Inguszetia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Republika Inguszetii

Республика Ингушетия
ГIалгIай Мохк

republika
Magas, w tle góry Kaukazu (2015)
Godło Flaga
Hymn: Hymn Inguszetii
Państwo	Rosja
Siedziba	Magas
Kod ISO 3166-2	RU-IN
Prezydent	Machmud-Ali Kalimatow
Premier	Aleksiej Worobjow
Powierzchnia	3123 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	515 970[1]
• gęstość	165,22 os./km²
Tablice rejestracyjne	06
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC +3:00
Języki urzędowe	rosyjski, inguski
Położenie na mapie Rosji
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Inguszetia (ing. ГIалгIай Мохк, Ghalghaj Mochk) – autonomiczna republika wchodząca w skład Federacji Rosyjskiej, położona na północnych zboczach Kaukazu. W ramach federacji Inguszetia graniczy z Osetią Północną oraz Czeczenią, ma także zewnętrzną granicę z Gruzją.

Republika jest niewielka, odległość granic ze wschodu na zachód wynosi 72 km, z północy na południe – 144 km. Klimat kontynentalny, średnia temperatura w lipcu + 21 °C, średnia temperatura w styczniu -5 °C.

Inguszetia należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Według danych za 2004 w republice mieszkało ponad 468 tys. mieszkańców, w tym ludność miejska – 41,6%, wiejska – 58,4%.

Kolonizacja Kaukazu przez Rosję aktywnie rozpoczęła się jeszcze za czasów Iwana Groźnego i trwała podczas wojen rosyjsko-tureckich. Ingusze, nieprzyzwyczajeni do zależności od obcych, wielokrotnie podnosili się przeciwko Imperium Rosyjskiemu, tłumieni przez rosyjskie władze z wyjątkową brutalnością^[3].

Wraz z nadejściem Rosji część terytoriów zamieszkałych przez Inguszów została przekazana kozakom terskim. Na wcześniej należących do Inguszów ziemiach utworzono pas kozackich stanic, dzielących Inguszetię na równinę i góry^[4].

Na zachodzie Inguszetii zbudowano dwie duże rosyjskie twierdze, Władykaukaz^[5] i Nazran, w których stacjonowały wojskowe garnizony z licznymi żołnierzami. Obecność silnego kontyngentu wojskowego powstrzymywała miejscową ludność przed otwartym wystąpieniem przeciwko Imperium Rosyjskiemu.

Niemniej jednak, w XIX wieku ruch oporu Inguszów nabrał znacznego impetu. Górale zaczęli aktywnie opierać się kolonizatorom ingerującym w ich wiekowe tradycje i styl życia^[6]. W odpowiedzi władza carska zorganizowała serię zbrojnych ekspedycji do buntowniczych wiosek, nazywanych aulami. Rosyjskie dowództwo specjalnie rekrutowało inne narodowości kaukaskie do udziału w ekspedycjach karnych, nie ukrywając chęci skłócenia górali między sobą. Baron Rosen, główny zarządca spraw granicznych w regionie kaukaskim, pisał: „Zgodnie z najwyższym rozkazem wykorzystywać mieszkańców górskich przeciwko sobie dla wzmocnienia wzajemnej nienawiści, znajdują się przy moim oddziale Osetyńczycy i oddziały milicji z górali pochodzących z Gruzji”. W 1825 roku rosyjskie wojska wyprawiły się wzdłuż rzek Fortanga i Assa do aulów Orstchojczyków. W tym samym roku stłumione zostało powstanie Inguszy w osadzie Jandare.

W lipcu 1830 roku wojska rosyjskie pod dowództwem generała Abchazowa wkroczyły do Górnej Inguszetii. W wyniku tej ekspedycji zniszczono wiele inguskich aułów, szczególnie ucierpiała osada Eban, której mieszkańcy stawiali wojskom znaczny opór. Wieże Ebanu zostały wysadzone.

