Fobia społeczna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Fobia społeczna
Phobiæ sociales
Klasyfikacje
ICD-10

F40.1

DSM-IV

300.23

MeSH

D010698

Fobia społeczna (nerwica społeczna, zaburzenie lęku społecznego) – zaburzenie lękowe z grupy zaburzeń nerwicowych, często mylone z nadmierną nieśmiałością, w którym chory odczuwa lęk wobec wszystkich lub niektórych sytuacji społecznych[1]. Lęk dotyczący kontaktów z innymi ludźmi powoduje znaczne ograniczenia życiowe u osób z tym zaburzeniem. Fobia społeczna jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych[2]. Przez niektórych naukowców uznawana za chorobę cywilizacyjną.

W populacji ogólnej fobia społeczna występuje u 7–9%[3] społeczeństwa. Jej pierwsze objawy pojawiają się z reguły w okresie dojrzewania, w grupie wiekowej od 17. do 30. roku życia[4]. W ciągu całego życia fobia społeczna pojawia się wśród kobiet i mężczyzn z częstością w stosunku 3:2[5][6]. Jako przyczyny tego zaburzenia podaje się czynniki genetyczne, psychologiczne, społeczno-kulturowe i neurobiologiczne. Najbardziej typowymi objawami fobii społecznej są uporczywy lęk (obawa przed nienormalnym zachowaniem się wśród ludzi, ośmieszeniem lub kompromitacją), czerwienienie się, drżenie rąk i mięśni, przyspieszone bicie serca[7], nadpotliwość, duszności. Prowadzi ona zwykle do znacznego wycofania z relacji społecznych.

Fobię społeczną leczy się terapią poznawczo-behawioralną oraz farmakologicznie, głównie lekami przeciwdepresyjnymi[7][8].

Objawy

[edytuj | edytuj kod]

Fobia społeczna jest zaburzeniem niepsychotycznym.

Człowiek dotknięty tym zaburzeniem może przypominać osobę z cechami nieśmiałości, jednak w wypadku fobii społecznej główną różnicą jest występowanie bardzo silnego unikania sytuacji społecznych oraz cierpienia, spowodowanego wpływem zaburzenia na kontakt z innymi ludźmi. Osoby z fobią społeczną są mało towarzyskie i skryte, uskarżają się na brak tematów do rozmów oraz uważają się za osoby nieatrakcyjne. Niekiedy może występować u nich skłonność do nadużywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, które doraźnie zmniejszają odczucie lęku. Osoby dotknięte fobią społeczną bardzo często rezygnują z życia towarzyskiego, a niekiedy ograniczają też wyjścia z domu do niezbędnego minimum, ponieważ poza najbliższymi krewnymi i znajomymi kontakty z innymi ludźmi wywołują u nich lęk. Ze względu na trudności w kontaktach międzyludzkich osoby takie mogą prędzej szukać kontaktu z innymi ludźmi poprzez Internet[7]. Niektórzy chorzy z fobią społeczną są w stanie zapanować nad swymi objawami i tłumią lęk w sobie, na zewnątrz sprawiając tylko wrażenie introwertyków, ludzi spokojnych i opanowanych[4][7]. Rzadziej manifestują radość i swobodne zachowanie, bardziej typowa jest ich powaga i nadmierne kontrolowanie mimiki i zachowania.

Osoby cierpiące na fobię społeczną:

  • unikają wystąpień publicznych
  • unikają jedzenia i picia w miejscach publicznych
  • nie odzywają się w obecności innych
  • unikają rozmów, zwłaszcza z osobami, które są dla nich autorytetem
  • nie mogą pracować, gdy ktoś na nie patrzy
  • prowadzą najczęściej samotniczy tryb życia

Wiele codziennych spraw (załatwienie czegokolwiek w urzędzie czy banku, wizyta u lekarza, zakupy w sklepie innym niż samoobsługowy, umówienie się z kimś) jest dla osób cierpiących na fobię społeczną prawdziwą torturą.

W momencie, gdy człowiek dotknięty tym zaburzeniem jest narażony na ekspozycję społeczną, mogą u niego wystąpić następujące objawy somatyczne[7][9]:

Objawy te mogą narastać nawet do rozmiarów lęku panicznego, jeśli chory nie wycofa się z sytuacji w porę. Obawa przed tym często powoduje niezrozumiałe dla innych zachowania, które z zewnątrz mogą wyglądać jak tchórzostwo.

Bardzo często osoby cierpiące na fobię społeczną, występowanie objawów somatycznych określają jako swój główny problem w tym zaburzeniu[7].

Fobia społeczna a nieśmiałość

[edytuj | edytuj kod]

Fobia społeczna ze względu na niektóre ze swoich objawów może być mylona z nieśmiałością; nie jest z nią jednak związana w sposób ścisły. W jednym z badań wykazano, że na fobię społeczną cierpi około 49% osób nieśmiałych w znaczącym stopniu i 18% osób z nieśmiałością w granicach normy[10].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze zachowane wzmianki dotyczące nadmiernego lęku przed ludźmi pochodzą z IV wieku p.n.e. Hipokrates opisał przypadek człowieka, który:

Nie spotykał się poza murami domu, kochał życie w ciemności, nie znosił światła [...] nie zbliżał się do innych z obawy przed złym potraktowaniem, upokorzeniem, ze strachu, że zrobi lub powie coś głupiego, lub że się rozchoruje. Miał wrażenie, że każdy mu się przygląda.

Badaniem fizjologii i społecznych znaczeń rumieńca i wstydu zajmował się jako pierwszy Charles Darwin[11]. Określenie „fobia społeczna”, jak i jej definicja zostały utworzone przez Isaaca Marksa i Geldera w latach 60. XX wieku, a w latach 80. zaburzenie to zostało uznane za jednostkę diagnostyczną w Stanach Zjednoczonych. Do klasyfikacji ICD-10 fobia społeczna została wpisana w 1992. Przed wprowadzeniem nerwicy społecznej jako jednostki nozologicznej występowanie tego typu lęku określano ogólnie nerwicą lękową[7][11].

