Hulman czczony – Wikipedia, wolna encyklopedia

Hulman czczony
	Semnopithecus entellus
	(Dufresne, 1797)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Presbytini
Rodzaj	hulman
Gatunek	hulman czczony
Synonimy
	Simia entellus Dufresne, 1797;
	Simia entellus Dufresne, 1797;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Hulman czczony^[4], hulman^[5]^[6], langur hulman^[7], hanuman^[7] (Semnopithecus entellus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae). Zwierzę stadne.

Nazewnictwo zwyczajowe

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek S. entellus był oznaczany nazwą „hulman”^[5]^[6]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „hulman czczony”, rezerwując nazwę „hulman” dla rodzaju tych małp^[4].

Zasięg występowania

Hulman czczony występuje w Indiach, z zasięgiem rozciągającym się na 1900 km z zachodu na wschód, i obejmuje wszystkie populacje z ogonem typu północnego między rzeką Tapti w stanie Gudźarat i rzeką Krishna w stanie Andhra Pradesh do podnóża Himalajów^[8]. Introdukowany w południowo-zachodnim Bangladeszu, gdzie tamtejsza populacja mogła powstać z potomków pary przywiezionej przez hinduskich pielgrzymów na brzegach rzeki Jalangi^[8].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1797 roku francuski zoolog Louis Dufresne nadając mu nazwę Simia entellus^[2]. Holotyp pochodził z Bengalu, w Indiach^[9].

S. entellus wykazuje znaczne zróżnicowanie pod względem wielkości i koloru futra w całym swoim zasięgu występowania^[8]. Przez wiele lat południowoazjatyckie szare langury były klasyfikowane jako podgatunki S. entellus, ale badania wykazały, że są taksonami monotypowymi^[8]. Szare langury z południowej Azji zostały podzielone na grupę północną i grupę południową opartą na morfologii ogona^[8]. S. entellus należy do grupy północnej (typ IA), z ogonem zapętlonym do przodu i zwisającym w dół, z czubkiem sięgającym do tyłu, a nawet zwisającym po jednej stronie ciała^[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[8].

Etymologia

Semnopithecus: gr. σεμνος semnos „święty”; πιθηκος pithēkos „małpa”^[10].
entellus: gr. εντελλω entellō „dowodzić, nakazać”^[11].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 45,1–78,4 cm, długość ogona 80,3–111,8 cm; masa ciała samic 9,5–16,1 kg, samców 16,9–19,5 kg^[12]. Hulman zaliczany jest do małp dużych. Ma silnie zbudowany tułów. Głowa hulmana jest okrągła, pysk krótki, a kończyny smukłe. Pysk, podeszwy stóp i powierzchnia dłoni są czarne. Pozostałe części ciała pokrywa długie futro. Na głowie włosy dłuższe, opadające ku tyłowi. Brwi są krzaczaste. Sierść zmienia barwę w poszczególnych fazach rozwoju. Noworodki są jasnoszare, a starsze małpy brązowe, ciemnobrązowe lub ciemnożółte^[5].

Ekologia

Hulman wiedzie naziemny tryb życia. Zachowuje aktywność w ciągu dnia. Jest zwierzęciem stadnym. Często zapuszcza się na teren miast i wsi, lecz mimo szkód jakie wyrządza, nie jest przez ludzi zwalczany. Jest bowiem zwierzęciem czczonym. Po ciąży trwającej 196 dni zwykle rodzi się jedno młode. Długość życia w niewoli sięga 10 lat^[5].

Jest roślinożercą. Żywi się liśćmi, owocami, pąkami i korą^[5].

Przypisy

↑ Semnopithecus entellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b L. Dufresne. ur une nouvelle espèce de singe. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. 7, s. 49, 1797. (fr.).
↑ H.N.H.N. Kumara H.N.H.N., A. Kumar & M.A.K.& M. Singh A. Kumar & M.A.K.& M., Semnopithecus entellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 108, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
↑ ^a ^b Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 111. ISBN 83-01-14344-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Semnopithecus entellus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].
↑ Palmer 1904 ↓, s. 628.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 260.
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 733–734. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[itis-1] Semnopithecus entellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Dufresne-2] L. Dufresne. ur une nouvelle espèce de singe. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. 7, s. 49, 1797. (fr.).

[iucn-3] H.N.H.N. Kumara H.N.H.N., A. Kumar & M.A.K.& M. Singh A. Kumar & M.A.K.& M., Semnopithecus entellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-11] (ang.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 51. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Kowalski&inni-5] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 108, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Kraczkiewicz-6] Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.

[pwn-7] Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 111. ISBN 83-01-14344-4.

[Burgin&inni-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 256. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Semnopithecus entellus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-11].

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792375_628]-10] Palmer 1904 ↓, s. 628.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792007_260]-11] Palmer 1904 ↓, s. 260.

[Zinner&inni-12] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 733–734. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]