Futro (odzież) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy okrycia wierzchniego uszytego ze skór zwierzęcych. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Futro (odzież futrzana) – odzież wykonana ze skór zwierząt futerkowych^[1]. Określenie „odzież futrzana” jest często używane w odniesieniu do płaszczy, chust, szalików lub innych elementów ubioru wykonanych z futr zwierząt.

Jedna z najstarszych form ubioru, szeroko stosowana odkąd człowiekowate po raz pierwszy rozprzestrzeniły się poza Afrykę. Zapewnia ciepło i zazwyczaj uważana jest za dobro luksusowe. Współcześnie ubiór ten wzbudza liczne etyczne kontrowersje związane z prawami zwierząt i obawą o stosowanie wobec nich okrucieństwa przy pozyskiwaniu surowca.

Futro jest powszechnie uważane za jeden z pierwszych materiałów wykorzystywanych do produkcji odzieży i ozdób ciała. Dokładna data pierwszego użycia futra w odzieży jest przedmiotem dyskusji. Wiadomo, że kilka gatunków człowiekowatych, w tym Homo sapiens i Homo neandertalensis, wykorzystywało odzież z futra.

Futro jest nadal noszone w większości umiarkowanych i chłodnych klimatów na całym świecie ze względu na jego wyjątkowe ciepło i trwałość. Od czasów wczesnoeuropejskiego osadnictwa, aż do rozwoju nowoczesnych alternatyw odzieżowych, odzież futrzana była popularna w Kanadzie podczas mroźnych zim. Wynalezienie niedrogich syntetycznych tekstyliów do izolacji odzieży doprowadziło do porzucenia mody na odzież futrzaną.

Futro jest nadal używane przez ludność indiańską i społeczeństwa rozwinięte, ze względu na jego dostępność i doskonałe właściwości izolacyjne. Ludność Eskimosów z Arktyki polegała na futrach przy większości swojej odzieży, a także stanowi część tradycyjnej odzieży w Rosji, Ukrainie, Jugosławii, Skandynawii i Japonii.

Jest ono również niekiedy kojarzone z elegancją i rozrzutnością wydatków. Wielu konsumentów i projektantów — w szczególności brytyjski projektant mody i rzecznik praw zwierząt Stella McCartney — rezygnuje z futer z powodu przekonań moralnych i okrucieństwa wobec zwierząt^[2].

Zwierzęce futra używane do produkcji części garderoby i wykończeń mogą być barwione na intensywne kolory lub we wzory, które często imitują egzotyczne skóry zwierząt: ewentualnie można je pozostawić w oryginalnym wzorze i kolorze. Futro może zostać ostrzyżone tak, aby przypominało w dotyku aksamit, tworząc tkaninę zwaną shearling(inne języki).

 Zobacz też kategorię: Zwierzęta futerkowe.

Powszechnie wykorzystywanymi zwierzętami do produkcji futer i futrzanych akcesoriów są lisy, króliki, jenoty, piżmaki, bobry, gronostaje, wydry, sobole, ssaki płetwonogie, koty, psy, kojoty, wilki szare, szynszyle, oposy i kitanki lisie^[3]. Niektóre z nich są cenione znacznie bardziej niż inne. Zwierzęta, które utrzymywane są głównie w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego nazywane są zwierzętami futerkowymi^[4].

W polskim ustawodawstwie do zwierząt futerkowych zaliczane są^[5]:

• lis pospolity (Vulpes vulpes)
• lis polarny (Alopex lagopus)
• norka amerykańska (Neovison vison syn. Mustela vison)
• tchórz zwyczajny (Mustela putorius)
• jenot (Nyctereutes procyonoides)
• nutria (Myocastor coypus)
• szynszyla mała (Chinchilla lanigera)
• królik europejski (Oryctolagus cuniculus)

Ze względu na ich obfitość, lisy rude należą do najistotniejszych zwierząt futerkowych hodowanych w przemyśle futrzarskim. Ich skóry używane są do obszywania szalików, mufek, kurtek i płaszczy. Wykorzystywane są głównie do wykończenia zarówno płaszczy materiałowych, jak i odzieży futrzanej, włączając w to okrycia wieczorowe^[6]. Skóry lisów srebrnych są popularnym materiałem na peleryny^[6], podczas gdy lisy cross są wykorzystywane głównie do produkcji szalików i bardzo rzadko do obszywania^[6]. Najcenniejszymi osobnikami w hodowli futer są odmiany srebrzyste, następnie odpowiednio odmiany cross i rude^[7].

Nazwą futro określa się również ptasie skórki pokryte obfitym puchem (np. skórki pingwinów, gęsi i łabędzi), wykorzystywanych w celach estetycznych, bądź przy produkcji ubrań o dużych walorach cieplnych^[8].

 Zobacz też: Futrzarstwo i Kuśnierstwo.