Kolonialna polityka Imperium Rosyjskiego na Kaukazie zaostrzyła się w drugiej połowie XIX wieku. Nie radząc sobie z nieustającym partyzanckim i powstańczym ruchem górali, rząd Rosji zaplanował likwidację małych wsi i przymusowe przesiedlenie Inguszów do większych miejscowości (nie mniej niż 300 gospodarstw). Postanowiono również zakazać góralom noszenia broni białej, co było sprzeczne z lokalnymi tradycjami. Wszystko to doprowadziło do wielkiego powstania narzanowskiego w regionie w 1858 roku. Po stłumieniu buntu, rosyjskie dowództwo wojskowe surowo ukarało uczestników: część powstańców powieszono, część poddano karom cielesnym, część zesłano na katorgę lub do kopalń^[7].

Dla realizacji planu likwidacji małych wsi, Inguszów wraz z rodzinami i całymi aulami wypędzano z ziemi, na której żyli przez wieki. Miało to dwa cele: zaludnienie żyznych ziem etnicznymi Rosjanami oraz zapobieżenie przyszłym powstaniom. W rezultacie Ingusze znaleźli się faktycznie w izolacji w skalistych górach, nieprzydatnych do wypasu i uprawy roli. W regionie zapanowały głód i ubóstwo. Ponadto wielu Inguszów przymusowo przesiedlono do innych powiatów, specjalnie organizując osadnictwo tak, aby w jednym miejscu zamieszkiwało nie więcej niż 2-3 inguskie rodziny. Część Inguszów także przeniesiono do Turcji wraz z Adygejczykami (Czerkiesami) podczas tragicznego okresu znanego jak ludobójstwo Czerkiesów^[8][9].

W 1865 roku do Turcji przeniosło się, nawet według zaniżonych oficjalnych danych, 22 tysiące Czeczenów i około 3-5 tysięcy Inguszów (głównie Orstchojczyków). Przesiedleńcy-mudżahedini znaleźli się w Turcji w trudnej sytuacji, wielu zginęło w drodze, utonęło w morzu, inni zmarli na skutek epidemii i głodu^[10].

Po rewolucji październikowej w 1917 roku wielu Inguszy uwierzyło obietnicom bolszewików dotyczącym sprawiedliwego rozwiązania kwestii narodowej i wyjścia z ucisku carskiego reżimu, aktywnie ich popierając. Do tego przyczyniło się również to, że kozackie oddziały białej armii pod dowództwem Denikina brutalnie eksterminowały ludność inguską, oskarżając ją o „narodowy bolszewizm”^[11]. Około 15 tysięcy Inguszy zginęło walcząc po stronie władzy sowieckiej u boku Czerwonej Armii.

Jednocześnie jednak część Inguszów wybrała inną drogę – utworzenie niezależnego państwa górali Północnego Kaukazu. W listopadzie 1917 roku ogłoszono utworzenie niezależnej Górskiej Republiki, która łączyła wiele narodów Północnego Kaukazu, w tym Inguszów. Przewodniczącym parlamentu był znany inguski działacz społeczny Wasan-Girej Dżabagijew^[12][13]. Jednakże wojska Czerwonej Armii obaliły rząd Górskiej Republiki, a w 1924 roku utworzono Inguski Obwód Autonomiczny ze stolicą we Władykaukazie.

Sowieci zlikwidowali szariat pomimo wcześniejszych obietnic jego zachowania dla ludów wyznających islam. Zakazano również górskiego prawa – adatu. Arabski alfabet został zastąpiony łaciną, a następnie – cyrylicą. Przedstawiciele władzy sowieckiej przeszkadzali w zachowaniu narodowych tradycji i obyczajów, zakazując noszenia sztyletów, a zamiast obiecanej ziemi zaczęli nakłaniać lokalną ludność do wstępowania do kołchozów. Zostali zastrzeleni wybitni religijni liderzy inguscy, wielu zostało również aresztowanych i zesłanych do obozów. Wszystko to doprowadziło do wzrostu nastrojów protestacyjnych w regionie, okresowo dochodziło do konfliktów, które przeradzały się w zbrojny opór^[14].

