HF (parowóz) – Wikipedia, wolna encyklopedia

HF

Parowóz HF w skansenie w Wenecji
Inne oznaczenia	Brigadelok, Tx1, Tx2, Br 99.331
Producent	różni
Lata budowy	1905–1919
Układ osi	D
Wymiary
Masa pustego parowozu	9,6 t[1]
Masa służbowa	12,6 t[1]
Długość	6005 mm[2]
Szerokość	1800 mm[2]
Wysokość	2998 mm[2]
Rozstaw osi skrajnych	2260 mm[2]
Średnica kół napędnych	600 mm[1]
Napęd
Trakcja	parowa
Ciśnienie w kotle	15 at[1]
Powierzchnia ogrzewalna kotła	16,16 m²[1]
Powierzchnia rusztu	0,42 m²[1]
Średnica cylindra	240 mm[1]
Skok tłoka	240 mm[1]
Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa	70 KM[1]
Maksymalna siła pociągowa	2020 kG[1]
Prędkość konstrukcyjna	20 km/h[1]
Nacisk osi na szyny	3,15 t[1]
Parametry użytkowe
Rozstaw szyn	600 mm[1]
Minimalny promień łuku	18 m[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

HF – popularne oznaczenie typu niemieckich parowozów wąskotorowych na tor szerokości 600 mm budowanych dla wojskowych kolei polowych i kolei leśnych, potocznie nazywanego w Niemczech Brigadelok. Stanowiły najliczniejszy typ parowozów wąskotorowych na świecie w okresie międzywojennym, licznie używany w krajach Europy środkowej, w tym w Polsce. Wąskotorowy tendrzak, o układzie osi D (0-4-0T), z silnikami bliźniaczymi na parę nasyconą,

Parowóz został skonstruowany w 1904 roku w fabryce Henschel und Sohn w Kassel z przeznaczeniem dla wojskowych kolei wąskotorowych^[3]. Pierwsze osiem parowozów zbudowano w 1905 roku^[3]. Ponieważ okazały się udaną konstrukcją, armia niemiecka zaczęła zamawiać je w większej liczbie, także w innych fabrykach, a masowa produkcja nastąpiła po wybuchu I wojny światowej^[3]. Były one określane jako „brygadowe lokomotywy dla kolei polowych” (Brigadenlokomotive für Heeresfeldbahn), w skrócie Brigadelok^[3]. Produkowano je do 1919 roku. Łącznie wyprodukowano w 15 fabrykach niemieckich 2696 parowozów tego typu^[3].

Parowozy tego typu były typowymi parowozami dla wojskowych kolei polowych, oznaczane numerami wojskowymi HF (od Heeresfeldbahn). Wykorzystywane były przez armię niemiecką podczas I wojny światowej na wszystkich kierunkach działań, głównie na wschodzie Europy^[3]. Po zawieszeniu broni produkcja trwała jeszcze do 1919 roku, a nowo wyprodukowane i zdemobilizowane parowozy były sprzedawane na koleje licznych państw, głównie Europy środkowej. W tamtym czasie była to najliczniejsza seria parowozów wąskotorowych na świecie^[3].

W Polsce po I wojnie światowej pozostało po zaborcach około 180 parowozów tego typu, a dodatkowo zakupiono 50 nowo zbudowanych^[3]. Używane były przez Polskie Koleje Państwowe, koleje leśne, cukrownicze i przemysłowe^[3]. Na PKP w okresie międzywojennym nosiły oznaczenia D z numerem dyrekcji, a po II wojnie światowej serię Tx1 z numerami od 291 do 359, w 1961 roku zmienioną na Tx2^[4]. Na kolejach leśnych Lasów Państwowych po wojnie były oznaczane serią Tx z numerem taborowym bezpośrednio po literach^[5]. Na PKP pracowały do 1970 roku, a do początku lat 80. wykorzystywane były jeszcze na innych kolejach^[5]. Zostały wycofane z powodu trudności z ich naprawą przez zakłady taboru. W Polsce pozostało 16 nieczynnych parowozów muzealnych tego typu^[5]. Niektóre z maszyn znajdują się w Sochaczewie, Skierniewicach i Wenecji^[6]. Parowóz Tx1112 był w 2000 roku czynny na kolei leśnej w Hajnówce, lecz nie jest czynny obecnie (stan na 2023)^[5][7].

