Edward Witten – Wikipedia, wolna encyklopedia

Edward Witten
Data i miejsce urodzenia	26 sierpnia 1951 ; Baltimore
Zawód, zajęcie	fizyk, matematyk
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Edward Witten (ur. 26 sierpnia 1951 w Baltimore) – amerykański fizyk teoretyczny i matematyk, profesor Institute for Advanced Study (IAS) w Princeton^[1]. Laureat prestiżowych nagród fizycznych, ustępujących statusem tylko Nagrodzie Nobla jak Medal Lorentza (2010) czy Nagroda Fizyki Fundamentalnej (2012), a także najwyższych wyróżnień matematycznych – w tym Medalu Fieldsa (1990); w 2021 roku Witten pozostaje jedynym fizykiem, który otrzymał tę nagrodę^[2].

W 1986 i 2002 wygłosił wykłady plenarne na Międzynarodowym Kongresie Matematyków^[3].

Witten zasłynął w teorii cząstek elementarnych i kwantowej grawitacji dzięki pracom nad teorią superstrun. W latach 90. zunifikował jej główne warianty – opisujące czasoprzestrzeń 10-wymiarową – oraz supergrawitację zawierającą jeszcze jeden, jedenasty wymiar. Zaproponował tak M-teorię^[4]. Witten wprowadził również topologiczną kwantową teorię pola^{[potrzebny przypis]} i miał wpływ na rozwój samej matematyki, przez badanie pokrewnych obszarów topologii i geometrii.

Członkostwa

2006: Papieska Akademia Nauk^[5].

Wyróżnienia

1985: Medal Diraca (ICTP),
1990: Medal Fieldsa,
1998: Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics,
2000: Nagroda Frederica Essera Nemmersa w dziedzinie matematyki,
2002: National Medal of Science,
2006: Nagroda Henriego Poincarégo,
2008: Nagroda Crafoorda w dziedzinie matematyki,
2010: Medal Lorentza,
2010: Medal Isaaca Newtona,
2012: Nagroda Fizyki Fundamentalnej,
2014: Nagroda Kioto w dziedzinie matematyki^[6],
2016: Albert Einstein World Award of Science,
2023: Hamburg Prize for Theoretical Physics^[7].

Zobacz też

planetoida (11349) Witten

Przypisy

↑ Witten Edward, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .
↑ Christophe Galfard, Wszechświat w twojej dłoni, tłum. Sławomir Paruszewski, wyd. Otwarte, Kraków 2017, s. 234.
↑ ICM Plenary and Invited Speakers | International Mathematical Union (IMU) [online], www.mathunion.org [dostęp 2022-10-09] .
↑ The Second Revolution: Beyond Strings (Post 1995), whystringtheory.com [dostęp 2021-12-30].
↑ Edward Witten (ang.), casinapioiv.va [dostęp 2021-10-20].
↑ Kyoto Prize. [dostęp 2017-06-24].
↑ Hamburg Prize for Theoretical Physics (ang.), joachim-herz-stiftung.de [dostęp 2023-07-07].

Linki zewnętrzne

Strona domowa, Institute for Advanced Study, ias.edu [dostęp 2023-05-01].
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Edward Witten w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

Wywiady z Wittenem na YouTube (ang.) [dostęp 2023-05-01]:

Newton Medal winner (2010): Edward Witten, kanał Institute of Physics, 20 marca 2013;
Kanał Closer to Truth:
- Why the ‘Unreasonable Effectiveness’ of Mathematics, 19 kwietnia 2020;
- How is Mathematics Truth and Beauty?, 27 kwietnia 2020;
- How Do Scientific Breakthroughs Happen?, 13 marca 2021;
- What are Breakthroughs in Science?, 22 marca 2023.

[1] Witten Edward, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .

[2] Christophe Galfard, Wszechświat w twojej dłoni, tłum. Sławomir Paruszewski, wyd. Otwarte, Kraków 2017, s. 234.

[3] ICM Plenary and Invited Speakers | International Mathematical Union (IMU) [online], www.mathunion.org [dostęp 2022-10-09] .

[4] The Second Revolution: Beyond Strings (Post 1995), whystringtheory.com [dostęp 2021-12-30].

[5] Edward Witten (ang.), casinapioiv.va [dostęp 2021-10-20].

[6] Kyoto Prize. [dostęp 2017-06-24].

[7] Hamburg Prize for Theoretical Physics (ang.), joachim-herz-stiftung.de [dostęp 2023-07-07].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

XX wiek	1994: Yuri I. Manin 1996: Joseph B. Keller 1998: John Horton Conway 2000: Edward Witten
XXI wiek	2002: Jakow Sinaj 2004: Michaił Gromow 2006: Robert Langlands 2008: Simon Donaldson 2010: Terence Tao 2012: Ingrid Daubechies 2014: Michael J. Hopkins 2016: János Kollár 2018: Assaf Naor 2020: Nalini Anantharaman 2022: Bhargav Bhatt