Terminologia

[edytuj | edytuj kod]

Inne określenia stosowane dla fobii społecznej to: socjofobia, nerwica społeczna, fobia socjalna, chorobliwa nieśmiałość, lęk towarzyski oraz lęk społeczny, chociaż to ostatnie określenie bywa czasem stosowane w stosunku do innego zjawiska psychologicznego[4]. Fobia społeczna występuje w dwóch postaciach. Jeśli lęki dotyczą niemal wszystkich sytuacji społecznych, z wyjątkiem sytuacji związanych z najbliższą rodziną czy ścisłym kręgiem przyjaciół, jest to fobia uogólniona. Fobia nieuogólniona występuje natomiast wtedy, gdy lęk dotyczy tylko niektórych sfer i typów aktywności społecznej (np.: publicznych wystąpień)[3].

Epidemiologia

[edytuj | edytuj kod]

Fobia społeczna ujawnia się zwykle w okresie dojrzewania – pierwsze objawy pojawiają się pomiędzy 17. a 30. rokiem życia[4]. Choć w tym okresie rozwoju występuje równie często u chłopców, jak i dziewcząt, to w wieku dorosłym zaburzenie to jest dwukrotnie częściej obserwowane u kobiet[3]. Trzy czwarte diagnozowanych przypadków stanowią chorzy z fobią uogólnioną[3].

Przyjmuje się, że na fobię cierpi średnio od 7 do 9 procent społeczeństwa, jednak wyniki badań nie są jednoznaczne i mogą być różne w różnych kulturach[3]. Według Janusza Rybakowskiego fobia ta dotyka od 2% do 3% społeczeństwa w populacji ogólnej[12]. W badaniu przeprowadzonym w Brazylli ustalono, że fobia społeczna występuje u 4,7–7,9% ludzi w tym kraju[13]. Występowanie fobii społecznej w Stanach Zjednoczonych waha się od 2% do 7%[14], w Australii od 1% do 2,7%[15]. Występowanie tego zaburzenia u dzieci w Wielkiej Brytanii wynosi 0,4% (Anglia) oraz 1,8% (Szkocja)[16]. Ze względu na trudności w odróżnieniu fobii społecznej od słabych umiejętności społecznych lub nieśmiałości, w niektórych badaniach rozrzut chorobowości jest znaczny[17].

Etiologia

[edytuj | edytuj kod]

Początkowo występowanie fobii społecznej przypisywano cechom osobowości bądź wyuczonym zachowaniom wynikającym z doświadczeń życiowych oraz relacji dziecka z rodzicami, mającej wpływ na rozwinięcie u niego ufności wobec ludzi[7]. Taki pogląd wyraża m.in. dr Thomas Richards z Social Anxiety Institute.

Jedną z przyczyn wystąpienia fobii społecznej może być odrzucenie przez grupę (np. szkolną) oraz strach przed kompromitacją. Pośrednią przyczyną fobii może być również obniżona samoocena, brak umiejętności autoprezentacyjnych[4], dysmorfofobia (u 37% osób cierpiących na to zaburzenie występuje fobia społeczna[18]), a w rzadkich wypadkach depresja[4]. Pacjenci z fobią społeczną często doświadczali w przeszłości traumatycznych przeżyć (np.: nadużycia fizyczne, molestowanie seksualne, gwałt, doświadczenia wojenne) i stwierdzano u nich wcześniejsze zaburzenia związane ze stresem[3].

Czynniki neurobiologiczne

[edytuj | edytuj kod]

W latach 80. XX wieku rozpoczęto badania nad czynnikami biologicznymi mogącymi mieć wpływ na wystąpienie fobii społecznej. Według nich ryzyko wystąpienia u dziecka tego zaburzenia znacznie się zwiększa, gdy u jednego z rodziców stwierdzono występowanie fobii społecznej[7]. W 2000 przeprowadzono badania w USA, których wynik sugeruje obniżony potencjał przyłączania się dopaminy do receptorów dopaminergicznych D2 u osób cierpiących na fobię społeczną. Istnieją spekulacje na temat prawdopodobnej, patologicznie niższej aktywności układu dopaminergicznego wobec aktywności układu współczulnego u osób dotkniętych tym zaburzeniem[19].

Czynniki genetyczne

[edytuj | edytuj kod]

W badaniach na bliźniętach jednojajowych wychowanych w różnych rodzinach wykazano, że jeśli u jednego z bliźniąt rozwinie się fobia społeczna, to prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia u drugiego z bliźniąt jest wyższe względem pozostałej populacji o 30–50%[20]. Wpływ dziedziczenia może być w pewnym stopniu nieswoisty; wykazano na przykład, że jeśli jeden rodzic ma zaburzenia lękowe lub depresję, to u dziecka podwyższone jest ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych i fobii społecznej[21].

Poznawczo-behawioralne modele fobii społecznej

[edytuj | edytuj kod]

David Clark i A. Wells, próbując odkryć mechanizm funkcjonowania fobii społecznej, stworzyli poznawczo-behawioralny model jej powstawania i utrwalania[22]. Do bezpośrednich przyczyn powstawania lęku zaliczyli:

  • błędne wyobrażenie pacjenta o własnym obrazie w oczach innych ludzi,
  • ciągły wybór negatywnej interpretacji zaistniałych w życiu zdarzeń, nawet gdy jest możliwość neutralnej lub pozytywnej oceny,
  • wybiórczą koncentrację uwagi na domniemanym zagrożeniu,
  • przekonanie, że wymagania innych są wyższe niż możliwości pacjenta, wskutek czego niemożliwe jest zdobycie ich aprobaty,
  • przypisywanie zbyt dużej mocy sprawczej ocenom innych.

