Endemity tatrzańskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Skalnica tatrzańska (Saxifraga perdurans), endemit zachodniokarpacki występujący głównie w Tatrach Zachodnich
Przymiotno węgierskie

Endemity tatrzańskie – endemiczne taksony występujące wyłącznie na terenie Tatr i nigdzie poza nimi nie spotykane w stanie naturalnym. Spośród roślin naczyniowych należą do nich[1][2]:

  • z rodzaju przywrotnik (Alchemilla L.) – opisano kilkadziesiąt gatunków endemicznych przywrotników występujących tylko w Tatrach. Większość reprezentują gatunki drobne należące do szerzej rozprzestrzenionych gatunków zbiorowych, a ich rozróżnienie wymaga dużego doświadczenia i specjalistycznej wiedzy, ponadto pozycja taksonomiczna części z nich jest dyskusyjna. Z tego rodzaju endemitami tatrzańskimi są:
    • Alchemilla acrostegia Plocek – występuje w rejonie Czerwonych Wierchów;
    • Alchemilla amauroptera Plocek – gatunek znany tylko ze słowackich Tatr Bielskich podobnie jak gatunek następny;
    • Alchemilla ambyloides Plocek;
    • Alchemilla amicorum Pawł. – występuje w rejonie Czerwonych Wierchów;
    • Alchemilla anceps Plocek – gatunek znany z Tatr Bielskich tak jak i następny;
    • Alchemilla aspera Plocek;
    • Alchemilla brachycodon Plocek – opisany ze słowackich Tatr;
    • Alchemilla claviflora Plocek – występuje w polskiej części Czerwonych Wierchów;
    • Alchemilla chalarodesma Plocek – opisany ze słowackich Tatr Bielskich;
    • Alchemilla chilitricha Plocek – występuje z rejonie Siwego Wierchu w słowackich Tatrach Zachodnich;
    • Alchemilla curtischista Plocek – opisany ze słowackich Tatr Bielskich, tak samo jak następny gatunek;
    • Alchemilla deccurens Plocek;
    • Alchemilla dostali Plocek – gatunek opisano z Osobitej w słowackich Tatrach Zachodnich;
    • Alchemilla erythropoides Pawł. – wykazany ze słowackich Tatr Zachodnich;
    • Alchemilla eugenii Pawł. – występuje w rejonie Czerwonych Wierchów;
    • Alchemilla exaperta Plocek – znany z Tatr Bielskich;
    • Alchemilla gievontica Pawł. – stanowiska tego gatunku zlokalizowane są wyłącznie po polskiej stronie Tatr w rejonie Giewontu;
    • Alchemilla gymnopoda Plocek – Tatry Bielskie;
    • Alchemilla hyperptycha Plocek – gatunek znany ze słowackich Tatr Wysokich;
    • Alchemilla jasiewiczii Pawł. – polskie Tatry Wysokie;
    • Alchemilla kosiarensis Plocek – Tatry Bielskie;
    • Alchemilla kulczynskii Pawł. – gatunek z rejonu Czerwonych Wierchów tak samo jak gatunek następny;
    • Alchemilla ladislai Pawł.;
    • Alchemilla lorata Plocek – znany z Tatr Bielskich;
    • Alchemilla marginata Plocek – występuje w rejonie słowackich Tatr Wysokich, podobnie jak gatunek następny;
    • Alchemilla megalodonta Plocek;
    • Alchemilla moncophila Plocek – ten i dwa następne gatunki odnaleziono w Tatrach Bielskich;
    • Alchemilla multiloba Plocek;
    • Alchemilla obesa Plocek;
    • Alchemilla oculmarina Pawł. – odnotowany w Tatrach Wysokich;
    • Alchemilla pseudothmari Pawł. – dotychczas wykazany tylko z polskich Tatr Zachodnich;
    • Alchemilla rhodocycla Plocek – gatunek występuje w rejonie Siwego Wierchu na Słowacji;
    • Alchemilla rhodocycla Plocek – znany z Tatr Bielskich tak samo jak gatunek następny;
    • Alchemilla sejuncta Plocek;
    • Alchemilla sokolowskii Pawł. – występuje w rejonie Czerwonych Wierchów po stronie Polskiej;
    • Alchemilla stenoleuca Plocek – znany z Tatr Bielskich tak samo jak następny gatunek;
    • Alchemilla superata Plocek;
    • Alchemilla tacikii Plocek – Tatry Wysokie;
    • Alchemilla thaumasia Plocek – Tatry Bielskie;
    • Alchemilla versipiloides Pawł. – gatunek występujący na Czerwonych Wierchach;
    • Alchemilla tatricola Pawł. – ten i następny gatunek znany z polskiej strony Tatr;
    • Alchemilla zmudae Pawł.
  • piaskowiec Arenaria tenella Kit. – gatunek bywa ujmowany jako synonim piaskowca orzęsionego (Alenaria ciliata L.)[3], lub jego podgatunek i w zależności od przyjętej konwencji jest lub nie endemitem.
  • warzucha tatrzańska (Cochlearia tatrae Borbas) – gatunek ma stanowiska w wysokich partiach całych Tatr, jednak po polskiej stronie znany jest tylko z kilku leżących w Tatrach Wysokich.
  • świetlik (Euphrasia exaristata Smejkal) – Gatunek ograniczony do rejonu Czerwonych Wierchów.
  • rodzaj jastrzębiec (Hieracium L.) jest w Tatrach reprezentowany przez wiele gatunków w tym kilka endemicznych. Podobnie jak w przypadku przywrotników większość jest gatunkami drobnymi i należy do gatunków zbiorowych. Status poszczególnych taksonów jest zmienny, a oznaczanie roślin z tego rodzaju nastręcza wielu problemów. Do endemitów tatrzańskich zaliczane są:
    • Hieracium krivanense (Woł. et Zahn) Schljako – występuje w Tatrach Wysokich, podobnie jak gatunek kolejny;
    • Hieracium mlinicae (Hruby et Zahn) Chrtek f. et Mráz;
    • Hieracium palenicae Rech. f. et Zahn – gatunek znany ze słowackich Tatr Zachodnich;
    • Hieracium slovacum Chrtek f – gatunek znany z Tatr Bielskich;
    • Hieracium subsinuatum Borbás – wykazany ze słowackich Tatr Zachodnich.
  • złocieniec alpejski podgatunek tatrzański (Leucanthemopsis alpina (L.) Heywood subsp. tatrae (Vierh.) J. Holub) – Kliment podaje go również z Tatr Niżnych[2] i w takim wypadku podgatunek tego złocieńca należy uznać za subendemit tatrzański, ewentualnie endemit zachodniokarpacki.
  • mak tatrzański podgatunek typowy (Papaver tatricum (A. Nyár.) Ehrend. subsp. tatricum) – w takim ujęciu taksonomicznym jest endemitem Tatrzańskim.
  • wiechlina granitowa (Poa granitica Braun-Blanq. subsp. granitica). Występuje dość często w Tatrach Wysokich, rzadziej w Tatrach Zachodnich.
  • wiechlina szlachetna (Poa nobilis Skalińska). Bardzo rzadka, jedyne znane jej stanowiska znajdują się w okolicy Morskiego Oka.
  • wiechlina (Poa sejuncta Bernátová, Májovský et Obuch) – gatunek znany z Osobitej w słowackich Tatrach Zachodnich.
  • jaskier (Ranunculus altitatrensis Paclová et Murín) – dotychczas gatunek wykazano tylko w słowackich Tatrach Wysokich.
  • skalnica darniowa (Saxifraga moschata Wulfens subsp. kotulae S.Pawł.) – Kliment podaje ten podgatunek również z Tatr Niżnych[2], w takim wypadku skalnica jest subendemitem tatrzańskim, lub endemitem zachodniokarpackim.
  • mniszek (Taraxacum pawlowskii Soest) – gatunek wykazano wyłącznie w rejonie Tatr Wysokich.
  • rutewka mniejsza (Thalictrum minus L. subsp. carpaticum (Kotula) Osvacilowa).

