Gustaw Orlicz-Dreszer – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gustaw Orlicz-Dreszer

Orlicz

generał dywizji
Data i miejsce urodzenia	2 października 1889 Jadów, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	16 lipca 1936 Gdynia-Orłowo, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1914–1936
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Stanowiska	komendant OW w Chełmie d-ca: 1. Pułku Szwoleżerów, 2. i 3. Dywizji Kawalerii, prezes ZG Ligi Morskiej i Kolonialnej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Gustaw Konstanty Orlicz-Dreszer, ps. „Orlicz” (ur. 2 października 1889 w Jadowie, zm. 16 lipca 1936 opodal Gdyni-Orłowa) – polski wojskowy, żołnierz Legionów Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej, kawalerzysta, generał dywizji Wojska Polskiego, uczestnik I wojny światowej i walk o niepodległość Polski w wojnie z bolszewikami.

Gustaw Konstanty Orlicz-Dreszer był synem Jana Augusta (1863–1931), adwokata, notariusza, działacza niepodległościowego)^[1] i Emilii z domu Rusch^[2]. Oboje rodzice byli wyznania ewangelicko-augsburskiego^[3]. Jego braćmi byli Zygmunt (1888–1947), polityk PPS, poseł, Rudolf (1891–1958), generał oraz Julian (1892–1937), oficer, adwokat. W 1900 roku, przeniósł się z rodziną do Częstochowy, gdzie jego ojciec założył prywatną kancelarię. W tym mieście bracia Dreszerowie uczęszczali do Gimnazjum Rządowego^[4]. Działał w organizacji „Zet”. Jako uczeń VIII klasy gimnazjalnej był aresztowany i więziony przez władze carskie za działalność patriotyczną. W 1907 ukończył IV Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza w Częstochowie^[5], zdał maturę i postanowił poświęcić się studiom prawniczym. Studiował prawo na Uniwersytecie Franciszkańskim we Lwowie, a następnie handel na uniwersytecie w Leodium w Belgii oraz w Akademii Eksportowej w Hawrze we Francji.

3 sierpnia 1914, z wybuchem I wojny światowej, zmobilizowany został do armii rosyjskiej, w stopniu podporucznika rezerwy kawalerii, i przydzielony do 3 szwadronu 14 Mitawskiego pułku huzarów. Z oddziału tego zdezerterował, przekroczył linię frontu i 14 sierpnia^[6] pod miejscowością Brzegi na Kielecczyźnie^[7] przyjęty został do Oddziału Beliny. W październiku 1914 mianowany porucznikiem, a 19 września 1915 rotmistrzem^[6]. Następnie walczył w szeregach 1 pułku ułanów Legionów Polskich, a od stycznia 1917^[6] – 1 pułku piechoty Legionów na stanowisku komendanta batalionu. Po kryzysie przysięgowym internowany w Szczypiornie, następnie w Havelbergu, Rastatt i Werl. Zwolniony w 1918.

W 1918 mianowany przez dowódcę POW Edwarda Śmigłego-Rydza komendantem okręgu wojskowego w Chełmie, gdzie rozbroił stacjonujący tam garnizon austriacki oraz zarządził pobór do 1 pułku szwoleżerów i 35 pułku piechoty. Zwerbował także do polskiej armii włoskich jeńców wojennych i czeskich dezerterów z armii Austro-Węgier. 10 listopada 1918 awansowany na majora, a w 1919 na stopień pułkownika^[7]. Był organizatorem i pierwszym dowódcą 1 pułku szwoleżerów.

W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził 1 pułkiem szwoleżerów (od listopada 1918 do lipca 1920)^[6], 4 Brygadą Jazdy (lipiec 1920) oraz 2 Dywizją Jazdy (sierpień 1920 – lipiec 1921).

17 lipca 1921 roku został mianowany inspektorem jazdy przy Inspektorze Armii Nr 2 w Warszawie^[8]. 1 czerwca 1924 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie^[9]. W tym czasie, od 15 listopada 1923 do 15 sierpnia 1924, był słuchaczem I Kursu Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. 31 marca 1924 roku awansował na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 2. lokatą w korpusie generałów.

W listopadzie 1924 roku był jednym z oficerów, którzy podali się do dymisji w ramach tzw. strajku generałów^[10][11].