Lęk powstały w ten sposób zostaje utrwalony poprzez:

  • koncentrację na obserwacji własnych reakcji somatycznych (rumieńce, jąkanie etc.) i wyciąganiu negatywnych dla siebie wniosków,
  • działania zabezpieczające, takie jak unikanie sytuacji społecznych, cenzurowanie swoich wypowiedzi, unikanie kontaktu wzrokowego; uniemożliwia to pacjentowi zmianę opinii o sobie, a jednocześnie może u innych rzeczywiście powodować wrażenie, że osoba z fobią jest nieprzyjazna,
  • szczegółową, lecz selektywną i negatywną analizę byłych i spodziewanych sytuacji społecznych.

Większość spostrzeżeń Clarka i Wellsa została potwierdzona eksperymentalnie, co do niektórych niezależne badania naukowe nie dają jednoznacznych wyników. Mimo to powyższy schemat jest powszechnie akceptowany i wykorzystywany przez współczesnych psychologów. Na podobne mechanizmy powstawania i utrwalania fobii społecznej wskazuje model stworzony przez Heimberga i Rapee[23], w którym w centrum analizy znalazła się, fałszywa u osób chorych, „mentalna reprezentacja własnej osoby”.

Zaburzenia współistniejące

[edytuj | edytuj kod]

Fobii społecznej bardzo często towarzyszą inne schorzenia na tle nerwicowym. Polscy psychiatrzy szacują ten odsetek na 65%[4]. Zespół The National Comorbidity Survey (NCS) badając w latach 90. amerykańskie społeczeństwo stwierdził u 80% chorych na fobię społeczną współwystępujące inne zaburzenia psychiczne. Badania prowadzone Stanach Zjednoczonych wskazują na następujące zależności współwystępowania[24]:

  • Najczęściej pojawiającym się schorzeniem współistniejącym jest agorafobia – lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni. Występuje on u 45% cierpiących na fobię społeczną.
  • Ponieważ spożywanie alkoholu doraźnie zmniejsza odczucie lęku, chorzy na socjofobię są szczególnie narażeni na uzależnienie. 20% osób cierpiących na socjofobię popada w alkoholizm[25]. Badania wskazują na podwyższone ryzyko samobójstwa u mężczyzn alkoholików, cierpiących jednocześnie na socjofobię. Również środki psychoaktywne mogą dawać chorym chwilowe poczucie odprężenia, ich nadużywanie zaobserwowano u 13 procent badanych.
  • Depresja występuje u 20% osób z socjofobią, przy czym kobiety są dużo bardziej niż mężczyźni na nią podatne. Depresja pojawia się (według badań NCS) średnio po 12 latach od zaobserwowania pierwszych objawów fobii[3]. Rzadko depresja jest przyczyną fobii[4].
  • Dystymia występuje u 15% osób z socjofobią.
  • 12% chorych cierpi na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
  • 7% doświadcza nagłych napadów paniki[3].

Inne badania wskazują także na częstsze niż w przypadku ludzi zdrowych występowanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, dysmorfofobii, zaburzeń odżywiania (jadłowstrętu, bulimii), zespołu lęku uogólnionego[3]. Nierzadko osoby dotknięte fobią społeczną wykazują skłonność do prokrastynacji[26]. Z fobią społeczną powiązane jest też występowanie osobowości unikającej, a przez niektórych naukowców osobowość ta traktowana jest jako jedna z form nerwicy społecznej[27][28].

Rozpoznanie

[edytuj | edytuj kod]

Jeśli fobia pojawia się u pacjenta w młodym wieku, często jest przez niego i otoczenie określana jako „wyjątkowa wstydliwość/nieśmiałość” i jej zdiagnozowanie bywa utrudnione[3]. Tymczasem nieleczona fobia społeczna jest schorzeniem chronicznym i może trwać nawet całe życie[29].

Według klasyfikacji DSM-IV fobię społeczną rozpoznaje się, gdy[30]:

  • występują obawy, że słowa lub działania mogą spowodować upokorzenie bądź zawstydzenie,
  • narażenie się na ekspozycję społeczną lub nawet samo myślenie o niej powoduje wystąpienie lęku oraz objawów somatycznych,
  • obawy przed upokorzeniem bądź zawstydzeniem są nieuzasadnione lub nadmierne,
  • występuje unikanie sytuacji wywołujących lęk oraz odczuwanie silnego stresu podczas narażenia na ekspozycję społeczną,
  • odczuwalne jest cierpienie spowodowane unikaniem sytuacji społecznych,
  • występują problemy społeczne i zawodowe.

Do określania nasilenia fobii społecznej (w przybliżeniu) może służyć skala lęku społecznego, opracowana przez amerykańskiego specjalistę Michaela Liebowitza. Określa ona szacunkowo poziom lęku odczuwanego przez osobę w określonych sytuacjach społecznych (rodzaje lękotwórczych interakcji społecznych) oraz stopień unikania ich. Skala ta bywa używana w celu oceny skuteczności leczenia[31].

Leczenie

[edytuj | edytuj kod]

W leczeniu stosuje się na ogół kilka rodzajów psychoterapii (głównie poznawczo-behawioralną) oraz leczenie farmakologiczne[7].

Leczenie doraźne

[edytuj | edytuj kod]

W celu doraźnego zmniejszenia lęku stosuje się leki anksjolityczne:

Farmaceutyki te w pełni rozwijają swe działanie zwykle po czasie 1–1,5 godziny od momentu doustnego zażycia, różnią się jednak znacznie okresem półtrwania.

Leczenie przewlekłe

[edytuj | edytuj kod]

Obecne standardy leczenia zalecają psychoterapię jako leczenie podstawowe[32][33] oraz trening umiejętności społecznych[3].

Farmakoterapia

[edytuj | edytuj kod]

Stosuje się zwykle antydepresanty o dodatkowym działaniu tłumiącym lęk, takie jak:

Leki te podaje się zazwyczaj kilka do kilkunastu miesięcy, po czym stopniowo odstawia. Część z nich (m.in. SSRI[34], takie jak sertralina, czy będący lekiem typu DNRI bupropion) po upływie kilku tygodni łagodzi także bezpośrednie objawy nadpobudliwości układu współczulnego poprzez działanie noradrenergiczne.