15 stycznia 1934 roku Autonomiczne Obwody Czeczeński i Inguski zostały połączone w Czeczeńsko-Inguski Autonomiczny Obwód, przekształcony w 1937 roku w Czeczeńsko-Inguską ASRR (Czeczeńsko-Inguska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka). W nocy z 31 lipca na 1 sierpnia 1937 roku zgodnie z wcześniej sporządzonymi listami NKWD przeprowadzono tzw. "generalną operację przeciwko antysowieckim elementom" we wszystkich aulah i rejonach. Dla wszystkich oskarżonych wydano prokuratorskie postanowienie o areszcie, w którym przewidywano albo rozstrzelanie, albo wysłanie do obozów. Dokładna liczba rozstrzelanych jest niemożliwa do ustalenia. W piwnicy od północy budynku NKWD w Groznym została wyposażona specjalna egzekucyjna komora dla dużych grup skazanych. Tzw. "Komora Etapowa" była hermetycznie izolowana, z zewnątrz prowadziły do niej strzelnicze punkty z dachu i ze ścian, z których dokonywano masowych egzekucji za pomocą broni automatycznej. Zwłoki rozstrzelanych były wywożone nocą ciężarówkami, przykrytymi plandeką, do Wzgórza Goriaczewodzkiego, gdzie przeprowadzano masowe pochówki, później maskowane jako "rezerwat"^[15][16][17].

Dziesięć lat po utworzeniu Czeczeńsko-Inguski Obwodu Autonomicznego, szef NKWD Ławrientij Beria zatwierdził "Instrukcję dotyczącą procedury wysiedlenia Czeczenów i Inguszów". Na podstawie sfabrykowanych oskarżeń dotyczących współpracy z nazistami, działalności antyradzieckiej i bandytyzmu, całe narody były w krótkim czasie przymusowo wysiedlane z regionu. Od 23 lutego do 9 marca 1944 roku trwała tzw. operacja "Czeczewica", przymusowa deportacja obywateli narodowości czeczeńskiej i inguskiej z terytorium Czeczeńsko-Inguskiej ASRR i sąsiednich obszarów do Kazachstanu i Kirgistanu (oraz częściowo do Uzbekistanu i Tadżykistanu). Niemal pół miliona ludzi zostało stłoczonych w wagonach przeznaczonych dla bydła i w ciągu kilku dni wywiezionych na tereny nieprzystosowane do zamieszkania. W trakcie wysiedlenia oraz w pierwszych latach po nim zginęło około 100 tysięcy Czeczenów i 23 tysiące Inguszów (prawie co czwarty z obu narodów)^[18][19].

Po deportacji rdzennych mieszkańców podjęto działania mające na celu zatarcie śladów ich obecności na tych terenach: osadom nadawano rosyjskie nazwy, profanowano i plądrowano meczety i cmentarze, nagrobki wykorzystywano do prac budowlanych i drogowych, palono książki w języku czeczeńskim i inguskim, a z zachowanych usuwano wzmianki o Wainachah, z muzealnych kolekcji usuwano "niepoprawne politycznie" eksponaty, niszczone i rabowane były rękopisy i biblioteki, złote i srebrne ozdoby, broń, dywany, naczynia, meble itp. Ani deportacja narodów, ani likwidacja ich państwowości, ani zmiana granic nie były legalne i były absolutnym arbitralnym działaniem władz sowieckich. Jakiekolwiek oskarżenia o masową współpracę z nazistami były kłamstwem, ponieważ terytoria Czeczenii i Inguszetii nigdy nie znalazły się pod niemiecką okupacją^[20][21].

