Fedrus – Wikipedia, wolna encyklopedia

Fedrus, właśc. najprawdopodobniej Gaius Iulius Phaedrus, od gr. Phaidros (ur. 15? p.n.e., zm. 50? n.e.) – poeta rzymski pochodzenia greckiego, twórca pierwszego łacińskiego zbioru bajek. Na temat życia wiemy niewiele, daty urodzin i śmierci są hipotetyczne.

Wszystkie informacje dotyczące życia Fedrusa pochodzą z jego własnej twórczości i często podawane są w wątpliwość jako kreacja literacka^[1].

Według jego własnych słów Fedrus urodził się w rzymskiej prowincji Macedonii i był rodowitym Macedończykiem (Pieria, Olimp):

W innym miejscu podaje natomiast, że ojczyzną jego jest Tracja:

W nieznanych nam okolicznościach został niewolnikiem na dworze cesarskim. Informacja ta pochodzi z tytułu jego dzieł, znajdującym się w jednym z manuskryptów z IX w. n.e. (Codex Pithoeanus): Phaedri Augusti liberti fabularum aesopiarum libri (tłum. Księgi bajek ezopowych Fedrusa wyzwoleńca cesarza). Stąd zakłada się również, iż prawdopodobnie testamentem Augusta (być może Oktawiana) został wyzwolony i otrzymał obywatelstwo rzymskie.

Dokładne daty twórczości Fedrusa pozostają nieznane. Terminus post quem jego twórczości ustala się na rok 43 n.e., w którym Seneka wydał dzieło O pocieszeniu do Polibiusza, w którym podaje, iż Rzymianie nie mają łacińskiego odpowiednika bajek ezopowych (Consol.Polyb. 8,3). Pierwszy zbiór Fedrusa musiał zatem powstać po tej dacie.

Fedrus zapewne na tle swej twórczości popadł w jakiś konflikt z dworem cesarskim, zwłaszcza z prefektem pretorianów Sejanem. Oprócz problemów natury prawnej uskarżał się również na krytykę ze strony środowiska literackiego i na brak popularności. Jego imię w historii literatury antycznej pojawia się jedynie raz, w twórczości Marcjalisa (Epigr. 3,20,5), który odwołuje się do „żartów” Fedrusa-bajkopisarza.

Fedrus pisał po łacinie. Pozostawił po sobie zbiór pięciu ksiąg bajek pisanych senarem jambicznym. Utwory w części stanowią łacińską wersję bajek Ezopa, w większości jednak są oryginalnymi dziełami Fedrusa.

Ocalały zbiór bajek Fedrusa liczy 123 utwory i jest zgodnie uznawany za niekompletny. Z tej liczby 93 bajki znaleźć można w rękopisach istniejących do naszych czasów, dodatkowe 30 natomiast znajduje się w tzw. Appendix Perottina, antologii bajek Ezopa, Awiana i Fedrusa sporządzonej w XV wieku przez Niccolò Perottiego. Korzystał on z rękopisu nam nieznanego, który to rękopis był najwyraźniej bardziej kompletny niż inne.

Budowę fabuły bajek Fedrusa można sprowadzić do prostego schematu, w którym wynik spotkania i starcia pomiędzy bohaterami utworu zależy od rozkładu sił (fizycznych i/lub intelektualnych) pomiędzy bohaterami. W zbiorze znajdują się utwory bardzo krótkie (min. 4 wersy), jak i bardzo długie (ponad 50 wersów). Większość opatrzona jest mottem lub morałem na początku (promythium) lub na końcu utworu (epimythium). Poszczególne księgi zaczynały się osobistym prologiem i/lub dedykacją, a kończyły epilogiem (część zaginęła).

Poniżej znajduje się przykładowa bajka z opisem budowy:

Znana jest jedynie niewielka liczba rękopisów z dziełami Fedrusa. Współczesny zbiór przekazuje utwory z manuskryptów:

Opublikowany w 1596 r. przez Petrusa Pithoeusa (Pierre Pithou), zawiera pięć ksiąg. Rękopis ten pochodzi z wieku IX, pisany jest karolińską minuskułą bez podziału na wersy i stanowi podstawę wszystkich współczesnych wydań krytycznych.