Psychoterapia

[edytuj | edytuj kod]

W oparciu o istniejący model fobii została opracowana terapia poznawczo-behawioralna. Składają się na nią: stopniowa konfrontacja z sytuacją wywołującą lęk, desensytyzacja (uczenie się swobodnej reakcji na stresogenną sytuację społeczną), techniki relaksacyjne, restrukturyzacja poznawcza (zmiana przekonań). Jej celem jest rozpoznanie, a następnie weryfikacja i przeformułowanie błędnych myśli i sądów pacjenta oraz zmiana jego zachowań. Kolejne etapy terapii w oparciu o model Clarka i Wellsa przedstawia poniższa tabela:

Przebieg terapii poznawczo behawioralnej u osób z fobią społeczną[29]
Cele Metody
Rozpoznanie mechanizmów lękowych pacjenta Przedstawienie pacjentowi ogólnego mechanizmu powstawania reakcji lękowych (modelu poznawczego), opracowanie indywidualnego modelu dla danego pacjenta
Zmiana zachowań zabezpieczających u pacjenta Manipulacja elementami modelu poznawczego poprzez eksperymenty behawioralne, np.: stosowanie i celowe porzucanie zachowań zabezpieczających, koncentracja uwagi na sobie lub na otoczeniu, analiza skutków tych zachowań
Zmiana zniekształconych wyobrażeń na temat własnej osoby, odejście od koncentracji pacjenta na sobie Uzyskanie informacji zwrotnych od innych ludzi (np. przy wykorzystaniu sprzętu audio i wideo), uświadomienie pacjentowi rzeczywistego (negatywnego) wpływu jego zachowań zabezpieczających na opinię o nim, analiza materiałów, próby przezwyciężania niewłaściwych zachowań
Modyfikacja przekonań dotyczących negatywnych skutków zachowania się pacjenta „Sprawdzanie środowiska” – eksperymenty behawioralne, polegające na świadomym zachowaniu się pacjenta w taki sposób, aby (według jego dotychczasowych przekonań) sprowokować negatywną ocenę, analiza rezultatów
Zmiana nawyku rozpamiętywania negatywnych wspomnień Praca nad modyfikacją negatywnych wspomnień poprzez skierowanie myśli pacjenta na obiektywne zdarzenia, a nie subiektywne odczucia
Zakończenie terapii Przygotowanie pacjenta do samodzielnego radzenia sobie z lękami w przyszłości

Skuteczność leczenia

[edytuj | edytuj kod]

Efektywność psychoterapii

[edytuj | edytuj kod]

Najlepiej udokumentowana jest efektywność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu fobii społecznej[35][36][37][38][39][40]. Efekty terapii poznawczo-behawioralnej utrzymują się w czasie (pomiary po 3, 6 i 12 miesiącach)[41]. Niektórzy badacze przekonują, że efekty widać nawet po pięciu latach[42]. Meta-analizy badań wykorzystujących randomizację i grupy z placebo wskazują, że jedynie ten typ terapii daje większy efekt w porównaniu do stosowania placebo. Efekt leczniczy udowodniono, przede wszystkim, w wypadku indywidualnej formy terapii – w przypadku formy grupowej dane były mniej jednoznaczne[39][43][44][45]. Prawdopodobnie, w terapii lęku społecznego, szczególnie ważna jest praca poznawcza[46]. Obiecująco przedstawia się możliwość przeprowadzania leczenia poza gabinetem (pacjent korzysta z materiałów bazujących na podejściu poznawczo-behawioralnym). Taka forma jest tańsza i bardziej dostępna dla wielu osób. Podczas leczenia pacjent może być całkowicie samodzielny (brak kontaktu z psychoterapeutą), kontakt może być ograniczony (np. tylko na potrzebę zdawania sprawozdania z postępów poprzez mail) lub psychoterapia może niemal odwzorcowywać przeprowadzaną w gabinecie (wideo-rozmowa). Mimo że samodzielnie przeprowadzana terapia samopomocowa ma szanse być efektywna, to dane wskazują, że kontakt z profesjonalistą zwiększa to prawdopodobieństwo. Potrzebnych jest jednak więcej badań z placebo[41][44][47][48][49]. Sprawdzano efektywność technik relaksacyjnych i treningu umiejętności społecznych – prawdopodobnie będą okazywać się pomocne[43][44]. Przeprowadzane są również badania wykazujące przydatność rzeczywistości wirtualnej, którą można wykorzystywać podczas ekspozycji, ale nierozstrzygnięta jest kwestia efektu placebo[50][51].

Niejednoznaczne wyniki dają analizy badań nad efektywnością terapii opartych na uważności (ang. mindfulness-based therapies, np. MBSR), które wykorzystują medytację uważności. Wstępne ustalenia wyglądają zadowalająco (badania bez placebo, czasem brak randomizacji)[52][53], ale wyniki nie zostały potwierdzone dla fobii społecznej[44]. Gdy oceniać ogólną efektywność MBT w leczeniu zaburzeń depresyjnych i lękowych, to efekt nie wygląda na większy od placebo[54]. Jeśli chodzi o inne terapie z tzw. „trzeciej fali” terapii poznawczo-behawioralnych (np. terapia akceptacji i zaangażowania, terapia metapoznawcza, terapia poznawcza oparta na uważności, terapia schematów), to istnieją dowody (o różnej jakości metodologicznej) na ich skuteczność, ale głównie w wypadku innych zaburzeń lękowych[55][56][57][58][59].