Należy pamiętać, że status endemitu nie jest ustalony raz na zawsze. Uznawane dawniej za endemity tatrzańskie dwa gatunki; skalnica tatrzańska (Saxifraga perdurans) i ostróżka tatrzańska (Delphinium oxysepalum) okazały się endemitami zachodniokarpackimi. Co prawda występują głównie w Tatrach, jednak nieliczne ich stanowiska znaleziono także w Niżnych Tatrach, na Wielkim Choczu i w Małej Fatrze. Może się okazać, że także inne, wymienione wyżej endemity zostaną odnalezione w innych rejonach i wówczas stracą status endemitu tatrzańskiego.

Oprócz tego w Tatrach występują rośliny, które tutaj mają swoje główne siedlisko, ale występują też w niewielkich ilościach w sąsiednich obszarach. Należą one do grupy tzw. subendemitów, endemitów ogólnokarpackich i endemitów zachodniokarpackich.

 Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek, Endemic taxa of vascular plants in the Polish Carpathians, „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 72 (3), 2011, s. 235–242, DOI: 10.5586/asbp.2003.031, ISSN 2083-9480 [dostęp 2020-04-11].
  2. ↑ a b c J. Kliment, Turis P. & J a n i š o v á M., Taxa of vascular plants endemic to the Carpathian Mts. Endemické taxóny cievnatých rastlín v Karpatoch, „Preslia”, 88, 2016, s. 19–76.
  3. ↑ Arenaria tenella Kit. – The Plant List [online], www.theplantlist.org [dostęp 2020-04-11].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Władysław Szafer: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
  • Paweł Skawiński, Tomasz Zwijacz-Kozica: Tatrzański Park Narodowy. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2005. ISBN 83-7073-408-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Endemity_tatrzańskie&oldid=74562412”