Wąskotorowy tendrzak, o układzie osi D (0-4-0T), z silnikami bliźniaczymi na parę nasyconą (Dn2t). Przystosowany był do pracy z tendrem pomocniczym dla zwiększenia zasięgu^[4]. Parowóz w długich skrzyniach po bokach kotła, sięgających na całą jego długość, przewoził 0,3 t węgla i 1,1 m³ wody^[8]. Stosowano różne tendry doczepne, m.in. typowe czteroosiowe firmy Borsig o pojemności 1,5 t węgla i 5 m³ wody^[8].

Kocioł był płomieniówkowy, z miedzianą skrzynią ogniową i szerokim stojakiem^[4]. Ciśnienie kotła wynosiło 15 atmosfer, powierzchnia ogrzewalna kotła 16,16 m², a powierzchnia rusztu 0,42 m²^[1]. Na kotle umieszczony był wysoki zbieralnik pary, a z jego przodu i tyłu dwie piasecznice^[4]. Po prawej stronie zbieralnika pary na zewnątrz była umieszczona przepustnica pary z napędem zewnętrznym, a na wierzchu zbieralnika znajdowały się sprężynowe zawory bezpieczeństwa^[4]. Parowozy miały na kominie duże odiskierniki bębnowe typu Knobel, które mogły być demontowane^[4]. Typowo do zasilania wodą stosowano dwa inżektory ssąco-tłoczące Körtiga o wydajności 50 l/min, ale armatura mogła się różnić w zależności od producenta^[4].

Ostoja była zewnętrzna, blachownicowa, o grubości blach 10 mm^[4]. Odsprężynowana była za pomocą resorów płaskich, z czterema punktami podparcia^[4]. Z uwagi na zewnętrzną ostoję, osie zestawów kołowych napędzane były korbami Halla na zewnątrz ostoi^[4]. Dla uzyskania możliwości przechodzenia przez ciasne łuki o promieniu 18 m zastosowano dość skomplikowaną konstrukcję podwozia – skrajne wychylne drążone osie wiązane o składanej konstrukcji, opatentowanego systemu Klien-Lindner^[4]. Rozstaw osi skrajnych wynosił 2260 mm (rozstaw poszczególnych osi, od przodu: 800, 785 i 675 mm)^[2]. Hamulec ręczny dźwigniowy działał na dwie środkowe osie^[4].

Bliźniacze silniki parowe z suwakami płaskimi napędzały trzecią oś poprzez jednoprowadnicowe krzyżulce i korbowody^[4]. Zastosowano mechanizm parorozdzielczy typu Stephensona z nawrotnicą dźwigniową^[4]. Parowozy rozwijały moc 70 KM i miały siłę pociągową 2020 kG^[1].

Dwie piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła^[4]. Do nabierania wody parowozy miały parowy eżektor Körtinga, z gumowym wężem zbrojonym, nawiniętym w pozycji transportowej wokół drugiej piasecznicy Piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła^[4]. Parowozy początkowo miały oświetlenie naftowe i ręczny dzwon sygnalizacyjny Piasecznice miały napęd ręczny i podawały piasek pod wszystkie koła^[4].

• Bogdan Pokropiński: Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm). Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2000. ISBN 83-910219-7-1.

Zobacz multimedia związane z tematem: HF (parowóz)

• Wykaz parowozów HF (Brigadelokomotive) eksploatowanych w Polsce (serwis Enkol.pl)