Nierozstrzygnięta jest kwestia efektywności terapii psychodynamicznej w leczeniu fobii społecznej. W badaniach wykorzystuje się bardziej dyrektywne, często ustrukturyzowane, formy w porównaniu do tradycyjnej terapii: krótkoterminową psychoterapię dynamiczną (ang. brief dynamic therapy), psychodynamiczną terapię wspierającą (ang. dynamic supportive therapy) czy terapię wspierająco-ekspresywną (ang. supportive–expressive therapy). Mimo że wykazuje się efekt leczniczy terapii[60], to nie wygląda na to, by był większy od placebo[43][44].

Meta-analiza badań nad efektywnością nowych metod treningu tendencyjności poznawczej (ang. cognitive bias modification) wykazała małe, ale nieistotne obniżenie poziomu lęku społecznego w próbie klinicznej. Badania cechowały się mieszaną jakością metodologiczną (np. nie wszystkie kontrolowały efekt placebo). W badaniach nad lękiem społecznym wykorzystywano trening tendencyjności uwagi (ang. attention bias modification) lub trening tendencyjności interpretacyjnej (ang. interpretative bias modification)[61]. W starszej meta-analizie, autorom udało się wykazać niedużą (aczkolwiek potwierdzoną statystycznie) efektywność treningów tendencyjności[62]. Podobne efekty uzyskano w meta-analizie skupiającej się tylko na treningu tendencyjności uwagi – choć pozytywne skutki interwencji zanikły po kilku miesiącach. Autorzy konkludują, że metoda jest jeszcze zbyt młoda, by rekomendować ją w wypadku fobii społecznej[63]. Podejmowane są próby łączenia treningu uwagi z innymi terapiami np. poznawczo-behawioralną[64].

Efektywność farmakoterapii

[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na efektywność i relatywnie małe skutki uboczne, SSRI i SNRI są uważane za leki pierwszego rzutu w przypadku terapii fobii społecznej[65].

Skuteczność leków – meta-analizy
Metaanaliza Grupa SSRI i SNRI
citalopram escitalopram fluoksetyna fluwoksamina paroksetyna sertralina wenlafaksyna
de Menezes i in. (2011)[66] ? (1) ✔ (1) ✔ (4) ✔ (8) ✔ (4) ✔ (6)
Mayo-Wilson i in. (2014)[44] ? (2) ✔ (2) ✔ (3) ✔ (5) ✔ (12) ✔ (3) ✔ (5)
Bandelow i in. (2015)[43] ✔ (2) ✔ (3) ✔ (6) ✔ (8) ✔ (3) ✔ (5)
Metaanaliza c.d. Grupa IMAO Benzodiazepiny Inne
fenelzyna moklobemid alprazolam klonazepam dziurawiec mirtazapina nefazodon pregabalina
de Menezes i in. c.d. – (1) ? (1) ? (1)
Mayo-Wilson i in. c.d. ✔ (5) ✔ (6) ? (1) ✔ (4) – (1) – (3)
Bandelow i in. c.d. ✔ (6) – (5) ✔ (1) ✔ (2) ✔ (2)
  • Znak ✔ wskazuje większą efektywność danej substancji od placebo.
  • Znak – wskazuje na brak różnic w porównaniu do placebo.
  • Znak ? oznacza słabą jakość danych (spowodowane najczęściej małymi grupami porównawczymi).

W nawiasach zapisana jest ilość badań, które były brane pod uwagę w meta-analizie.

W wypadku metaanalizy Bandelow i in. (2015) należy zachować ostrożność podczas interpretacji wyników – w analizach uwzględniane były również grupy z zespołem lęku uogólnionego oraz zespołem lęku napadowego.

Psychoterapia a leki

[edytuj | edytuj kod]

Nie ma konsensusu co do kwestii, która forma leczenia jest bardziej skuteczna w wypadku fobii społecznej. Część badaczy wskazuje na większą skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej[67], tym bardziej że efekty lecznicze mogą zwiększać się jeszcze po zakończeniu terapii[35]. Inni wykazują, że choć leki mogą być bardziej skuteczne, to ze względu na skutki uboczne, które mogą zniechęcić do leczenia, w praktyce efektywność obu metod jest podobna[43]. Istnieją też dane, które nie wykazują statystycznie istotnych różnic między metodami[44]. Istniały także obawy, że łączenie obu form może zwiększać ryzyko nawrotów objawów zaburzenia, ale nie zostały potwierdzone[32][68]. Wykazuje się, że łączenie psychoterapii i farmakoterapii może dawać największe efekty w redukcji symptomów[44].

Jest nadzieja, że dodatek D-cykloseryny do psychoterapii opartych na ekspozycji zwiększa efektywność leczenia. Dotychczas przeprowadzone meta-analizy uwzględniają wyniki badań nad fobią społeczną, fobią specyficzną i zespołem lęku napadowego łącznie. Rezultaty są dość niejednoznaczne (prawdopodobnie mały efekt)[69][70].

Podsumowanie

[edytuj | edytuj kod]