Produkcja odzieży futrzanej wymaga uzyskania skór zwierzęcych na których pozostawiono sierść. Niektóre środki chemiczne stosowane w przetwórstwie futer w zależności od rodzaju futra i jego przeznaczenia mogą obejmować sól kuchenną, sole glinu, kwasy, węglan sodu, trociny, skrobię kukurydzianą, lanolinę, środki odtłuszczające oraz, rzadziej, wybielacze, barwniki i tonery (dla skór barwionych)^{[potrzebny przypis]}. Wykazano, że pracownicy narażeni na pył futrzarski powstały w trakcie obróbki futra mają obniżoną sprawność płuc proporcjonalnie do długości ich narażenia^[9].

Futro sztuczne to każdy materiał syntetyczny mający na celu imitację wyglądu i odczuć prawdziwego futra. Pierwotnie weszło na rynek w 1929 roku i były wyprodukowane z użyciem włosów z alpaki. Jednakże nowoczesne sztuczne futra zostały opracowane dopiero w połowie lat 50., kiedy to wprowadzono poliakrylany jako zamienniki włosów alpaki^[10].

W przeciwieństwie do prawdziwego futra, sztuczne futro jest tkaniną i z tego względu stosunkowo łatwo się je szyje. Nie wymaga przechowywania w chłodni, by uniknąć zepsucia i nie jest podatne na konsumpcję przez mole^[11]. Nie jest ono tak dobrze izolujące i nie pozwala skórze oddychać tak samo jak prawdziwe futro^[12]. Jest również mniej biodegradowalne; jest wykonane z różnych materiałów, w tym mieszanek polimerów akrylowych i modakrylowych pochodzących z węgla, powietrza, wody, ropy naftowej i skał wapiennych. Rozkład tych materiałów syntetycznych może trwać długo, prawdopodobnie nawet od 500 do 1000 lat^[13].

Certyfikacja futra to dodatkowa procedura weryfikacyjna mająca na celu potwierdzenie pochodzenia skór od zwierząt hodowlanych utrzymywanych we właściwych warunkach pochodzących z krajów, w których przestrzegane są prawa zwierząt. Potwierdza ona także wysoki poziom dobrostanu zwierząt, profesjonalnego przygotowania hodowców, zachowania reżimu dotyczącego ochrony środowiska czy profilaktyki weterynaryjnej^[14].

Saga Furs to najbardziej rozpowszechniony na świecie i prestiżowy zarazem znak jakości skór futerkowych promowany przez organizację Saga Furs założoną w 1954 r.^[15][14] W komisji unifikacyjnej poza przedstawicielami fińskim oraz norweskim znajduje się także przedstawiciel polski. Komisja ta pracuje między innymi nad ujednoliceniem certyfikatów. Dzięki tym pracom polskie certyfikaty uznawane są przez Dom Aukcyjny w Helsinkach oraz zostały włączone w certyfikowane kolekcje skór^[14]. Saga Furs pracuje wyłącznie z europejskimi fermami przestrzegającymi prawa krajowe i międzynarodowe chroniącymi dobrobyt zwierząt^[16].

Znak OA™ (Origin Assured, „Pochodzenie Gwarantowane”)^[14] to symbol oraz akcja mająca na celu pokazanie konsumentowi kupującemu futro informacji o źródłach jego pochodzenia oraz drogi jaką futro pokonuje (ferma → dom aukcyjny → zakłady odzieżowe)^[14]. Znak OA™ ma być zapewnieniem, że futro oznaczone tym symbolem pochodzi z kraju w których przestrzegane są prawa zwierząt oraz ferm na których prowadzone są legalne hodowle w których przestrzega się ochrony środowiska^[14][17]. Projekt powstał i jest promowany przez IFTF (International Fur Trade Federation) – Międzynarodowe Stowarzyszenie Futrzarskie, Domy Aukcyjne (NAFA, Kopenhagen Fur, Finnish Fur Sales oraz American Legend)^[14]. Pierwszy raz znak ten został zaprezentowany na rynku futrzarskim w grudniu 2006 r. Od tego czasu międzynarodowe domy aukcyjne które są partnerami programu OA™ odpowiedzialne są za sortowanie oznaczonych futer, ich czytelną identyfikację oraz za dystrybucję samych oznaczeń^[18].

Polska znajduje się na liście krajów produkujących futra na fermach hodowlanych, które później oznaczone mogą być znakiem Origin Aprroved^[19]

Trwałość futra zależna jest od budowy histologicznej włosów, stopniem osadzenia oraz stosunkiem ilościowym włosów pokrywowych. Jako standard najwyższej jakości przyjmuje się futro z wydry morskiej^[20].