To kodeks bliźniaczo podobny do kodeksu P. Zginął w pożarze klasztoru w roku 1774.

Zachowany manuskrypt, znany także jako Fragmenta Vaticana, pochodzi z przełomu IX i X w. z biblioteki w St.-Benoit-sur-Loire we Francji. Cartula zawiera 8 bajek z księgi 1., spisanych w wersach z nowymi tytułami, różniącymi się od tytułów w manuskrypcie P.

To manuskrypt Nicolai Perottiego, biskupa Siponto (Włochy), zawiera 32 bajki z ksiąg 2–5 (2,6–epilog; 3,1–8. 10–19; 4,21–23. 25–26; 5,1–5) wraz z 32 wcześniej nieznanymi utworami przypisywanymi Fedrusowi, które znane są dziś jako zbiór pod nazwą Appendix Perottina.

Od IX w. n.e. zbiór Fedrusa popadł w zapomnienie i został zastąpiony prozatorskimi wersjami, które przetrwały do dzisiejszych czasów pod nazwą Romulus, i które cieszyły się ogromną popularnością. Trudno zatem w przypadku Fedrusa mówić o prostej recepcji, jednak lista autorów, którzy tworzyli podobne bajki lub nawet utwory o tej samej treści rozciąga się poprzez całą nowożytność. Do najbardziej znanych autorów należą La Fontaine, Goethe i Kryłow. W średniowiecznej Francji przekłady utworów Fedrusa znajdowały się w zbiorach bajek nazywanych isopet^[3] .

W Polsce na Fedrusie (i innych bajkopisarzach antycznych) wzorowali się też Biernat z Lublina, Stanisław Trembecki, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Adam Mickiewicz czy nawet Henryk Sienkiewicz.

• Phaedri Aug[usti] liberti Fabularum Aesopiarum libri V, nunc primum in lucem editi, [Petrus Pithoeus], Augustobonae Tricassium [Troyes], 1596 (editio princeps).
• Phaedri Fabulae Aesopiae cum Nicolai Perotti prologo et decem novis fabulis, edited by J.P. Postgate, Oxford 1919.
• Babrius and Phaedrus, Fables, newly edited and translated into English, together with an historical introduction and a comprehensive survey of Greek and Latin fables in the Aesopic tradition, by B.E. Perry, Cambridge ¹1965 („Loeb Classical Library” 436; reprinty: 1984, 1990).
• Phaedrus, Fabeln, herausgegeben und übersetzt von E. Oberg, Zürich 1996.

• Fedra Augustowego wyzwoleńca Bajki wybrane po łacinie, po polsku, po francusku. Lwów 1767. (tłum. Jan Potocki (kasztelan lwowski) najprawdopodobniej pseudonim Grzegorza Piramowicza)^[4]
• Swoboda, M., „Dwa muły i rozbójnicy [tyt. oryg. Muli duo et latrones], II 7”, [w:] „Meander” 13(1958), 5, s. 187; „Osioł i lew na polowaniu [tyt. oryg. Asinus et leo venantes], I 11”, [w:] tamże, 7–8, s. 298.
• Fedrus, wyzwoleniec Augusta, Bajki ezopowe, przełożył i opracował P. Gruszka, Gdańsk 1999.
• Fedrus, Bajki, przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Joanna Stadler, Wrocław 2015.

Zobacz kolekcję cytatów z Fedrusa w Wikicytatach

• Pierwodruk (Troyes: Jean Oudot, 1596) (Bibliothèque nationale de France)
• Bajki Fedrusa. thelatinlibrary.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-02)]. na The Latin Library.
• Phaedrus, bajki po łacinie.
• Fedrus, Bajki w nowym, pełnym tłumaczeniu do pobrania za damo na stronie Biblioteki Antycznej.

• Stanisław Łukasik: Isopet/ysopet. W: Słownik rodzajów i gatunków literackich. Grzegorz Gazda (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 420–422.

• Fedrus – dzieła w bibliotece Polona