Za najbardziej efektywne metody leczenia fobii społecznej uznaje się psychoterapię poznawczo-behawioralną oraz leki z grup SSRI i SNRI. Efektywność metod została wielokrotnie wykazana w badaniach z losowym przydziałem pacjentów do grup i zachowaną kontrolą efektu placebo.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ American Psychiatric Association. Diagnosic and Statistical Manual of Mental Disorders, Washington 1994, s. 116.
  2. ↑ Social Phobia: Diagnosis, Assessment, and Treatment. Richard G. Heimberg. Guilford Press, s. 29–30.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Rabe-Jabłońska J. Fobia społeczna. Rozpowszechnienie, kryteria rozpoznawania, podtypy, przebieg, współchorobowość, leczenie. „Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej”. 2 (3), s. 161–166, 2002. 
  4. ↑ a b c d e f g h S. Porczyk: Lęk społeczny – jak pozbyć się paraliżującej tremy. [dostęp 2009-12-08].
  5. ↑ R.C. Kessler, K.A. McGonagle, S. Zhao, C.B. Nelson i inni. Lifetime and 12-month prevalence of DSM-III-R psychiatric disorders in the United States. Results from the National Comorbidity Survey. „Arch Gen Psychiatry”, s. 8–19, styczeń 1994. PMID: 8279933. 
  6. ↑ Richard G. Heimberg, Michael R. Liebowitz, Debra A. Hope, Franklin R. Schneier: Social Phobia: Diagnosis, Assessment, and Treatment. The Guilford Press, s. 29–30. ISBN 978-1-57230-012-5.
  7. ↑ a b c d e f g h i j S Porczyk: Fobia społeczna (lęk społeczny) – Grupa Synapsis Online. [dostęp 2009-11-25].
  8. ↑ Marek Jarema: Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Wyd. 1. Gdańsk: ViaMedica, 2011, s. 181. ISBN 978-83-7599-2861.
  9. ↑ A. Zielińska: Fobia społeczna. abcnerwica.pl, 26 sierpnia 2009.
  10. ↑ D.A. Chavira, M.B. Stein, V.L. Malcarne. Scrutinizing the relationship between shyness and social phobia. „Journal of anxiety disorders”. 6 (16), s. 585–598, 2002. PMID: 12405519. 
  11. ↑ a b G Kopacz: (artykuły – fobia społeczna – W skorupce nieśmiałości). [dostęp 2009-11-25].
  12. ↑ J. Rybakowski, Współczesne poglądy na patogenezę i leczenie zaburzeń lękowych. Przewodnik Lekarza 2001.
  13. ↑ F.L. Rocha i in. Comparing the prevalence rates of social phobia in a community according to ICD-10 and DSM-III-R. „Revista brasileira de psiquiatria (São Paulo, Brazil: 1999)”. 3 (27), s. 222–224, wrzesień 2005. DOI: 10.1590/S1516-44462005000300011. PMID: 16224610. 
  14. ↑ Mental Health, A Report of the Surgeon General.
  15. ↑ L. Lampe, T. Slade, C. Issakidis, G. Andrews. Social phobia in the Australian National Survey of Mental Health and Well-Being (NSMHWB). „Psychol Med”, s. 637–646, maj 2003. PMID: 12785465. 
  16. ↑ National Statistics, The mental health of young people looked after by local authorities in Scotland.
  17. ↑ T. Furmark, M. Tillfors, P. Everz, I. Marteinsdottir i inni. Social phobia in the general population: prevalence and sociodemographic profile. „Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol”, s. 416–424, sierpień 1999. PMID: 10501711. 
  18. ↑ K.A. Phillips, The Broken Mirror. Understanding and treating body dysmorphic disorder, New York 1996.
  19. ↑ F.R. Schneier i in. Low dopamine D(2) receptor binding potential in social phobia. „The American journal of psychiatry”. 3 (157), s. 457–459, marzec 2000. PMID: 10698826. 
  20. ↑ K.S. Kendler, L.M. Karkowski, C.A. Prescott. Fears and phobias: reliability and heritability. „Psychol Med”, s. 539–553, maj 1999. PMID: 10405076. 
  21. ↑ K.R. Merikangas, S. Avenevoli, L. Dierker, C. Grillon. Vulnerability factors among children at risk for anxiety disorders. „Biol Psychiatry”, s. 1523–1535, grudzień 1999. PMID: 10599480. 
  22. ↑ D.M. Clark, Lęk paniczny i fobia społeczna, w: Terapia poznawczo-behawioralna. Badania naukowe i praktyka kliniczna, red. D.M. Clark, C.G. Fairburn, Gdynia 2006, s. 111–142.
  23. ↑ R.M. Rapee, R.G. Heimberg. A cognitive-behavioral model of anxiety in social phobia. „Behav Res Ther”, s. 741–756, sierpień 1997. PMID: 9256517. 
  24. ↑ F.R. Schneier, J. Johnson, C.D. Hornig, M.R. Liebowitz i inni. Social phobia. Comorbidity and morbidity in an epidemiologic sample. „Arch Gen Psychiatry”, s. 282–288, Apr 1992. PMID: 1558462. 
  25. ↑ W. Sarah, L.R. Carrie, Alcohol Research and Health, Social anxiety disorder and alcohol use.
  26. ↑ James J. Walsh, Godwin Ugumba-Agwunobi, Individual differences in statistics anxiety: the roles of perfectionism, procrastination and trait anxiety, „Personality and Individual Differences”, 33 (2), 2002, s. 239–251, DOI: 10.1016/S0191-8869(01)00148-9.
  27. ↑ Armenian Medical Network, Avoidant Personality Disorder Causes, Frequency, Siblings and Mortality – Morbidity.
  28. ↑ C.J.M. Van Velzen, Social phobia and personality disorders. Comorbidity and treatment issues, Groningen 2002.
  29. ↑ a b M. Trzcińska, Terapia fobii społecznej w ujęciu poznawczo-behawioralnym, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 4(2007), nr 7, s. 176–183.
  30. ↑ Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. IV Edition – DSM-IV. American Psychiatric Association, Washington, DC 1994; s. 393–444.