2000	Nancy C. Andreasen John D. Baldeschwieler Gary Becker Yuan-Cheng B. Fung Ralph Hirschmann Willis E. Lamb Jeremiah P. Ostriker Peter H. Raven John Griggs Thompson Karen Uhlenbeck Gilbert White Carl Woese
2001	Andreas Acrivos Francisco J. Ayala George Fletcher Bass Mario Capecchi Marvin Cohen Ernest R. Davidson Raymond Davis Ann M. Graybiel Charles David Keeling Gene Likens Victor Almon McKusick C. R. Rao Gábor A. Somorjai Elias Stein Harold Elliot Varmus
2002	Leo L. Beranek John I. Brauman James E. Darnell Richard Garwin James Glimm William Jason Morgan Evelyn M. Witkin Edward Witten
2003	John Michael Bishop Brent Dalrymple Carl R. de Boor Riccardo Giacconi Duncan Luce John M. Prausnitz Solomon H. Snyder Charles Yanofsky
2004	Kenneth Arrow Norman Ernest Borlaug Robert N. Clayton Edwin N. Lightfoot Stephen Lippard Phillip Allen Sharp Thomas E. Starzl Dennis Sullivan
2005	Jan D. Achenbach Ralph Alpher Gordon H. Bower Bradley Efron Anthony Fauci Tobin Marks Lonnie G. Thompson Torsten N. Wiesel
2006	Hyman Bass Marvin Caruthers Rita R. Colwell Peter Dervan Nina V. Fedoroff Daniel Kleppner Robert Langer Lubert Stryer
2007	Faye Ajzenberg-Selove Mostafa El-Sayed Leonard Kleinrock Robert Lefkowitz Bert O’Malley Charles P. Slichter Andrew Viterbi David Wineland
2008	Bernie Alder Francis Collins Joanna Fowler Elaine Fuchs James E. Gunn Rudolf Kálmán Michael Posner JoAnne Stubbe Craig Venter
2009	Jakir Aharonow Stephen Benkovic Esther M. Conwell Marye Anne Fox Susan Lindquist Mortimer Mishkin David Bryant Mumford Stanley Prusiner Warren M. Washington Amnon Yariv

2012	Nima Arkani-Hamed Alan Guth Alexei Kitaev Maksim Koncewicz Andrei Linde Juan Maldacena Nathan Seiberg Ashoke Sen Edward Witten
Nagrody specjalne	Stephen Hawking Zespół, który odkrył cząstkę o cechach bozonu Higgsa: Peter Jenni Fabiola Gianotti Michel Della Negra Tejinder Singh Virdee Guido Tonelli Joe Incandela Lyn Evans
2013	Aleksander Polakow
2014	Michael Green John Schwarz
2015	Saul Perlmutter Supernova Cosmology Project Brian Schmidt Adam Riess High-Z Supernova Team
2016	Wang Yifang(inne języki) Kam-Biu Luk(inne języki) Atsuto Suzuki(inne języki) Koichiro Nishikawa(inne języki), (Team K2K(inne języki)/T2K) Arthur B. McDonald Takaaki Kajita, Yoichiro Suzuki(inne języki) (Team Super-Kamiokande) za fundamentalne odkrycia i badanie oscylacji neutrin, które ustanowiły nową granicę poza standardowym modelem fizyki cząstek elementarnych.
Nagroda specjalna	Ronald Drever(inne języki) Kip Thorne Rainer Weiss za obserwacje fal grawitacyjnych, otwierające nowe horyzonty w fizyce i astronomii.
2017	Joseph Polchinski Andrew Strominger(inne języki) Cumrun Vafa(inne języki) za rozwinięcie kwantowej teorii pola, teorii strun i kwantowej grawitacji
2018	Charles L. Bennett Gary Hinshaw(inne języki) Norman Jarosik(inne języki) Lyman Page(inne języki) David Spergel(inne języki) WMAP Science Team za szczegółową mapę wczesnego wszechświata, która znacznie poszerzyła wiedzę o ewolucji kosmosu i fluktuacjach, które zapoczątkowały tworzenie galaktyk
Nagroda Specjalna	Jocelyn Bell Burnell
2019	Charles Kane Eugene Mele
Nagroda Specjalna	Daniel Freedman Peter van Nieuwenhuizen Sergio Ferrara
2020	Sheperd Doeleman 347 naukowców pracujących nad projektem Event Horizon Telescope.
Nagroda Specjalna	Steven Weinberg
2021	Eric Adelberger Jens H. Gundlach Blayne Heckel
2022	Hidetoshi Katori Jun Ye
2023	Charles H. Bennett Peter Shor Gilles Brassard David Deutsch

Nauki biologiczne	George Evelyn Hutchinson (1986) Jane Goodall (1990) William Donald Hamilton (1993) Daniel H. Janzen (1997) John Maynard Smith (2001) Simon Asher Levin (2005) Peter i Rosemary Grantowie (2009) Masatoshi Nei (2013) Graham Farquhar (2017) Bryan Grenfell (2022)
Nauki matematyczne	Claude E. Shannon (1985) Izrail Gelfand (1989) André Weil (1994) Kiyoshi Itō (1998) Michaił Gromow (2002) Hirotugu Akaike (2006) László Lovász (2010) Edward Witten (2014) Masaki Kashiwara (2018) Elliott Lieb (2023)
Ziemia i wiedza o planetach, astronomia i astrofizyka	Jan Oort (1987) Edward Norton Lorenz (1991) Chūshirō Hayashi (1995) Walter Heinrich Munk (1999) Eugene Newman Parker (2003) Hirō Kanamori (2007) Raszyd Siuniajew (2011) Michel Mayor (2015) James Gunn (2019) Paul Hoffman (2024)
Nauki przyrodnicze	Yasutomi Nishizuka (1992) Mario Renato Capecchi (1996) Walter Gehring (2000) Alfred G. Knudson (2004) Anthony James Pawson (2008) Yoshinori Ōsumi (2012) Tasuku Honjo (2016) Robert Roeder (2021)
Kognitywistyka	Noam Chomsky (1988)