Aizoaceae – pryszczyrnicowate

	Phytolaccaceae – szkarłatkowate

	Sarcobataceae

	Nyctaginaceae – nocnicowate

	Petiveriaceae

Molluginaceae – ugłastowate

Montiaceae – zdrojkowate

Halophytaceae

	Basellaceae – wyćwiklinkowate

	Didiereaceae

Talinaceae – porwinkowate

Anacampserotaceae

	Portulacaceae – portulakowate

	Cactaceae – kaktusowate

Podział rodziny na podrodziny, plemiona i rodzaje^[2]^[6]

Podrodzina Amaranthoideae Burnett

Bosea L.
Charpentiera Gaudichaud

plemię Amarantheae Reichenbach

Allmania Wight
Allmaniopsis Suessenguth
Amaranthus L. – szarłat
Arthraerua (Kuntze) Schinz
Celosia L. – celozja
Centema J.D. Hooker
Centemopsis Schinz
Chamissoa Kunth
Cyphocarpa (Fenzl) Lopr.
Dasysphaera Gilg
Deeringia R. Brown
Digera Forsskål
Eriostylos C.C. Townsend
Henonia Moquin-Tandon
Herbstia Sohmer
Hermbstaedtia Reichenbach
Indobanalia A.N. Henry & B. Roy
Lagrezia Moquin-Tandon
Leucosphaera Gilg
Lopriorea Schinz
Marcelliopsis Schinz
Nelsia Schinz
Neocentema Schinz
Nototrichium W.F. Hillebrand
Nyssanthes R. Brown
Pleuropetalum J.D. Hooker
Pleuropterantha Franchet
Polyrhabda C.C. Townsend
Pseudosericocoma Cavaco
Pupalia Jussieu
Rosifax C.C. Townsend
Saltia Moquin-Tandon
Sericocoma Fenzl
Sericocomopsis Schinz
Sericorema (J.D. Hooker) Lopr.
Sericostachys Lopr.
Siamosia K. Larsen & Pedersen
Trichuriella Bennet
Volkensinia Schinz

plemię Aerveae

Aerva Forsskål
Nothosaerva Wight
Omegandra G.J. Leach & Townsend
Ouret Adanson
Ptilotus R. Brown

plemię Achyrantheae Fenzl

Achyranthes L. – grzebyk
Achyropsis Bentham & J.D. Hooker
Calicorema J. D. Hooker
Centrostachys Wallich
Chionothrix J.D. Hooker
Cyathula Blume
Mechowia Schinz
Pandiaka J. D. Hooker
Psilotrichopsis C.C. Townsend
Psilotrichum Blume
Stilbanthus J.D. Hooker
Wadithamnus T. Hammer & R.W. Davis

plemię Gomphreneae Fenzl

Alternanthera Forsskåhl – alternantera, krąglatka
Froelichia Moench – frelichia
Froelichiella R.E. Fries
Gomphrena L. – wiecznik, gomfrena
Gossypianthus Hooker
Guilleminea Kunth
Hebanthodes Pedersen
Iresine P. Browne – iresyna
Lithophila Swartz
Pedersenia Holub
Pfaffia Martius
Philoxerus R. Brown
Pseudogomphrena R. E. Fries
Pseudoplantago Suessenguth
Quaternella Pedersen
Tidestromia Standley
Xerosiphon Turczanowicz

Podrodzina Polycnemoideae Ulbrich

Hemichroa R. Brown
Nitrophila S. Watson
Polycnemum L. – chrząstkowiec
Surreya R. Masson & G. Kadereit

Podrodzina Betoideae Ulbrich:

plemię Beteae

Acroglochin Schult.
Aphanisma Nutt. ex Moq.
Beta L. – burak
Hablitzia M. Bieb. – hablicja
Oreobliton Durieu
Patellifolia A.J. Scott et al.

Podrodzina Chenopodioideae Burnett

plemię Corispermeae Moquin Tandon

Agriophyllum M. Bieb.
Anthochlamys Fenzl
Corispermum L. – wrzosowiec

plemię Chenopodieae Burnett

Archiatriplex G. L. Chu
Atriplex L. – łoboda
Baolia H. W. Kung & G. L. Chu
Blitum L.
Chenopodiastrum S. Fuentes et al.
Chenopodium L. – komosa
Exomis Fenzl ex Moq.
Extriplex E. H. Zacharias
Grayia Hook. & Arn.
Halimione Aellen – obione
Holmbergia Hicken
Lipandra Moq.
Manochlamys Aellen
Microgynoecium Hook. f.
Micromonolepis Ulbr.
Oxybasis Kar. & Kir.
Proatriplex (W. A. Weber) Stutz & G. L. Chu
Spinacia L. – szpinak
Stutzia E. H. Zacharias

plemię Dysphanieae Burnett

Cycloloma Moq.
Dysphania R. Br.
Suckleya A. Gray
Teloxys Moq.

plemię Axyrideae Burnett

Axyris L. – świniochwast
Ceratocarpus L.
Krascheninnikovia Gueldenst.