15 listopada 1925 przewodził delegacji kilkudziesięciu wojskowych wyższej rangi, składającej marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu propozycje zaprowadzenia w kraju politycznego porządku. Podczas obchodów rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości wygłosił słynne przemówienie, odczytywane jako deklaracja oddania przed planowanym przewrotem zbrojnym:

Gdy dzisiaj zwracamy się do Ciebie, mamy także bóle i trwogi, do domu wraz z nędzą zaglądające. Chcemy, byś wierzył, że gorące chęci nasze, byś nie zechciał być w tym kryzysie nieobecny, osierocając nie tylko nas, wiernych Twoich żołnierzy, lecz i Polskę, nie są tylko zwykłymi uroczystościowymi komplementami, lecz, że niesiemy Ci prócz wdzięcznych serc i pewne, w zwycięstwach zaprawione szable!^[12]

Następnego dnia ówczesny Minister Spraw Wojskowych, gen. dyw. Władysław Sikorski przeniósł go do Poznania na stanowisko dowódcy 3 Dywizji Kawalerii. 31 grudnia 1925 nowy Minister Spraw Wojskowych, gen. broni Lucjan Żeligowski mianował go na powrót dowódcą 2 Dywizji Kawalerii w Warszawie.

Podczas zamachu majowego dowodził wojskami zbuntowanymi (szefem sztabu był pułkownik Józef Beck). We wrześniu 1926 wyznaczony został na stanowisko generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych z pozostawieniem na stanowisku dowódcy 2 Dywizji Kawalerii. Od 1930 prezes Zarządu Głównego Ligi Morskiej i Kolonialnej.

10 listopada 1930 roku Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień generała dywizji ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku i 2. lokatą w korpusie generałów. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931 roku^[13].

15 grudnia 1930 roku mianowany został inspektorem armii^[14]. 8 grudnia 1933 uczestniczył w ceremonii poświęcenia portu i dworca morskiego w Gdyni. 16 maja 1935 na Polu Mokotowskim w Warszawie prowadził defiladę wojskową na cześć zmarłego marsz. Józefa Piłsudskiego. Dekretem Prezydenta RP z 4 lipca 1936 został powołany na nowo utworzone stanowisko Inspektora Obrony Powietrznej Państwa od 9 lipca 1936^[15].

Przed pogrzebem Piłsudskiego zjawił się u gen. Władysława Sikorskiego. Oświadczył mu:

Przed odpowiedzialnymi czynnikami legionowymi staje obecnie zagadnienie zasadniczej rewizji ich stosunku do osoby Sikorskiego. Jest wprost nie do pomyślenia, aby w niezmiernie ciężkiej i trudnej sytuacji, w jakiej się obecnie państwo znajdzie, pozbawiona Piłsudskiego armia polska, mogła się obejść bez czynnej współpracy w jej organach kierowniczych człowieka tych kwalifikacji i doświadczenia co Sikorski. I dlatego, wszystko to głęboko rozważywszy, postanowił on zamknąć okres walki, jaką przeciwko Sikorskiemu prowadził, i zjawia się u niego, aby zaofiarować mu wszelką pomoc w ułożeniu stosunków z nowym kierownictwem wojskowym. Uważa jednak, iż Sikorski winien uczynić pierwszy krok przez oficjalny, to jest w mundurze generalskim, udział w pogrzebie Piłsudskiego^[16].

Jednak kiedy Sikorski zgłosił się do organizacji pogrzebu, prosząc o wyznaczenie mu miejsca w pochodzie, odpowiedziano mu, że jego propozycję uważają za prowokację i nie udzielają mu zgody na wzięcie udziału w tej uroczystości.

Przez wielu uważany był za wielkiego przyjaciela młodzieży. Wspierał między innymi harcerskie drużyny żeglarskie. Podkreślał, że w młodym pokoleniu trzeba kształtować przedsiębiorczość, odwagę, a ponad wszystko umiłowanie ojczyzny. Warto przypomnieć, że jego dewiza życiowa brzmiała następująco: „nie ma rzeczy niemożliwych”.

Generałowi przypisuje się hasło rzucone w 1934 – „ubierzmy Gdynię w las masztów”. „Las” tworzyły wtedy maszty: „Daru Pomorza” – 3, ORP „Iskry” – 3, „Harcerza” (późniejszy Zawisza Czarny) – 3 oraz „Elemki” – 5, razem 14^[17].