24 listopada 1956 roku Prezydium KC KPZR podjęło uchwałę w sprawie przywrócenia narodowej autonomii Czeczeńskiego i Inguskiego Ludu. Rejon Prigorodny pozostał w składzie Osetii Północnej. W ramach rekompensaty do CzIASSR włączono trzy rejony Obwodu Stawropolskiego – Naur, Szołkowski i Kargaliński, które obecnie administracyjnie należą do Republiki Czeczeńskiej^[22].

Pomysły na powrót ziemi i przywrócenie historycznej sprawiedliwości były popularne wśród Inguszów od czasów ich powrotu z deportacji. Na przykład w styczniu 1957 roku delegacja inguska (37 osób) udała się do Moskwy z prośbą o przekazanie Rejonu Prigorodnego do składu Czeczeńsko-Inguskiej ASRR.

W 1963 roku władze Północnej Osetii częściowo zmieniły granice rejonu, wyłączając z niego część osiedli z inguską ludnością i przyłączając obszary po lewej stronie rzeki Terek (obecnie większość rejonu na zachód od Władykaukazu). Wówczas Ingusze po raz pierwszy zgłosili pytanie o zwrot terytorium, ale otrzymali odmowę.

W grudniu 1972 roku grupa aktywistów ruchu narodowego Inguszów wysłała list do KC KPZR pod tytułem "O losie narodu inguskiego", w którym postawiła kwestię powrotu Rejonu Prigorodnego i przywrócenia autonomii inguskiej^[23].

Od 16 do 18 stycznia 1973 roku odbyła się manifestacja na głównym placu Groznego. Została zainicjowana przez Inguszów mieszkających w Rejonie Prigorodnim Północnej Osetii, domagając się zakończenia dyskryminacji ludu. W trakcie manifestacji dołączyli do niej Czeczeni i przedstawiciele innych narodów zamieszkujących Czeczeno-Inguszetię. Liczba uczestników sięgała 15 tysięcy osób. Po trzech dniach większość uczestników podstępem została usunięta z placu. Pozostałych rozproszono za pomocą pałek i armatek wodnych. Około tysiąca osób z grona organizatorów i aktywnych uczestników zostało aresztowanych. Wielu z nich zostało skazanych na podstawie różnych artykułów. Pozostałych uczestników usuwano z partii, zwalniano z pracy, dyskredytowano w lokalnej prasie. Po styczniowych wydarzeniach sytuacja Inguszów nieco się poprawiła, ale sama kwestia Rejonu Prigorodnego, która była przyczyną wystąpienia, nadal nie została rozwiązana^[24][25].

Rozproszeni po terytorium ZSRR Ingusze nie tracili nadziei na utworzenie własnego państwa. Wraz z nadejściem pierestrojki w Inguszetii pojawiły się różne ruchy, których celem było przywrócenie odłączonych terytoriów i deportowanych Inguszy.

30 listopada 1991 roku odbył się ogólnonarodowy inguski referendum w sprawie przywrócenia inguskiej suwerenności poprzez utworzenie Republiki Inguszetii w składzie RFSRR.

4 czerwca 1992 roku Rada Najwyższa Rosji przyjęła Ustawę o utworzeniu Republiki Inguszetii bez określenia granic tej Republiki, co doprowadziło do zaostrzenia sporów terytorialnych w regionie: między Czeczenią a Inguszetią dotyczących Rejonu Sunżańskiego oraz między Inguszetią a Północną Osetią dotyczących Rejonu Prigorodnego. W następujących po tym uzbrojonych starciach MSW i armia Rosji wystąpiły po stronie Osetyjczyków, w wyniku czego wielu Inguszów zginęło lub zostało rannych (rosyjska armia używała artylerii). W rezultacie nawet do 60 tysięcy Inguszów zostało zmuszonych do przesiedlenia się z Władykaukazu i Rejonu Prigorodnego, gdzie stanowili rdzenną ludność, na tereny nowo utworzonej jednostki administracyjnej Inguszetii^[26].

