French
DeutschIdołta – Wikipedia, wolna encyklopedia
.jpg) Kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej (2016) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Sielsowiet | |
| Wysokość | 145 m n.p.m. |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy | +375 2152 |
| Kod pocztowy | 211972 |
| Tablice rejestracyjne | 2 |
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |
Położenie na mapie Białorusi  | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
 55°43′18″N 27°33′52″E/55,721667 27,564444 | |
_(2).jpg)
.jpg)
Idołta (biał. Ідо́лта; ros. Идолта) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie miorskim obwodu witebskiego, około 12 km na północ od Miorów.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o Idołcie, historycznie znanej również jako Sapieżyn, pochodzą z XVI wieku. Początkowo należała do rodziny Massalskich: Iwana, jego córki Bohdany i jej synów Jerzego i Jana, którzy w 1598 roku sprzedali ją braciom Janowi i Wawrzyńcowi Rudomina-Dusiatskim. Ci w 1600 roku sprzedali majątek Leonowi Sapieże, właścicielowi klucza drujskiego. Od tej pory Idołta i okoliczne folwarki należały do rodziny Sapiehów linii czerejsko-różańskiej, do 1824 roku, kiedy to ks. Franciszek Sapieha (1772–1829) sprzedał ten klucz Józefowi Miłoszowi herbu Lubicz, miecznikowi kowieńskiemu, żonatemu z Joanną Pawlikowską. Po nich Idołtę odziedziczył ich młodszy syn Eugeniusz (1813–1885), żonaty z Emilią z Targońskich (?–1857). Ich dzieci: Eugeniusz (?–1908), Józef (?–1914) i Jadwiga byli kolejnymi dziedzicami majątku. W 1909 roku córka Józefa Emilia sprzedała Idołtę. W okresie międzywojennym, do 1939 roku właścicielami majątku byli Świderscy: Michał Świderski miał tam 180 ha, Ignacy Świderski – 600 ha[1][2][3][4].
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Idołta, wcześniej należąca do województwa wileńskiego Rzeczypospolitej, znalazła się na terenie powiatu dziśnieńskiego (ujezdu) guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Idołta wróciła do Polski, znalazła się w gminie Druja, która należała do powiatu dziśnieńskiego w województwie nowogródzkim[5]. 13 kwietnia 1922 roku gmina wraz z całym powiatem dziśnieńskim została przyłączona do Ziemi Wileńskiej[6], przekształconej 20 stycznia 1926 roku w województwo wileńskie. 1 stycznia 1926 roku gminę wyłączono z powiatu dziśnieńskiego i przyłączono do powiatu brasławskiego w tymże województwie[7]. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[4][8][9][10].
Około 1880 roku w folwarku mieszkało 30 osób, 29 katolików i 1 prawosławny[1]. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 44 osoby, 38 były wyznania rzymskokatolickiego, a 6 prawosławnego. Jednocześnie 39 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 5 białoruską. Były tu 3 budynki mieszkalne[11]. W 1931 roku kolonię zamieszkiwało 29 osób, a plebanię – 6[12]. W 1997 roku w agromiasteczku mieszkało 415 osób, a w 2009 – 340[13].
W Idołcie działają: klub, biblioteka i poczta. W 1967 roku w pobliżu kaplicy i dworu postawiono obelisk upamiętniający 13 żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej[14].
Świątynie
[edytuj | edytuj kod]W 1862 roku została wzniesiona przez Eugeniusza Miłosza murowana kaplica katolicka parafii drujskiej. Złożył on w niej zwłoki żony swej Emilii z Targońskich[1]. Później został w niej pochowany i on i jego dzieci[1][3]. Kaplica ta stoi do dziś, mimo że po II wojnie światowej została zdewastowana, a krypta grobowa – zniszczona. Jest to niewielki prostopadłościenny budynek z pięciokątną apsydą i bocznymi zakrystiami. Frontowa elewacja zwieńczona jest trójkątnym szczytem. Dach dwuspadowy. Ściany dekorowane są pilastrami, gzymsami i tryglifami. Nad frontonem góruje drewniana wieża, na planie kwadratu. Wnętrza są otynkowane na biało. Kaplica jest zabytkiem architektury późnego klasycyzmu[4][14]. Po jej zwrocie w 1990 roku mieszkańcom, została odrestaurowana i obecnie służy im jako kaplica filialna pw. św. Jana Chrzciciela miejscowej parafii rzymskokatolickiej. Okoliczny cmentarz został zniszczony, pozostał jedynie jeden nagrobek: Konrada Miłosza (1849–1852), zapewne syna Eugeniusza Miłosza (starszego), z żeliwnym krzyżem[4].