Prezes Ligi Morskiej i Kolonialnej od 1930 r. do śmierci.

Zginął śmiercią tragiczną 16 lipca 1936 w katastrofie lotniczej samolotu RWD-9 w Zatoce Gdańskiej pod Gdynią-Orłowem, w trakcie lotu w kierunku statku MS „Piłsudski”, którym wracała z USA jego druga, amerykańska żona Olga Elwira Stalińska. Do katastrofy doszło o godz. 14.14. Według świadków wypadku samolot nadlatujący od strony Sopotu na wysokości ok. 1 tys. m zatoczył kilka okrążeń nad niemieckim żaglowcem szkolnym „Deutschland”, po czym niespodziewanie skierował się w stronę lądu. Słychać było nierówną pracę silnika. Pilot prawdopodobnie usiłował wodować na płyciźnie lub lądować na plaży, czemu przeszkodził podmuch wiatru. Ostatecznie samolot spadł do wody, której głębokość wynosiła ok. 5 m^[18][19]. Mimo natychmiastowej akcji ratunkowej, podjętej po 10 minutach przez ratowników PCK Ignacego Walczyka i Alojzego Karolewskiego, którzy zanurkowali próbując dostać się do osób uwięzionych w samolocie, pomocy znajdujących się w okolicy statków i zabiegów reanimacyjnych, prowadzonych przez miejscowego lekarza dra Pokutyńskiego, zginęli wszyscy znajdujący się na pokładzie samolotu wojskowi: gen. dywizji Gustaw Orlicz-Dreszer, ppłk dypl. Stefan Loth i kpt. pil. Aleksander Łagiewski. Wrak samolotu doholowano do mola w Orłowie (według innej wersji - portu w Gdyni), tu wydobyto ciała ofiar i szczątki samolotu^[20][21].

Sekcja zwłok wykazała, że przyczyną śmierci generała było pęknięcie namiotu móżdżkowego^[22]. Gustaw Orlicz-Dreszer został pochowany 20 lipca 1936 na Cmentarzu Marynarki Wojennej na Oksywiu w Gdyni, jako pierwszy pogrzebany tam zmarły^[23][24][25]. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyli najwyżsi przedstawiciele władz cywilnych i wojskowych na czele z Prezydentem RP Ignacym Mościckim i marsz. Edwardem Śmigłym-Rydzem^[26]. Generał Orlicz-Dreszer nie był katolikiem, zaistniał problem z organizacją nabożeństwa pogrzebowego. Proboszcz parafii oksywskiej zarzekał się bowiem, że nie wpuści za bramę kościoła grzesznika, rozwodnika i innowiercy. W związku z tym oficerowie biorący udział w uroczystości, postanowili wcześniej wymontować z kościoła drzwi^[27]. 16 lipca 1939 szczątki generała zostały przeniesione do Mauzoleum Gustawa Orlicz-Dreszera w Gdyni^[28][29], które we wrześniu 1939 zostało wysadzone w powietrze i zrównane z ziemią przez okupujących Gdynię Niemców^[30].

Nie wszystkie okoliczności katastrofy są jasne i jednoznaczne. Nie wiadomo, dlaczego samolot RWD-9 o numerze rejestracyjnym 263 SP-DRC, pilotowany prawdopodobnie przez kpt. pil. Aleksandra Łagiewskiego z 1 Pułku Lotniczego w Warszawie^[31], lecący z Grudziądza do Gdyni, który miał lądować na lotnisku w Rumi, znalazł się nad wodami Zatoki Gdańskiej. Jak ustalono po zdarzeniu, morenowe ukształtowanie terenowe wybrzeża w połączeniu z wiejącym tego dnia porywistym wiatrem sprawiły, że lot awionetką przy brzegu na małej wysokości był tego dnia bardzo niebezpieczny.