Podrodzina Salicornioideae Dumortier

plemię Suaedeae Moquin Tandon

Bienertia Bunge ex Boiss.
Suaeda Forssk. ex J.F. Gmel. – sodówka

plemię Salicornieae Dumortier

Allenrolfea Kuntze
Arthrocnemum Moq.
Halocnemum M. Bieb.
Halopeplis Bunge ex Ung.-Sternb.
Halostachys C. A. Mey. ex Schrenk
Heterostachys Ung.-Sternb.
Kalidium Moq. – potasznik^[7]
Microcnemum Ung.-Sternb.
Salicornia L. – soliród
Sarcocornia A. J. Scott
Tecticornia Hook. f.

plemię Camphorosmeae Moquin Tandon

Bassia All. – basja
Camphorosma Sauvages
Chenolea Thunb.
Didymanthus Endl.
Dissocarpus F. Muell.
Enchylaena R. Br.
Eokochia Freitag & G. Kadereit
Eremophea Paul G. Wilson
Eriochiton (R. H. Anderson) A. J. Scott
Grubovia Freitag & G. Kadereit
Maireana Moq.
Malacocera R. H. Anderson
Neobassia A. J. Scott
Neokochia (Ulbr.) G. L. Chu & S. C. Sand.
Osteocarpum F. Muell.
Roycea C. A. Gardner
Sclerochlamys F. Muell.
Sclerolaena R. Br.
Sedobassia Freitag & G. Kadereit
Spirobassia Freitag & G. Kadereit
Stelligera A. J. Scott
Threlkeldia R. Br.

plemię Salsoleae Dumortier

Agathophora (Fenzl) Bunge
Anabasis L.
Arthrophytum Schrenk
Climacoptera Botsch.
Cornulaca Delile
Cyathobasis Aellen
Fadenia Aellen & C. C. Towns.
Fredolia (Coss. & Durieu ex Bunge) Ulbr.
Gamanthus Bunge
Girgensohnia Bunge
Halanthium K. Koch
Halarchon Bunge
Halimocnemis C. A. Mey.
Halocharis Moq.
Halogeton C. A. Mey. ex Ledeb.
Halothamnus Jaub. & Spach
Haloxylon Bunge – saksauł
Horaninovia Fisch. & C. A. Mey.
Iljinia Korovin
Lagenantha Chiov.
Nanophyton Less.
Noaea Moq.
Nucularia Batt.
Ofaiston Raf.
Petrosimonia Bunge
Piptoptera Bunge
Rhaphidophyton Iljin
Salsola L. – solanka
Seidlitzia Bunge ex Boiss.
Sevada Moq.
Sympegma Bunge
Traganopsis Maire & Wilczek
Traganum Delile

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-01] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 28-29, 96-97. ISBN 1-55407-206-9.
↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. 2007. [dostęp 2009-09-16]. (ang.).
↑ Genera of Amaranthaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN). [dostęp 2010-05-06]. (ang.).
↑ PiotrP. Panek PiotrP., Reintrodukcja tygrysów w Kazachstanie, czyli woda jest kluczem do wszystkiego, „Wodne Sprawy”, 46, 2024, ISSN 2956-5111 [dostęp 2024-10-22] .

Linki zewnętrzne

Amaranthaceae Juss. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)
Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales : Amaranthaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-01] (ang.).

[3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[heywood-4] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 28-29, 96-97. ISBN 1-55407-206-9.

[5] Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. 2007. [dostęp 2009-09-16]. (ang.).

[6] Genera of Amaranthaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network - (GRIN). [dostęp 2010-05-06]. (ang.).

[wodne_sprawy-7] PiotrP. Panek PiotrP., Reintrodukcja tygrysów w Kazachstanie, czyli woda jest kluczem do wszystkiego, „Wodne Sprawy”, 46, 2024, ISSN 2956-5111 [dostęp 2024-10-22] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]