  31. ↑ HTS: Liebowitz Social Anxiety Scale. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-05)].
  32. ↑ a b M.R. Liebowitz, R.G. Heimberg, F.R. Schneier, D.A. Hope i inni. Cognitive-behavioral group therapy versus phenelzine in social phobia: long-term outcome. „Depress Anxiety”, s. 89–98, 1999. PMID: 10604081. 
  33. ↑ J.P. Hambrick, J.W. Weeks, G.C. Harb, R.G. Heimberg. Cognitive-behavioral therapy for social anxiety disorder: supporting evidence and future directions. „CNS Spectr”, s. 373–381, maj 2003. PMID: 12766693. 
  34. ↑ S.T. Szabo, C. Montigny, P. Blier. Modulation of noradrenergic neuronal firing by selective serotonin reuptake blockers. „British journal of pharmacology”, s. 568–571, luty 1999. DOI: 10.1038/sj.bjp.0702343. PMID: 10188964. 
  35. ↑ a b C. Acarturk i inni, Psychological treatment of social anxiety disorder: a meta-analysis, „Psychological Medicine”, 39 (2), 2009, s. 241–254, DOI: 10.1017/S0033291708003590, ISSN 1469-8978.
  36. ↑ Mark B. Powers, Snorri R. Sigmarsson, Paul M.G. Emmelkamp, A meta–analytic review of psychological treatments for social anxiety disorder, „International Journal of Cognitive Therapy”, 1 (2), 2008, s. 94–113, DOI: 10.1521/ijct.2008.1.2.94, ISSN 1937-1209.
  37. ↑ Stefan G. Hofmann, Jasper A.J. Smits, Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials, „The Journal of Clinical Psychiatry”, 69 (4), 2008, s. 621–632, ISSN 1555-2101, PMID: 18363421, PMCID: PMC2409267.
  38. ↑ Pim Cuijpers i inni, How effective are cognitive behavior therapies for major depression and anxiety disorders? A meta-analytic update of the evidence, „World Psychiatry”, 15 (3), 2016, s. 245–258, DOI: 10.1002/wps.20346, ISSN 1723-8617, PMID: 27717254, PMCID: PMC5032489.
  39. ↑ a b Joseph K. Carpenter i inni, Cognitive behavioral therapy for anxiety and related disorders: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials, „Depression and Anxiety”, 35 (6), 2018, s. 502–514, DOI: 10.1002/da.22728, ISSN 1520-6394, PMID: 29451967, PMCID: PMC5992015 [dostęp 2018-07-03].
  40. ↑ Kristen S. Springer, Hannah C. Levy, David F. Tolin, Remission in CBT for adult anxiety disorders: a meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 61, 2018, s. 1–8, DOI: 10.1016/j.cpr.2018.03.002, PMID: 29576326.
  41. ↑ a b Pim Cuijpers i inni, Computer-aided psychotherapy for anxiety disorders: a meta-analytic review, „Cognitive Behaviour Therap”, 38 (2), 2009, s. 66–82, DOI: 10.1080/16506070802694776, PMID: 20183688.
  42. ↑ H.R. Juster, R.G. Heimberg. Social phobia. Longitudinal course and long-term outcome of cognitive-behavioral treatment. „Psychiatr Clin North Am”, s. 821–842, grudzień 1995. PMID: 8748383. 
  43. ↑ a b c d e Borwin Bandelow i inni, Efficacy of treatments for anxiety disorders, „International Clinical Psychopharmacology”, 30 (4), 2015, s. 183–192, DOI: 10.1097/yic.0000000000000078, ISSN 0268-1315, PMID: 25932596.
  44. ↑ a b c d e f g h Evan Mayo-Wilson i inni, Psychological and pharmacological interventions for social anxiety disorder in adults: a systematic review and network meta-analysis, „The Lancet Psychiatry”, 1 (5), 2014, s. 368–376, DOI: 10.1016/s2215-0366(14)70329-3, ISSN 2215-0366, PMID: 26361000, PMCID: PMC4287862.
  45. ↑ Sarah Barkowski i inni, Efficacy of group psychotherapy for social anxiety disorder: a meta-analysis of randomized-controlled trials, „Journal of Anxiety Disorders”, 39, 2016, s. 44–64, DOI: 10.1016/j.janxdis.2016.02.005, ISSN 0887-6185, PMID: 26953823.
  46. ↑ Dennis Ougrin, Efficacy of exposure versus cognitive therapy in anxiety disorders: systematic review and meta-analysis, „BMC Psychiatry”, 11 (1), 2011, DOI: 10.1186/1471-244x-11-200, ISSN 1471-244X, PMID: 22185596, PMCID: PMC3347982.
  47. ↑ Mark A. Reger, Gregory A. Gahm, A meta-analysis of the effects of internet- and computer-based cognitive-behavioral treatments for anxiety, „Journal of Clinical Psychology”, 65 (1), 2009, s. 53–75, DOI: 10.1002/jclp.20536, ISSN 0021-9762, PMID: 19051274.
  48. ↑ Filip K. Arnberg i inni, Internet-delivered psychological treatments for mood and anxiety disorders: a systematic review of their efficacy, safety, and cost-effectiveness, „PLOS One”, 9 (5), 2014, e98118, DOI: 10.1371/journal.pone.0098118, ISSN 1932-6203, PMID: 24844847, PMCID: PMC4028301.
  49. ↑ Catrin Lewis, Jennifer Pearce, Jonathan I. Bisson, Efficacy, cost-effectiveness and acceptability of self-help interventions for anxiety disorders: systematic review, „The British Journal of Psychiatry”, 200 (1), 2012, s. 15–21, DOI: 10.1192/bjp.bp.110.084756, ISSN 0007-1250, PMID: 22215865.
  50. ↑ Isabel L. Kampmann i inni, Exposure to virtual social interactions in the treatment of social anxiety disorder: A randomized controlled trial, „Behaviour Research and Therapy”, 77, 2016, s. 147–156, DOI: 10.1016/j.brat.2015.12.016, ISSN 0005-7967.
  51. ↑ Stéphane Bouchard i inni, Virtual reality compared with in vivo exposure in the treatment of social anxiety disorder: A three-arm randomised controlled trial, „The British Journal of Psychiatry”, 210 (4), 2017, s. 276–283, DOI: 10.1192/bjp.bp.116.184234, ISSN 0007-1250.