9 grudnia 1936 w Katedrze Świętego Ducha w Warszawie została odsłonięta tablica upamiętniająca płka Jana Głogowskiego i gen. Gustawa Orlicz-Dreszera^[32]. Gustaw Orlicz-Dreszer został wybrany patronem II Liceum Ogólnokształcącego w Chełmie, 16 pułku ułanów wielkopolskich w Bydgoszczy i 60 Wieliszewskiego dywizjonu rakietowego obrony powietrznej w Olszewnicy Starej^[33]. Ulice, którym nadano imię gen. Gustawa Orlicz-Dreszera, m.in. w Nadwórnej^[34], Sanoku^[35], w Rzeszowie (od lipca 1937^[36], w 1951 przemianowana na ul. Juliana Marchlewskiego^[37]), Lubartowie, Chełmie, Gdyni, Giżycku, Łodzi, Siedlcach i Zamościu. Jego imieniem nazwano osiedle w Siedlcach i park na warszawskim Mokotowie. Od stycznia do końca lipca 2007 trwała kompleksowa rewaloryzacja parku, mająca na celu odtworzenie pierwotnego założenia przestrzennego i ustawienie przy wejściu od ul. Puławskiej pomnika gen. Gustawa Orlicz-Dreszera.

W filmie historycznym Zamach stanu z 1980, w reżyserii Ryszarda Filipskiego, w rolę gen. Gustawa Orlicz-Dreszera wcielił się Krzysztof Chamiec. Akcja filmu rozpoczyna się jesienią 1925. Przed dworkiem marszałka Józefa Piłsudskiego w Sulejówku pod Warszawą odbywa się manifestacja 600 oficerów pod przewodem gen. Gustawa Orlicz-Dreszera, domagających się powrotu Józefa Piłsudskiego do czynnego życia politycznego^[38].

W 1921 poślubił aktorkę Wandę Filochowską z Nowackich. Ślub odbył się prawdopodobnie w obrządku rzymskokatolickim, natomiast unieważnienie małżeństwa w 1934 – przed sądem konsystorskim Synodu Wileńskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

14 maja 1934^[39] zawarł kolejne małżeństwo, z amerykańską rozwódką Olgą Elwirą Stalińską z domu Neal. Tym razem był to ślub cywilny w Urzędzie Stanu Cywilnego w Gdyni. Według Sławomira Kopera oba małżeństwa generała pozostały bezdzietne^[40], natomiast „Gazeta Wyborcza” twierdzi, że z pierwszego związku przyszła na świat córka – Aleksandra (zm. 5 sierpnia 2011)^[41].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4405^[39] (1921)^[42]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 18 lipca 1936)^[43][44][45]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1926)^[46][47]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami (28 grudnia 1933)^[48]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)^[49]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 (1928)
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928)
• Medal za Ratowanie Ginących (1929)^[50]
• Odznaka „Za wierną służbę”
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936)

• Wielka Wstęga Orderu Zasługi Wojskowej (pośmiertnie, Bułgaria)^[51]
• Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii (Rumunia)
• Wielki Oficer Orderu św. Sawy (Jugosławia, 1929)^[52][53]
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja, 1928)^[54]
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja, 1921)^[55]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 1930)^[56]

• Przegląd Kawaleryjski
• Mauzoleum Gustawa Orlicz-Dreszera

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Pierwszy szwoleżer Rzeczypospolitej. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 162 z 18 lipca 1936. 
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 201–208. ISBN 83-7021-096-1.
• Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 22. ISBN 83-04-03364-X.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
• PrzemysławP. Olstowski PrzemysławP., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2000, ISBN 83-7174-712-8, OCLC 189704927 . Brak numerów stron w książce
• Przemysław Olstowski: Gustaw Orlicz-Dreszer. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2019. ISBN 978-83-8098-607-7.
• Gustaw Konstanty „Orlicz” Dreszer. sejm-wielki.pl. [dostęp 2015-11-09].

• Wspomnienia osobiste śp. generała Orlicz-Dreszera. „Wschód”, s. 4-5, Nr 19 z 30 lipca 1936. 
• Biografia gen. Gustawa Orlicz-Dreszera na stronie Urzędu Gminy rodzinnego Jadowa
• Gdyńskie ślady gen. Orlicz-Dreszera
• Tekst oświadczenia poselskiego posła Jana Kulasa (wystąpienie niewygłoszone)
• Pogrzeb Orlicz-Dreszera, Polska Agencja Telefoniczna 1936r. -repozytorium Filmoteki Narodowej
• Gustaw Orlicz-Dreszer – publikacje w bibliotece Polona