24 października 1992 roku w stolicy Inguszetii, Nazrani, Zjednoczone posiedzenie Trzech Rad Rejonowych Inguszetii i grupy deputowanych z Rejonu Prigorodnego Północnej Osetii, „wyrażając wolę narodu inguskiego i w celu obrony swoich krewnych mieszkających w Północnej Osetii”, podjęło sprzeczne z rosyjskim prawem niezależne decyzje: „zjednoczyć ochotników w oddziały samoobrony i zorganizować ich dyżury we wszystkich miejscowościach Rejonu Prigorodnego Północnej Osetii, gdzie mieszkają Ingusze. Dyżury oddziałów mają być prowadzone do przekazania pod jurysdykcję Republiki Inguszetii wszystkich terytoriów odłączonych przez stalinowski reżim”^[27].

25 grudnia 1993 roku weszła w życie przyjęta w ogólnokrajowym głosowaniu Konstytucja Federacji Rosyjskiej, potwierdzająca istnienie Republiki Inguszetii^[28].

W 2018 roku rozpoczęły się protesty w Inguszetii - masowe akcje w Magasie przeciwko Umowie o ustaleniu granicy między regionami, podpisanej przez głowę Inguszetii Junus-Beka Jewkurowa i głowę Czeczenii Ramzana Kadyrowa, a także ratyfikowanej przez deputowanych Zgromadzenia Ludowego Republiki Inguszetii. Po rozpoczęciu protestów do miasta zostały skierowane oddziały Rosgwardii, a także wyłączono mobilny internet^[29].

26-27 marca 2019 roku w Magasie miały miejsce największe protesty domagające się dymisji władz republiki. Demonstracje zakończyły się starciami z policją. Według danych Centrum Praw Człowieka „Memoriał” stan na 11 października 2021 roku, 52 osoby zostały postawione przed sądem za udział w protestach. Ścigani byli nie tylko protestujący, ale także policjanci, którzy próbowali ich bronić. W sierpniu 2022 roku sąd skazał 12 z nich na warunkowe kary, ponieważ stanęli w szeregu między uczestnikami protestu a oddziałami Rosgwardii^[30].

Wiosną 2021 roku dokumentalny film Marianny Kalmikowej „Granica”, opowiadający o protestach Inguszów przeciwko przekazaniu inguskiej ziemi Czeczenii, został wycofany z emisji w Rosji pod zarzutem nawoływania do terroryzmu i działalności ekstremistycznej^[31].

Po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji na Ukrainę władze rosyjskie przeprowadziły mobilizację w Inguszetii, zmuszając inguskich mężczyzn do udziału w okupacji i zbrodniach wojennych, a także tłumiąc wszelkie próby przeciwdziałania mobilizacji^[32].

Na początku 2023 roku aktywiści utworzyli Komitet Niepodległości Inguszetii (KNI) i przyjęli Deklarację. Podjęto również decyzję o utworzeniu armii wyzwoleńczej jako narzędzia do ochrony swoich interesów i praw, w szczególności w przypadku rozpadu Federacji Rosyjskiej^[33].

7 stycznia w Stambule odbył się zjazd zwolenników niepodległości Inguszetii, podczas którego ogłoszono Deklarację. W Deklaracji stwierdzono, że Ingusze nie mają nic wspólnego z "żadnymi zbrodniami popełnionymi przez Rosyjską Imperium, ZSRR i Federację Rosyjską". KNI również oświadczył, że nie uznaje aneksji Krymu i inwazji rosyjskich najeźdźców na terytorium Ukrainy^[34].

• Rusłan Auszew – 1993–2004
• Murat Ziazikow – 2004–2008
• Junus-biek Jewkurow – 2008–2019
• Machmud-Ali Kalimatow – 2019–

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Inguszetii mają oznaczenie 06 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

• strona Republiki Inguszetii