Przeciwnicy futer uważają, że metody stosowane w gospodarstwach futrzarskich są ukierunkowane na maksymalizację zysków kosztem dobrostanu zwierząt futerkowych^[21][22][23]. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów hodowli zwierząt, warunki bytowania zwierząt są zróżnicowane, a skrajne przypadki budzą wiele kontrowersji. Według PETA większość hodowców futrzarskich umieszcza zwierzęta w małych klatkach, uniemożliwiając im zrobienie więcej niż kilku kroków w tył i w przód. PETA twierdzi, że lisy i inne zwierzęta cierpią z powodu ograniczonego środowiska, a nawet mogą się wzajemnie kanibalizować jako reakcja na ich trzymanie w niewoli^[21].

Aktywiści praw zwierząt twierdzą iż fermy futrzarskie są przyczyną skażenia środowiska licznymi związkami takimi jak siarkowodór, amoniak, mocznik, fosfor czy azot, które nie są odpowiednio utylizowane^[24](zobacz też Wpływ hodowli zwierząt futerkowych na środowisko naturalne(inne języki)).

Raport dotyczący sytuacji wielkopolskich ferm futrzarskich autorstwa Najwyższej Izby Kontroli z 2011 roku, wskazuje że „w 87% tych ferm nie przestrzegano wymagań ochrony środowiska, w 48% działalność hodowlana prowadzona była w obiektach nielegalnie wybudowanych lub użytkowanych, a w 35% niezgodnie z przepisami weterynaryjnymi.”^[25]

W niektórych krajach europejskich zakazano lub ściśle uregulowano hodowlę zwierząt futerkowych^[26]. Na świecie znane są protesty organizacji prozwierzęcych i proekologicznych, które przeciwstawiają się handlowi, jak i zabijaniu zwierząt dla futra. Jedną z najsłynniejszych kampanii jest „I’d Rather Go Naked Than Wear Fur” (w tłumaczeniu: Wolę chodzić nago niż nosić futro)^[27].

Konwencja CITES zakazuje importu futer lub skór gatunków zagrożonych wyginięciem (np. futro lamparta)^[28].

Szczegółowe warunki i metody uśmiercania zwierząt futerkowych w Polsce reguluje „Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt”^[29].

 Zobacz też: Futrzarstwo.

Kampanie antyfutrzarskie organizowane są na całym świecie, m.in. przez takie organizacje jak: PETA, czy fundacja Viva!. Mają one na celu zaprzestanie zabijaniu zwierząt na futra. Wiele znanych osobistości, takich jak Pamela Anderson, Kim Basinger, Stella McCartney, Sharon Osbourne, Sophie Ellis-Bextor, Jarosław Kaczyński, Zbigniew Zamachowski, Marcin Daniec popierają antyfutrzarskie kampanie^[30].

W 2011 roku Koalicja dla Zwierząt, porozumienie kilkudziesięciu organizacji pro-zwierzęcych, złożyła w Sejmie projekt nowej ustawy o ochronie zwierząt, w którym ujęty został również zakaz chowu zwierząt futerkowych na futra (z okresem karencji). Projekt został złożony jako tzw. inicjatywa ludowa po zebraniu 224 736 podpisów^[31]. W lutym 2012 roku protestem pod Krajowym Pokazem Skór Futerkowych, rozpoczęła działalność Koalicja na Rzecz Zakazu Hodowli Zwierząt Futerkowych w Polsce^[32].

W lutym 2016 r. grupa posłów partii Nowoczesna złożyła poselski projekt ustawy, który miał m.in. zabronić hodowli zwierząt futerkowych^[33]. Wywołało to falę krytyki^[34]. Miesiąc później wycofano cały projekt ustawy^[35].

Nowelizacja ustawy o ochronie zwierząt zwana potocznie "Piątką dla zwierząt" uchwalona przez Sejm 18 września 2020 r. zawierała zapisy o zakazie hodowli zwierząt na futra. Po zaniechaniu dalszego procedowania tej nowelizacji, Małgorzata Tracz z partii Zieloni, zapowiedziała złożenie w Sejmie do końca listopada 2021 r. nowego projektu zakazującego hodowli zwierząt na futra przewidującego dłuższe Vacatio legis oraz wypłacanie odszkodowań hodowcom.^[36]

Raport Najwyższej Izby Kontroli z 2011 roku, dotyczący działania 23 ferm zwierząt futerkowych w latach 2009–2010 na terenie województwa wielkopolskiego wskazuje na nierzetelność sprawowanego Nadzoru Weterynaryjnego. Według raportu w 87% sprawdzonych ferm nie przestrzegano wymagań dotyczących ochrony środowiska, natomiast w blisko połowie ferm działalność hodowlana była prowadzona w obiektach nielegalnie wybudowanych lub użytkowanych^[37]. Kolejny raport NIK z 2014 roku wykazał poprawę nad kontrolami ferm przemysłowych. W okresie 2011–2013 przeprowadzono przez Inspekcje Weterynaryjną kontrolę na prawie wszystkich legalnie działających fermach zwierząt futerkowych w Polsce^[38].

Zobacz hasło futro w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Futro (odzież)

Zobacz kolekcję cytatów o futrze w Wikicytatach

• futrzarstwo
• garbarstwo