W latach 1937–1939 wybudowano tu kościół parafialny w stylu secesyjnym, należący do parafii Matki Bożej Szkaplerznej w Idołcie (Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii[9]). Kościół nie został wykończony przed wybuchem II wojny światowej. Ksiądz Bolesław Gramz przybyły do Idołty 2 sierpnia 1941 roku, dokończył budowę kościoła. Konsekrowano go w 1943 roku (inne źródła: 15 lipca 1942). Ksiądz Gramz 8 czerwca 1944 roku został aresztowany przez policję białoruską. Miał zostać zawieziony jako zakładnik do Dryssy. Został zastrzelony po drodze, podczas próby ucieczki. Pochowano go przy kościele parafialnym[15].
Kościół istnieje do dziś, jest historyczno-kulturalnym zabytkiem architektury stylu modernistycznego Białorusi o numerze w rejestrze 213Г000557[14].
Stoi również drewniana plebania z początków XX wieku[8].
Dwór
[edytuj | edytuj kod]Eugeniusz Miłosz rozpoczął w 1860 roku (i bardzo szybko zakończył) w niewielkiej odległości na zachód od brzegu jeziora Idołta budowę letniej rezydencji (stała siedziba, tzw. „Zamek” była w Drui). Jest to parterowy, murowany dwór, wzniesiony na planie prostokąta, na niskiej podmurówce, kryjącej rozległe piwnice, z piętrową częścią środkową, zwieńczoną trójkątnym frontonem z półokrągłym oculusem. Przed częścią środkową stoi trójakadowy portyk, na którego szczycie, na poziomie I piętra jest balkon z tralkową balustradą. Na parterze środkowych pięć osi zaznaczonych jest płytkim ryzalitem ozdobionym boniowaniem, podobnie jak narożniki domu. Budynek jest przykryty gładkim dachem (kiedyś gontowym), nad częścią środkową dwuspadowym, a nad skrzydłami – trójspadowym.
Wnętrza dworu były zdobione gobelinami i obrazami portretowymi członków rodziny Miłoszów. Istniała tu również bogato wyposażona biblioteka[4].
Po II wojnie światowej w zespole dworskim urządzono kołchoz, we dworze mieściła się jego administracja. W latach 2005–2008 przeprowadzono remont dworu i obecnie mieszczą się tu biblioteka i klub wiejski[4].
Zachowały się również inne obiekty zespołu: pochodząca z drugiej połowy XIX wieku oficyna przykryta dachem naczółkowym i z werandą, kilka budynków gospodarczych zbudowanych z kamienia polnego z dwuspadowymi dachami[4], w większości w stanie ruiny[8].
Na resztki parku dworskiego otaczającego dwór składają się lipy, klony i kasztanowce[4].
Majątek Idołta został opisany w 11. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Idołta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 242.
- ↑ a b Idołta, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 11: Województwo kijowskie oraz uzupełnienia do tomów 1-10, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997, s. 544–547, ISBN 83-04-04369-6, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b У костела из деревни Идолта, что на Витебщине, в Италии брат-близнец [online], www.news.tut.by, 14 czerwca 2013 [dostęp 2018-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (ros.).
- ↑ a b c d e f g h Idołta. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 40–42, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom VII – Część II – Ziemia Wileńska – Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Brasław i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
- ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Art. 8.
- ↑ Dz.U. z 1925 r. nr 67, poz. 472
- ↑ a b c Идолта na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2018-01-05]. (ros.).
- ↑ a b Idołta [online], Radzima.org [dostęp 2018-01-05].
- ↑ Plebanja Idołta na stronie Radzima.net. [dostęp 2018-01-03].
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 43.
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. T. 1, Województwo wileńskie. T. 1. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 4. [dostęp 2018-01-05].
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2018-01-05]. (ros.).
- ↑ a b c Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 308 [dostęp 2018-01-05] (biał.).
- ↑ Czas Miłosierdzia [online], www.archibial.pl [dostęp 2018-01-05].