  52. ↑ Stefan G. Hofmann i inni, The effect of mindfulness-based therapy on anxiety and depression: A meta-analytic review., „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 78 (2), 2010, s. 169–183, DOI: 10.1037/a0018555, ISSN 1939-2117, PMID: 20350028, PMCID: PMC2848393.
  53. ↑ Alberto Chiesa, Alessandro Serretti, Mindfulness based cognitive therapy for psychiatric disorders: a systematic review and meta-analysis, „Psychiatry Research”, 187 (3), 2011, s. 441–453, DOI: 10.1016/j.psychres.2010.08.011, ISSN 0165-1781, PMID: 20846726.
  54. ↑ Maria Hedman-Lagerlöf, Erik Hedman-Lagerlöf, Lars-Göran Öst, The empirical support for mindfulness-based interventions for common psychiatric disorders: a systematic review and meta-analysis, „Psychological Medicine”, 2018, s. 1–14, DOI: 10.1017/S0033291718000259, ISSN 0033-2917, PMID: 29455695.
  55. ↑ Kai G. Kahl, Lotta Winter, Ulrich Schweiger, The third wave of cognitive behavioural therapies: what is new and what is effective?, „Current Opinion in Psychiatry”, 25 (6), 2012, s. 522–528, DOI: 10.1097/yco.0b013e328358e531, ISSN 0951-7367, PMID: 22992547.
  56. ↑ Samantha A. Masley i inni, A systematic review of the evidence base for schema therapy, „Cognitive Behaviour Therapy”, 41 (3), 2012, s. 185–202, DOI: 10.1080/16506073.2011.614274, ISSN 1651-2316, PMID: 22074317.
  57. ↑ Mark B. Powers, Maarten B. Zum Vörde Sive Vörding, Paul M.G. Emmelkamp, Acceptance and commitment therapy: a meta-analytic review, „Psychotherapy and Psychosomatics”, 78 (2), 2009, s. 73–80, DOI: 10.1159/000190790, ISSN 0033-3190, PMID: 19142046.
  58. ↑ Nicoline Normann, Arnold A.P. van Emmerik, Nexhmedin Morina, The efficacy of metacognitive therapy for anxiety and depression: a meta-analytic review, „Depression and Anxiety”, 31 (5), 2014, s. 402–411, DOI: 10.1002/da.22273, ISSN 1091-4269, PMID: 24756930.
  59. ↑ Negar Asgharipour i inni, A systematic review and meta-analysis on controlled treatment trials of metacognitive therapy for anxiety disorders, „Journal of Research in Medical Sciences”, 20 (9), 2015, s. 901, DOI: 10.4103/1735-1995.170632, ISSN 1735-1995, PMID: 26759579, PMCID: PMC4696377.
  60. ↑ John R. Keefe i inni, A meta-analytic review of psychodynamic therapies for anxiety disorders, „Clinical Psychology Review”, 34 (4), 2014, s. 309–323, DOI: 10.1016/j.cpr.2014.03.004, ISSN 0272-7358, PMID: 24786897.
  61. ↑ Ioana A. Cristea, Robin N. Kok, Pim Cuijpers, Efficacy of cognitive bias modification interventions in anxiety and depression: meta-analysis, „The British Journal of Psychiatry”, 206 (1), 2015, s. 7–16, DOI: 10.1192/bjp.bp.114.146761, ISSN 0007-1250, PMID: 25561486.
  62. ↑ Lauren S. Hallion, Ayelet Meron Ruscio, A meta-analysis of the effect of cognitive bias modification on anxiety and depression., „Psychological Bulletin”, 137 (6), 2011, s. 940–958, DOI: 10.1037/a0024355, ISSN 1939-1455, PMID: 21728399.
  63. ↑ Alexandre Heeren i inni, Attention bias modification for social anxiety: a systematic review and meta-analysis, „Clinical Psychology Review”, 40, 2015, s. 76–90, DOI: 10.1016/j.cpr.2015.06.001, ISSN 0272-7358, PMID: 26080314.
  64. ↑ Amit Lazarov i inni, Attention bias modification augments cognitive–behavioral group therapy for social anxiety disorder: a randomized controlled trial, „Psychological Medicine”, 2017, s. 1–9, DOI: 10.1017/S003329171700366X, ISSN 0033-2917, PMID: 29258631, PMCID: PMC6013362.
  65. ↑ Dawson W. Hedges i inni, The efficacy of selective serotonin reuptake inhibitors in adult social anxiety disorder: a meta-analysis of double-blind, placebo-controlled trials, „Journal of Psychopharmacology”, 21 (1), 2006, s. 102–111, DOI: 10.1177/0269881106065102, ISSN 0269-8811, PMID: 16714326.
  66. ↑ Gabriela Bezerra de Menezes i inni, Second-generation antidepressants in social anxiety disorder: meta-analysis of controlled clinical trials, „Psychopharmacology”, 215 (1), 2010, s. 1–11, DOI: 10.1007/s00213-010-2113-3, ISSN 0033-3158.
  67. ↑ D.M. Clark, A. Ehlers, F. McManus, A. Hackmann i inni. Cognitive therapy versus fluoxetine in generalized social phobia: a randomized placebo-controlled trial. „J Consult Clin Psychol”, s. 1058–1067, grudzień 2003. DOI: 10.1037/0022-006X.71.6.1058. PMID: 14622081. 
  68. ↑ S. Rosser, A. Erskine, R. Crino. Pre-existing antidepressants and the outcome of group cognitive behaviour therapy for social phobia. „Aust N Z J Psychiatry”, s. 233–239, kwiecień 2004. DOI: 10.1111/j.1440-1614.2004.01345.x. PMID: 15038802. 
  69. ↑ Joseph F. McGuire i inni, A meta-analysis of D-cycloserine in exposure-based treatment: moderators of treatment efficacy, response, and diagnostic remission, „The Journal of Clinical Psychiatry”, 78 (2), 2017, s. 196–206, DOI: 10.4088/JCP.15r10334, ISSN 1555-2101, PMID: 27314661, PMCID: PMC5967394 [dostęp 2018-07-03].
  70. ↑ David Mataix-Cols i inni, D-Cycloserine augmentation of exposure-based cognitive behavior therapy for anxiety, obsessive-compulsive, and posttraumatic stress disorders, „JAMA Psychiatry”, 74 (5), 2017, s. 501, DOI: 10.1001/jamapsychiatry.2016.3955, ISSN 2168-622X, PMID: 28122091.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fobia_społeczna&oldid=75081080”